Tối hôm trước đi làm về, tôi thấy có 4 tờ “Phiếu thông tin về người lao động” được bác Tổ trưởng tổ dân phố cài ngoài cửa, kèm mảnh giấy nhỏ: “Đây là chủ trương của trên, chú khai sớm để chị nộp cho phường”. Với trách nhiệm của một đảng viên, một công dân sống tại địa bàn, tôi vào nhà và ngồi điền ngay để bác Tổ trưởng hoàn thành nhiệm vụ.
Thấy tôi ngồi điền thông tin, vợ tôi ngập ngừng hỏi: “Sao lại phải khai nhiều thông tin cá nhân thế này?”. Nhìn kỹ, tôi giật mình, từ họ tên, ngày tháng năm sinh, nơi đăng ký thường trú, nơi ở hiện tại, số căn cước công dân, nơi làm việc, mã số bảo hiểm xã hội, trình độ chuyên môn… và cả một số thông tin khác lẽ ra cần được bảo mật. Tôi chưa kịp nộp phiếu điều tra trên thì hôm sau cả tòa nhà lại nhận thêm phiếu “Thu thập thông tin về giấy chứng nhận quyền sử dụng đất”, ngoài việc kê khai chi tiết các thông tin còn yêu cầu photocopy sổ đỏ, căn cước công dân gửi kèm.
Không chỉ vợ chồng tôi mà nhiều người dân khác sống trong tòa nhà cũng băn khoăn: Mục đích của những phiếu này là gì? Có thực sự cần thiết phải thu thập chi tiết đến vậy?
Hơn nữa, tôi nghĩ rằng vấn đề không chỉ là “khai nhiều” hay “khai thừa”, người dân sẵn sàng chấp hành việc khai báo thông tin theo kênh chính thống, tuy nhiên ai chịu trách nhiệm bảo mật các thông tin cá nhân khi thu thập theo cách thủ công, chuyền tay qua nhiều người như thế này? Nếu từ kênh ấy xảy ra rò rỉ thông tin, ảnh hưởng đến cuộc sống người dân thì sao?
Thực tế cho thấy chúng ta đã khổ sở như thế nào khi các dữ liệu cá nhân như họ tên, số điện thoại, ngày tháng năm sinh, địa chỉ nhà, thậm chí là thông tin liên quan đến người thân trong gia đình… bị lộ lọt ra ngoài. Đó là nỗi khổ từ các cuộc điện thoại quảng cáo, thậm chí là từ những kịch bản lừa đảo trực tuyến mà không ít người đã “mắc bẫy”.
Những ví dụ tôi nêu ở đầu bài viết có thể không phổ biến, nhưng nhìn rộng ra không chỉ với một khu dân cư mà trên phạm vi toàn quốc, không chỉ một lĩnh vực mà nhìn chung các lĩnh vực, chúng ta cần xem xét việc thu thập thông tin cá nhân cũng như yêu cầu người dân nộp, xuất trình bản chính hoặc bản sao các giấy tờ theo đúng tinh thần chuyển đổi số và liên thông dữ liệu.
Hiện nay cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, đất đai và nhiều nguồn thông tin khác đã được các cơ quan nhà nước thiết lập, điển hình là ứng dụng định danh điện tử VNeID. Các cơ quan, tổ chức hoàn toàn có thể phối hợp, khai thác dữ liệu sẵn có, thay vì bắt người dân kê khai thủ công.
Dựa trên cơ sở dữ liệu quốc gia và các bộ ngành, việc thu thập thông tin của người dân ở khu dân cư nếu vẫn cần thiết thì chỉ nên thu thập các trường thông tin đơn giản như họ tên, tuổi, tình trạng việc làm, ngành nghề chính, trình độ học vấn, tuyệt đối không yêu cầu số căn cước, mã số bảo hiểm xã hội, địa chỉ nơi làm việc… vì những thông tin chi tiết này có thể khai thác từ các cơ sở dữ liệu nêu trên.
Với phiếu đất đai chỉ cần hỏi là đã được cấp số sổ và xác nhận chủ sở hữu chưa? Còn việc kiểm tra nội dung chi tiết nên thực hiện đối chiếu với cơ sở dữ liệu chuyên ngành thay vì thu thập bản photocopy sổ đỏ.
Các cơ quan, tổ chức hãy tận dụng dữ liệu công, đừng bắt dân khai lại những gì nhà nước đã có, khi dữ liệu được liên thông thì cán bộ cơ sở chỉ cần “đối chiếu, xác nhận”, không cần thu bản sao.
Một nguyên tắc khác là các cơ quan, tổ chức cần minh bạch mục đích. Mỗi tài liệu thu thập cần kèm thông báo ngắn, rõ ràng, nêu mục đích thu thập; đơn vị thu thập và lưu trữ; ai được phép truy cập; thời hạn lưu trữ; quyền của người dân (xem, chỉnh sửa, khiếu nại, yêu cầu xóa nếu phù hợp). Minh bạch phải đi đôi với cơ chế pháp lý và giấy tờ ràng buộc theo hướng mọi trao đổi dữ liệu giữa các cơ quan cần có thỏa thuận và chế tài nêu rõ trách nhiệm bảo mật và xử lý vi phạm.
Bảo vệ dữ liệu cá nhân không phải là rào cản hành chính mà là điều kiện để công tác hành chính hiệu quả. Muốn người dân hợp tác, phải cho họ lý do để tin tưởng. Nếu hành động thu thập được tổ chức theo nguyên tắc: minh bạch nhất, an toàn nhất, phiếu kê khai sẽ trở lại đúng bản chất của nó. Nó sẽ là công cụ quản lý, không phải nguồn rủi ro. Tâm lý người dân là việc khai đi khai lại thông tin vừa phiền phức, vừa cho thấy dữ liệu quốc gia chưa được tận dụng hiệu quả, đồng thời tăng nỗi lo rò rỉ thông tin.
Mới đây tại Chỉ thị số 24/CT-TTg, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu đẩy mạnh triển khai các giải pháp công nghệ phục vụ người dân và doanh nghiệp gắn với dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử. Theo đó, lãnh đạo Chính phủ nêu rõ không yêu cầu công dân nộp, xuất trình bản chính hoặc bản sao các giấy tờ, tài liệu đã được tích hợp trên VNeID khi công dân đã xuất trình thông tin tương ứng từ VNeID. Chắc chắn rằng việc thúc đẩy mạnh mẽ việc sử dụng tài khoản định danh điện tử quốc gia sẽ giúp người dân thuận tiện hơn trong các giao dịch hành chính và dân sự.
Tác giả: Ông Trần Phú Dũng, thạc sỹ Luật, có hơn 20 năm kinh nghiệm công tác trong ngành ngân hàng. Ngoài công việc chuyên môn, ông thường chia sẻ góc nhìn cá nhân về các vấn đề đời sống, xã hội với mong muốn góp phần lan tỏa những giá trị tích cực và suy nghĩ sâu sắc đến cộng đồng.
Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!
Gian số L4-07 tầng 4, nơ-2 - Gold Season, 47 Nguyễn Tuân, Thanh Xuân, Hà Nội
Điện thoại: 1900 98 98 36
Fax: 045625169
Email: info@daisan.vn