Bài học từ sân golf và hành trình Việt Nam gia nhập ASEAN - Báo VnExpress - Báo VnExpress

Và một quyết sách cực kỳ quan trọng được đưa ra: lấy việc gia nhập Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) làm "đột phá khẩu" để phá thế bao vây, cấm vận.

"Tại sao là ASEAN? Tôi nghĩ điều này rất dễ hiểu. Đây là khu vực gần gũi về địa lý, có nhiều nét tương đồng về lịch sử và văn hóa, nên có thể dễ dàng tìm kiếm tiếng nói chung. Việt Nam cũng đã thiết lập quan hệ ngoại giao với hầu hết các nước trong khối. Muốn ra ngõ, chúng ta trước tiên phải thiết lập quan hệ với láng giềng", ông Sơn giải thích.

ASEAN được thành lập ngày 8/8/1967 tại Bangkok, với 5 quốc gia thành viên ban đầu là Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan. Đến năm 1984, khối này kết nạp thêm Brunei và trong giai đoạn này thường xuyên đứng về phía đối lập với Việt Nam.

Nhưng ASEAN cũng được coi là cánh cửa cần mở để Việt Nam bước ra thế giới. Bình thường hóa quan hệ và gia nhập Hiệp hội sẽ giúp Việt Nam giải quyết cả vấn đề về an ninh lẫn chính danh chính trị, ông Sơn cho hay.

Cố thủ tướng Võ Văn Kiệt cũng từng đưa ra nhận định về vai trò của ASEAN, khẳng định "hơn bất cứ một quốc gia riêng rẽ nào, ASEAN có thể là một cầu nối nền kinh tế Việt Nam với nền kinh tế thế giới... ASEAN sẽ là một trong những đối tác chủ yếu của Việt Nam, với tư cách là một nhóm nước".

Các nước ASEAN khi đó có trình độ phát triển kinh tế cao hơn Việt Nam, đồng nghĩa Việt Nam có thể tranh thủ kinh nghiệm, nguồn vốn và thị trường của họ.

"Với nền kinh tế khủng hoảng hậu chiến tranh và quá trình đổi mới cần vốn, thị trường và công nghệ, gia nhập ASEAN chính là con đường ngắn nhất để có các lợi ích đó", ông Sơn cho hay.

Cùng với tiến trình hội nhập ASEAN, Việt Nam cũng sẽ triệt tiêu những cái cớ mà các bên sử dụng để cô lập đất nước, mở ra con đường hợp tác với khu vực và thế giới.

"Việt Nam lúc đó cần gia nhập ASEAN để chơi ván bài lớn... Đó là quyết định mang tính sống còn với lợi ích của Việt Nam", Đại sứ Vũ Quang Minh, nguyên Thứ trưởng Ngoại giao, đánh giá.

Thăm dò - gỡ nút thắt

Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch là người phát đi tín hiệu đầu tiên với ASEAN trong những cuộc tiếp xúc giai đoạn 1986-1987. Tại Hội nghị bàn tròn các nhà báo châu Á - Thái Bình Dương ở TP HCM tháng 10/1989, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh tuyên bố Việt Nam sẵn sàng thiết lập quan hệ hữu nghị với các nước ASEAN và các nước trong khu vực.

ASEAN dần tiếp nhận những tín hiệu này, bởi kết nạp Việt Nam cũng là nhu cầu của Hiệp hội. Ngay từ khi thành lập, mục tiêu của ASEAN là xây dựng một cộng đồng chung với đầy đủ 10 quốc gia trong khu vực Đông Nam Á.

Đại sứ Sơn cho biết ASEAN lúc đó kỳ vọng Việt Nam khi trở thành thành viên sẽ đóng vai trò dẫn dắt nhóm quốc gia còn lại gồm Lào, Campuchia và Myanmar gia nhập, để cùng hợp tác phát triển với 6 thành viên ban đầu.

Đại sứ Vũ Quang Minh thì nhận định việc Việt Nam bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc năm 1991 đã trở thành một động lực thúc đẩy ASEAN, vì Việt Nam khi đó được coi là một cửa ngõ quan trọng để tiến vào thị trường rộng lớn của Trung Quốc.

Một động lực quan trọng nữa là việc Mỹ tuyên bố dỡ bỏ cấm vận thương mại, sau đó bình thường hóa quan hệ với Việt Nam vào ngày 11/7/1995. "Điều đó chứng tỏ rằng mọi sự chống đối, áp đặt lên Việt Nam không còn nữa. Rõ ràng, Việt Nam đã được các nước lớn công nhận, và đường lối Đổi mới của chúng ta đã có hiệu quả, giúp nâng cao vị thế đất nước", Đại sứ Sơn nói.

Đây được coi là yếu tố "thiên thời, địa lợi, nhân hòa" để Việt Nam mở "đột phá khẩu" vào ASEAN, trở thành thành viên của khối. Nhưng Việt Nam cũng hiểu rằng nút thắt lớn nhất cho quá trình bình thường hóa quan hệ và gia nhập ASEAN là vấn đề Campuchia.

Sau khi chế độ Pol Pot bị đánh đổ, Việt Nam đã cử nhiều đoàn cán bộ, chuyên gia sang Campuchia hỗ trợ xây dựng chính quyền cơ sở và phục hồi kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, nỗ lực này đã gây ra những hiểu lầm, căng thẳng giữa các nước thành viên ASEAN lúc đó với Việt Nam.

Để tháo gỡ nút thắt này, Việt Nam từ năm 1988 đã chủ động tham gia vào các cơ chế đối thoại không chính thức như Hội nghị Không chính thức Jakarta (JIM) do Indonesia khởi xướng, đóng vai trò như diễn đàn để Việt Nam và các nước ASEAN đối thoại về những bất đồng liên quan đến vấn đề Campuchia.

Tới năm 1989, Việt Nam rút hết quân tình nguyện ở Campuchia theo thỏa thuận giữa hai nước, hoàn thành nghĩa vụ quốc tế cao cả, trong sáng, hiếm có trong lịch sử quan hệ quốc tế, sau đó tham gia hội nghị Paris bàn về giải pháp chính trị toàn diện cho vấn đề Campuchia.

Sau nhiều nỗ lực đàm phán ngoại giao, Hiệp định Paris về Campuchia được ký kết vào tháng 10/1991, giúp chấm dứt vấn đề gây căng thẳng suốt nhiều năm giữa Việt Nam và ASEAN, giúp cánh cửa gia nhập Hiệp hội trở nên rộng mở hơn.