Nỗ lực bất thành để nước Nhật 'mỉm cười trở lại' của Thủ tướng Ishiba

Tháng 10/2024, ông Shigeru Ishiba nhậm chức Thủ tướng Nhật Bản sau khi được bầu làm chủ tịch đảng Dân chủ Tự do (LDP), đảng được thành lập năm 1955 và gần như đã thống trị chính trường Nhật từ đó đến nay.

Thời điểm đó, ông Ishiba nhận được sự ủng hộ đáng kể trong các cuộc thăm dò được những tờ báo hàng đầu của Nhật tiến hành. Tỷ lệ ủng hộ ông vượt mức 50% trong đa số các cuộc thăm dò, so với mức chỉ 30% của người tiền nhiệm Kishida Fumio.

Lên nắm quyền trong bối cảnh LDP đang rơi vào tình cảnh khó khăn sau bê bối gây quỹ, Thủ tướng Ishiba đã nỗ lực tìm cách khôi phục niềm tin của công chúng với đảng và nền chính trị đất nước, cam kết sẽ giúp Nhật Bản "mỉm cười trở lại".

Nhưng "kỳ trăng mật" của ông không kéo dài lâu, khi người Nhật ngày càng bất bình với tình trạng vật giá tăng cao, cùng với cuộc khủng hoảng thiếu gạo khiến nhiều gia đình chật vật. Trong nội bộ LDP, những cái cau mày cũng ngày càng nhiều lên.

Ngay sau khi ông Ishiba trở thành lãnh đạo, LDP đã lần đầu tiên sau 15 năm mất thế đa số tuyệt đối tại Hạ viện. Thủ tướng Ishiba cùng các thành viên trong đảng đã nỗ lực thuyết phục người dân đặt niềm tin vào công cuộc cải cách của đảng, nhưng không thành công.

Sau đó, ông cùng LDP tiếp tục hứng cú sốc thất bại trong cuộc bầu cử Thượng viện tháng 7, khiến đảng không còn giữ được thế đa số ở cả hai viện quốc hội.

Các chính đảng lớn ở Nhật Bản gần đây đánh mất ủng hộ vào tay các đảng dân túy mới nổi, khi cử tri tìm kiếm lời cam kết mới cho những vấn đề như lạm phát, nhập cư và tăng trưởng kinh tế kém. Những thất bại này đã khiến ông Ishiba chịu áp lực ngày càng lớn, khi nhiều người kêu gọi ông từ chức.

Sức ép ngày càng lớn với ông Ishiba khi Nhật Bản đối mặt với những lời đe dọa thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ông nói bản thân đã có ý định chịu trách nhiệm về thất bại của đảng LDP trong cuộc bầu cử quốc hội hồi tháng 7, nhưng trước hết muốn đạt tiến bộ về đàm phán thuế quan với Mỹ vì đây là lợi ích quốc gia.

"Ai sẽ đàm phán nghiêm túc với một chính phủ khi lãnh đạo của họ tuyên bố từ chức?", ông nói.

Nỗ lực đàm phán của ông đã phát huy tác dụng, khi Tổng thống Trump cuối tháng trước ra lệnh giảm thuế ôtô và các mặt hàng khác của Nhật từ 25% xuống 15%. Tuy nhiên, điều đó không giúp sức ép từ cả dư luận và nội bộ LDP với Thủ tướng Ishiba giảm xuống.

LDP tuần trước kêu gọi "đại tu" đảng sau những thất bại gần đây. Đảng này lên kế hoạch họp vào ngày 8/9 để xem xét việc có tổ chức cuộc bầu cử bất thường hay không. Nếu quyết định được thông qua, đây sẽ được xem như cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm với ông Ishiba.

Đến sáng 7/9, cựu bộ trưởng y tế Norihisa Tamura nói trên một chương trình đài truyền hình NHK rằng cách tốt nhất để hàn gắn chia rẽ trong đảng và tiến về phía trước là ông Ishiba phải giải quyết bất đồng trước cuộc họp.

Tamura thêm rằng LDP đã bị xao nhãng công việc quan trọng về các biện pháp kinh tế và cách giành được ủng hộ của phe đối lập trong kỳ họp quốc hội tiếp theo.

