Hỗ trợ tiền để khuyến sinh: Cần nhưng chưa đủ

TPHCM vừa ban hành nghị quyết hỗ trợ một lần 5 triệu đồng cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, áp dụng từ ngày 1/9. Với mức hỗ trợ cao nhất cả nước và cao hơn so với trước đó là 3 triệu đồng, chính sách này là một phản ứng kịp thời và đáng hoan nghênh nhằm góp phần can thiệp vào thực trạng mức sinh của thành phố đang ở mức báo động (chỉ 1,43 con/phụ nữ, thấp hơn nhiều so với mức sinh thay thế 2,1).

Đặt trong bối cảnh nguy cơ suy giảm và già hóa dân số ngày càng rõ rệt, đây là một bước đi khởi đầu cần thiết.

Tuy nhiên, dù là một tín hiệu tích cực, khoản hỗ trợ tài chính này chỉ nên được xem là viên gạch đầu tiên. Để thực sự tạo ra tác động bền vững và thuyết phục các gia đình trẻ sinh con, chính sách này phải là một phần của một chiến lược tổng thể, đồng bộ hơn rất nhiều.

Trước hết, không thể phủ nhận tác động tích cực tức thời của chính sách. Với những gia đình nhập cư hay người lao động có thu nhập thấp, 5 triệu đồng là một khoản hỗ trợ đáng kể để trang trải chi phí ban đầu như viện phí, tã sữa, hay tiêm chủng. Nó đóng vai trò như một “cú hích ban đầu”, thể hiện sự quan tâm của chính quyền và giúp giảm bớt gánh nặng tài chính trước mắt cho các gia đình.

Dù vậy, xét trên bình diện rộng hơn, số tiền này khó có thể trở thành yếu tố quyết định việc sinh thêm con của đa số cặp vợ chồng, đặc biệt là tầng lớp trung lưu đô thị. Tại một thành phố có chi phí đắt đỏ bậc nhất cả nước, khoản hỗ trợ 5 triệu đồng chỉ mang tính biểu tượng khi đặt cạnh chi phí y tế, giáo dục, và nhà ở trong những tháng năm đầu đời nuôi dưỡng một đứa trẻ.

Bên cạnh đó, giới hạn độ tuổi dưới 35 dù hợp lý về mặt y tế để giảm thiểu rủi ro sức khỏe cho người mẹ, nhưng cũng vô tình bỏ lại một bộ phận phụ nữ kết hôn muộn do ưu tiên sự nghiệp. Một cơ chế phân tầng, trong đó phụ nữ dưới 35 tuổi nhận mức hỗ trợ cao hơn nhưng nhóm sinh con muộn vẫn được khuyến khích ở mức nhất định, sẽ dung hòa được cả mục tiêu y tế lẫn sự công bằng xã hội. Tuy nhiên, để triển khai cần tính toán kỹ nguồn lực, tránh mở rộng quá mức dẫn đến khó kiểm soát chi phí.

Kinh nghiệm thực tiễn từ các quốc gia Bắc Âu hay Nhật Bản cho thấy các chính sách hỗ trợ tài chính đơn lẻ ít mang lại hiệu quả trong việc tăng mức sinh. Thành công của họ đến từ một hệ sinh thái chính sách toàn diện. TPHCM cần coi khoản hỗ trợ 5 triệu đồng là chất xúc tác để quyết liệt triển khai các trụ cột chính sách song hành.

Đầu tiên là mở rộng hệ thống nhà trẻ công lập, chi phí thấp. Theo tôi, đây là yếu tố then chốt. Nhiều gia đình trẻ hiện nay ngại sinh thêm con vì gánh nặng chi phí gửi trẻ hoặc phải gửi con ở các nhóm trẻ tự phát thiếu an toàn. Việc phát triển mạng lưới nhà trẻ, mầm non công lập chất lượng cao, đặc biệt tại các khu công nghiệp và khu dân cư đông đúc, sẽ là sự hỗ trợ thiết thực nhất, giúp các bậc cha mẹ an tâm làm việc và quyết định sinh con.

Tiếp theo là đẩy mạnh chính sách nhà ở xã hội cho gia đình trẻ. "An cư mới lạc nghiệp", với giá bất động sản cao ngất ngưởng, việc sở hữu một mái nhà là thách thức khổng lồ với các cặp vợ chồng trẻ, trực tiếp ảnh hưởng đến quyết định lập gia đình và sinh con. Các chương trình cho vay ưu đãi mua nhà, mở rộng quỹ nhà ở xã hội ưu tiên cho các gia đình có con nhỏ sẽ tạo ra nền tảng ổn định tâm lý vững chắc, giúp họ tự tin hơn vào tương lai.

Một vấn đề quan trọng khác là thúc đẩy bình đẳng giới và môi trường làm việc linh hoạt. Trách nhiệm nuôi dạy con không thể đặt hoàn toàn lên vai phụ nữ.

Việt Nam chưa đủ điều kiện ngân sách để áp dụng ngay các chính sách phúc lợi dày đặc, như chế độ nghỉ phép dài ngày cho nam giới mà các nước Bắc Âu đã áp dụng. Tuy nhiên, TPHCM có thể bắt đầu từ những bước nhỏ, phù hợp với bối cảnh hiện tại. Quy định pháp luật hiện hành cho phép người cha nghỉ từ 5 đến 14 ngày khi vợ sinh con (tùy trường hợp cụ thể), nhưng nhiều doanh nghiệp chưa thực hiện nghiêm. Thành phố có thể giám sát và khuyến khích doanh nghiệp tuân thủ, đồng thời mở rộng thử nghiệm giờ làm linh hoạt cho cha mẹ có con nhỏ.

Đây là giải pháp khả thi, vừa giảm áp lực cho phụ nữ, vừa tạo tiền đề thay đổi nhận thức về chia sẻ trách nhiệm giới trong gia đình.

Chính sách hỗ trợ 5 triệu đồng của TPHCM là một bước đi đúng hướng, một sự khởi đầu mang ý nghĩa động viên và tạo tín hiệu chính sách rõ ràng. Tuy nhiên, để nỗ lực nâng mức sinh thực sự khả thi, khoản hỗ trợ này phải trở thành một phần không thể tách rời trong một gói chính sách đa chiều và mạnh mẽ hơn. Chỉ khi các vấn đề cốt lõi về nhà trẻ, nhà ở, và môi trường làm việc được giải quyết đồng bộ, các gia đình trẻ mới có đủ niềm tin và điều kiện để chào đón những đứa con ra đời, đảm bảo tương lai bền vững cho dân số thành phố.

Cuối cùng, cần nhìn nhận thực tế rằng mục tiêu nâng mức sinh lên 1,6 con/phụ nữ của thành phố trong 5 năm tới là tham vọng lớn. Ngay cả các quốc gia có chính sách phúc lợi hào phóng cũng khó đưa mức sinh trở lại mức thay thế. Kinh nghiệm cho thấy, các chính sách chỉ giúp duy trì mức sinh quanh 1,6–1,8, chứ không thể tăng vọt trong thời gian ngắn. Vì vậy, thiết nghĩ TPHCM vừa phải nỗ lực khuyến khích sinh con, vừa cần chuẩn bị tâm thế “sống chung với mức sinh thấp” bằng cách thích ứng với già hóa dân số, điều chỉnh chính sách lao động, an sinh xã hội và y tế cho phù hợp.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!