Quyền lực gia tộc Shinawatra phai nhạt trên chính trường Thái Lan

Ông Anutin Charnvirakul, lãnh đạo đảng Bhumjaithai, ngày 5/9 được Hạ viện bầu làm Thủ tướng mới của Thái Lan, đánh bại đối thủ là Chaikasem Nitisiri, ứng viên của Pheu Thai, đảng từng nắm giữ nhiều quyền lực nhờ ảnh hưởng của gia tộc Shinawatra.

Chiến thắng của ông Anutin là đòn giáng nặng nề tiếp theo với Pheu Thai, không lâu sau Tòa án Hiến pháp cuối tháng 8 phế truất thủ tướng Paetongtarn Shinawatra. Bà là Paetongtarn, 39 tuổi, là người thứ ba trong gia tộc Shinawatra gặp kết cục này, sau bố ruột Thaksin Shinawatra và cô ruột Yingluck Shinawatra.

Trước khi Hạ viện Thái Lan bỏ phiếu bầu thủ tướng mới, ông Thaksin đã rời khỏi đất nước với lý do chữa bệnh và đến Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), nơi ông từng sống lưu vong. Giới quan sát nhận định các diễn biến đánh dấu sự chấm hết cho 25 năm ảnh hưởng của gia tộc Shinawatra trên chính trường Thái Lan.

Gia tộc Shinawatra là hậu duệ của một người nhập cư gốc Hoa kết hôn với một phụ nữ Thái Lan vào cuối thế kỷ 19. Sức ảnh hưởng của gia tộc này gia tăng từ khi ông Thaksin tham gia chính trường năm 1994. Ông Thaksin, sinh năm 1949, từng là cảnh sát trước khi trở thành doanh nhân vào cuối những năm 1970. Ông xây dựng thành công một đế chế viễn thông và trở thành tỷ phú.

Ông Thaksin từng giữ một số vị trí trong nội các Thái Lan trước khi thành lập đảng Thai Rak Thai năm 1998. Nhờ các cam kết dân túy như thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, ông nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhóm cử tri thu nhập thấp, đặc biệt là ở vùng nông thôn và đắc cử thủ tướng năm 2001 và 2005.

Sức hút của ông Thaksin với nhóm cử tri bình dân đã làm rung chuyển trật tự chính trị vốn được thiết lập từ lâu ở Thái Lan, nảy sinh mâu thuẫn với phe bảo thủ quyền lực, gồm những người nắm giữ các vị trí chủ chốt trong quân đội và tòa án.

Ông Thaksin còn bị chỉ trích vì phong cách lãnh đạo độc đoán theo kiểu giám đốc doanh nghiệp và không tách bạch lợi ích kinh doanh với chính sách nhà nước. Chính quyền của ông còn bị cáo buộc châm ngòi cuộc nổi dậy dai dẳng của người Hồi giáo ở miền nam Thái Lan.

Ông Thaksin bị lật đổ trong cuộc đảo chính của quân đội năm 2006, khi ông đang công tác ở Mỹ. Phe đối lập cáo buộc ông tham nhũng, lạm quyền, khi quân và khởi kiện. Ông bác bỏ, cho rằng các cáo buộc mang động cơ chính trị và sống lưu vong. Năm 2008, ông trở về Thái Lan để hầu tòa, nhưng ra nước ngoài ngay trước khi tòa tuyên án.

Dù không ở trong nước, sức ảnh hưởng của ông Thaksin với chính trường Thái Lan vẫn đáng kể. Các đảng phái được ông ủng hộ liên tiếp thắng cử, nhưng đều đối mặt thách thức pháp lý.

Sau khi Thai Rak Thai bị giải tán năm 2007, Somchai Wongsawat, em rể ông Thaksin, gia nhập đảng Quyền lực Nhân dân và đắc cử năm 2008. Tuy nhiên, ông Somchai chỉ đương nhiệm hơn hai tháng, trước khi Tòa án Hiến pháp phán quyết đảng Quyền lực Nhân dân gian lận bầu cử và bị giải tán.

Các nghị sĩ Quyền lực Nhân dân chuyển sang gia nhập đảng Pheu Thai mới thành lập và đưa bà Yingluck Shinawatra, em gái ông Thaksin, đến chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2011, trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của Thái Lan.

