Vụ không kích gieo khủng hoảng niềm tin vào ô an ninh Mỹ tại Vùng Vịnh

Qatar là nơi đặt căn cứ quân sự al-Udeid lớn nhất của Mỹ ở Trung Đông và đã chi hàng tỷ USD mua các hệ thống phòng không hiện đại từ Washington. Qatar hồi tháng 5 còn trải thảm đỏ đón Tổng thống Donald Trump, ký các thỏa thuận đầu tư giá trị lớn, tặng chính phủ Mỹ một máy bay Boeing.

Những yếu tố này được kỳ vọng giúp Qatar tăng cường hơn nữa quan hệ đồng minh với Mỹ, củng cố cam kết an ninh Washington dành cho Doha. Tuy nhiên, kỳ vọng đó đột nhiên vấp phải nhiều hoài nghi, khi Israel ngày 9/9 không kích ban lãnh đạo Hamas ở Doha khiến 6 người chết, trong đó có một nhân viên an ninh Qatar, còn Mỹ không có hành động nào đáng kể để bảo vệ đồng minh.

Lực lượng Mỹ trong khu vực đã không khai hỏa để đánh chặn tên lửa Israel, dù căn cứ al-Udeid cách vị trí mục tiêu chỉ khoảng 30 km. Điều này đang khiến các nước Arab tin rằng Washington sẽ không can thiệp vào các chiến dịch của Tel Aviv ở Trung Đông, ngay cả khi chúng diễn ra trên lãnh thổ có chủ quyền của đồng minh.

"Điều này có thể tác động đáng kể đến cách các quốc gia trong khu vực đánh giá cam kết an ninh của Mỹ", Ted Singer, cựu lãnh đạo phụ trách hoạt động Trung Đông của Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA), nói với Middle East Eye.

Tương tự Qatar, các nước Vùng Vịnh khác như Arab Saudi, Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) hay Bahrain từ lâu vốn dựa vào chiếc ô an ninh mà Mỹ đã cam kết cung cấp cho khu vực. Họ cho phép Mỹ đặt căn cứ quân sự trên lãnh thổ, mua sắm vũ khí từ nước này, với kỳ vọng được Washington bảo vệ trước mọi mối đe dọa, đặc biệt là từ Iran.

"Họ đã nỗ lực rất nhiều để thúc đẩy các lợi ích của Mỹ và đòn không kích của Israel vào Qatar đang làm xói mòn niềm tin vào công thức này. Liệu đầu tư hàng tỷ USD vào Mỹ có còn xứng đáng?", bà Merissa Khurma, nhà nghiên cứu tại Viện Baker, Mỹ, bình luận.

Tại Qatar, người dân Doha cảm thấy bị phản bội, bởi họ không chỉ là đồng minh của Mỹ, mà còn đang nỗ lực thúc đẩy hòa đàm chấm dứt chiến sự Gaza, mục tiêu ông Trump hướng đến. Thủ tướng Qatar Mohammed Bin Abdulrahman Al Thani, vốn là người điềm đạm, cũng lộ vẻ phẫn nộ khi tổ chức họp báo về cuộc tập kích.

"Benjamin Netanyahu nói ông ấy sẽ vẽ lại bản đồ Trung Đông", ông Al Thani nói, nhắc đến Thủ tướng Israel. "Có phải thông điệp ở đây là Israel định vẽ lại cả Vùng Vịnh không?".

Israel, cũng là đồng minh của Mỹ, từng xung đột với nhiều quốc gia Vùng Vịnh và còn chưa bình thường hóa quan hệ với nhiều nước. Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump đã làm trung gian giúp Israel khôi phục quan hệ với UAE, Bahrain và Morocco. Tuy nhiên, nỗ lực này bế tắc từ khi Israel phát động chiến dịch nhằm vào Hamas ở Gaza, gây thương vong lớn cho dân thường Palestine.

Các nước Arab không quá bận tâm khi Israel tấn công Iran hồi tháng 6, bởi Tehran là đối thủ chung. Nhưng khi khối Arab hưởng lợi từ việc Iran suy yếu ảnh hưởng, họ bắt đầu bất an bởi Israel muốn tận dụng hơn nữa lợi thế quân sự và tình báo ở khu vực.

"Các nước Vùng Vịnh lo ngại Israel quá mạnh về quân sự và thiếu kiềm chế, có thể khiến xung đột bùng phát, châm ngòi bất ổn khu vực trong tương lai", Asher Fredman, giám đốc phụ trách vấn đề Israel tại Viện Hòa bình Hiệp ước Abraham, nói.

Theo giới phân tích, tác động từ cuộc không kích của Israel sẽ không dừng lại ở Qatar.

Cuộc không kích của Israel được coi là "vượt lằn ranh đỏ" với toàn bộ Vùng Vịnh, bởi Qatar là thành viên của Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC), tổ chức có một yếu tố cốt lõi là an ninh tập thể, Hasan Alhasan, nhà nghiên cứu chính sách Trung Đông tại Viện Quốc tế về Nghiên cứu Chiến lược (IISS), Bahrain, đánh giá.

"Israel giờ đã thể hiện rằng họ là mối đe dọa trực tiếp đến an ninh Vùng Vịnh, và những quốc gia ở khu vực không đủ năng lực đối phó. Sự việc xảy ra với Qatar sẽ thúc đẩy các nước GCC xem xét lại quan hệ với Mỹ", theo Alhasan.

"Bạn là một quốc gia Arab cho phép Mỹ đặt căn cứ, và rồi một đồng minh của Mỹ tấn công Qatar, chắc chắn bạn sẽ phải đặt câu hỏi về chiếc ô an ninh của Mỹ mà mình đã bỏ ra rất nhiều tiền để duy trì", Ellie Geranmayeh, phó giám đốc chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại Hội đồng châu Âu về Quan hệ Đối ngoại, nhận định.

Hiện chưa rõ đòn không kích của Israel sẽ ảnh hưởng thế nào đến tiến trình đàm phán ngừng bắn với Hamas, vốn đang bế tắc. Nhưng lòng tin giữa Mỹ với các đối tác Vùng Vịnh đã bị tổn hại và mức độ ảnh hưởng sẽ phụ thuộc đáng kể vào thông điệp từ Tổng thống Trump đến các đồng minh.

Tổng thống Trump ngày 9/9 bày tỏ không đồng tình với việc Israel không kích vào lãnh thổ Qatar, cho biết ông đã cố gắng nhưng "đáng tiếc là quá muộn" để có thể ngăn hành động của Tel Aviv. Ông dự kiến sớm gặp Thủ tướng Mohammed Bin Abdulrahman Al Thani ở New York để thảo luận về vấn đề này.

"Đây là một phép thử quan trọng", Bader Al-Saif, phó giáo sư lịch sử Đại học Kuwait, nói. "Nếu các lãnh đạo Vùng Vịnh không hành động quyết liệt ngay bây giờ, họ sẽ chỉ trở thành một phần trong quỹ đạo quyền lực do Israel dẫn dắt và trật tự khu vực do Israel kiểm soát".

Như Tâm (Theo WSJ, Middle East Eye, CNN)