Đó là lúc truyền thông Nhật Bản đồng loạt dẫn các nguồn tin rằng Thủ tướng Ishiba sẽ từ chức. Ông Ishiba ban đầu giữ im lặng, nhưng sau đó thông báo sẽ tổ chức họp báo vào chiều 7/9.

"Sau khi đạt được cột mốc trong đàm phán thuế quan với Mỹ, tôi quyết định giờ là lúc nhường chỗ cho người kế nhiệm", ông Ishiba nói trong cuộc họp báo, cho biết sẽ từ bỏ cả chức vụ Thủ tướng và chủ tịch LDP.

Thủ tướng Nhật cho hay ông đưa ra quyết định từ chức "đầy đau đớn" để ngăn cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm, bởi tin rằng điều đó sẽ "gây ra chia rẽ nghiêm trọng trong nội bộ đảng".

Việc ông Ishiba chủ động từ chức sẽ giúp LDP khởi động quy trình mới để bỏ phiếu chọn lãnh đạo đảng, dự kiến vào tháng 10. Ông sẽ tiếp tục đảm nhận cương vị cho đến khi lãnh đạo mới được quốc hội phê chuẩn.

Thủ tướng Nhật Bản nói ông sẽ không tranh cử trong tương lai, dù tiếc nuối vì để lại nhiều công việc dang dở, như các biện pháp tăng lương, cải cách nông nghiệp hay củng cố an ninh của Nhật Bản. Ông kêu gọi người kế nhiệm hãy giải quyết những vấn đề mà ông chưa làm được.

Quyết định từ chức của ông Ishiba đã làm dấy lên nhiều lo ngại về tình hình chính trị ở Nhật Bản, nơi LDP đã cầm quyền gần như liên tục trong gần 7 thập kỷ.

Masato Kamikubo, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Ritsumeikan ở Kyoto, cho biết việc ông Ishiba từ chức phản ánh những hạn chế của nền chính trị cũ tại Nhật Bản và của cả LDP. Ông nói thêm lập trường tương đối ôn hòa của ông Ishiba đã khiến những người ủng hộ LDP không hài lòng và quay sang bỏ phiếu cho các đảng dân túy cánh hữu như Sanseito.

"LDP cũng có một bộ phận người ủng hộ lớn tuổi và có quan điểm hoàn toàn khác biệt với những cử tri trẻ tuổi ở thành thị. Ông Ishiba đã đóng vai trò như cầu nối giữa nền chính trị cũ và mới, đó có thể là di sản cuối cùng của ông", giáo sư Kamikubo nói.

Câu hỏi quan trọng hiện tại với LDP là ai sẽ kế nhiệm ông Ishiba. Một trong số đó là Bộ trưởng Nông nghiệp Shinjiro Koizumi, con trai cựu thủ tướng Junichiro Koizumi. Bộ trưởng 44 tuổi được nhiều người xem là ứng viên sẵn sàng tạo ra thay đổi cho LDP.

Người còn lại là Sanae Takaichi, người có lập trường bảo thủ cứng rắn và từng được cựu thủ tướng Shinzo Abe ủng hộ. Bà Takaichi đã kêu gọi sửa đổi Hiến pháp thời hậu chiến của Nhật Bản để cho phép đất nước sở hữu "lực lượng phòng vệ quốc gia".

Một ứng viên nổi bật khác là Chánh văn phòng Nội các Yoshimasa Hayashi, theo giáo sư Kamikubo. Ông Hayashi có quan hệ chặt chẽ với ông Ishiba và có thể sẽ làm việc để đảm bảo tiếp nối các chính sách đối nội và đối ngoại của Thủ tướng.

Ông Ishiba bày tỏ tiếc nuối vì chưa thể đáp ứng kỳ vọng của cử tri về sự thay đổi ở Nhật Bản. "Tôi tự hỏi làm thế nào có thể làm mọi thứ tốt hơn", ông nói.

Với Masataka Nishioka, nhân viên một công ty thiết bị nha khoa ở Tokyo, kỳ vọng vào người lãnh đạo mới khá đơn giản. "Tôi thực sự hy vọng sẽ có nền chính trị khiến cuộc sống của mọi người trở nên dễ dàng hơn", anh nói.

Thanh Tâm (Theo AP, WSJ, Washington Post)