Bà Yingluck bị chỉ trích là chính trị gia thiếu kinh nghiệm, không có gì ngoài nụ cười duyên và mối liên hệ với anh trai Thaksin, người từng gọi em gái là "bản sao" của mình.

Đề xuất ân xá cho ông Thaksin của chính phủ bà Yingluck đã châm ngòi hàng loạt cuộc biểu tình, dẫn đến việc bà bị quân đội đảo chính năm 2014. Bà rời Thái Lan năm 2017 và sống lưu vong. Tòa án Thái Lan sau đó kết án bà 5 năm tù vì tắc trách liên quan một chương trình trợ giá gạo, khiến chính phủ thiệt hại hàng tỷ USD.

Tháng 5/2023, gần 9 năm quân đội nắm quyền, Thái Lan tổ chức tổng tuyển cử. Sức ảnh hưởng của gia tộc Shinawatra vẫn hiện rõ khi Pheu Thai về nhì, sau đảng Move Forward (MFP). Đảng này mới thành lập nhưng được cử tri trẻ ủng hộ vì cam kết thay đổi luật khi quân, động thái có thể ảnh hưởng đến chế độ quân chủ.

Chính sách này khiến MFP không thể lập được liên minh cầm quyền, khi vấp phải sự phản đối của phe đối lập và bảo hoàng. Tận dụng thời cơ, ông Thaksin đã làm trung gian để Pheu Thai và các đảng bảo thủ lập liên minh, đưa ông Srettha Thavisin của Pheu Thai làm thủ tướng, gạt MFP khỏi chính phủ.

Thỏa thuận giúp ông Thaksin trở về nước tháng 8/2023. Chưa đầy một năm sau, ông Srettha bị Tòa án Hiến pháp phế truất do đã bổ nhiệm một người từng ngồi tù làm bộ trưởng.

Pheu Thai đề cử Paetongtarn Shinawatra, con gái ông Thaksin, kế nhiệm ông Srettha và được quốc hội phê chuẩn tháng 8/2024, trở thành Thủ tướng trẻ tuổi nhất lịch sử Thái Lan.

Quyền lực trở về tay nhà Shinawatra, nhưng vận may một lần nữa không đứng về phía gia tộc này. Giữa tháng 6, bà Paetongtarn đối mặt bê bối nghiêm trọng khi đoạn băng ghi âm cuộc điện đàm giữa bà và Chủ tịch Thượng viện Campuchia Hun Sen bị rò rỉ. Trong cuộc gọi, bà Paetongtarn gọi ông Hun Sen là "chú" và mô tả Tư lệnh Quân khu 2 Thái Lan là "thuộc phe đối lập".

Bà Paetongtarn sau đó thừa nhận tính xác thực của đoạn băng, nhưng thêm rằng đây chỉ là một phần chiến thuật đàm phán và bà không có khúc mắc gì với quân đội Thái Lan. Tuy nhiên, phe đối lập đã tố cáo bà lên Tòa án Hiến pháp, cho rằng những gì bà đã thể hiện trong cuộc điện đàm đã vi phạm quy tắc về đạo đức công vụ.

Sau khi xem xét, Tòa án Hiến pháp Thái Lan đình chỉ chức vụ bà Paetongtarn hôm 1/7 và ra phán quyết phế truất bà hôm 29/8.

Một số người cho rằng gia tộc Shinawatra đã trải qua nhiều sóng gió với những cuộc đảo chính và các lần sống lưu vong, nên không thể loại trừ khả năng họ đủ mạnh mẽ để vượt qua thách thức. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định gia tộc này hiện không cho thấy họ có một lộ trình hay người kế nhiệm rõ ràng để có thể quay lại chính trường.

Punchada Sirivunnabood, trưởng khoa xã hội và nhân văn Đại học Mahidol ở Bangkok, cho rằng sau hàng loạt bê bối và tranh cãi, đã đến lúc gia tộc Shinawatra kết thúc vai trò của họ trên chính trường Thái Lan.

"Bản thân ông Thaksin cũng đã phạm một số sai lầm, do đó, tôi nghĩ gia tộc này rất khó chiến thắng trong cuộc bầu cử tiếp theo để lấy lại quyền lực", bà Punchada trả lời ABC.

Như Tâm (Theo ABC, Nation Thailand, AFP)