Cuộc chạy đua cứu thỏa thuận hòa bình Gaza

Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) ngày 19/10 tiến hành nhiều cuộc không kích, ném tổng cộng 153 tấn bom xuống Dải Gaza sau khi cáo buộc Hamas phóng tên lửa chống tăng khiến hai binh sĩ nước này thiệt mạng ở Rafah. Cơ quan y tế do Hamas kiểm soát ở Gaza cho hay ít nhất 45 người đã thiệt mạng trong các cuộc không kích của Israel chỉ trong ngày 19/10.

Cuộc đụng độ nổ ra chỉ khoảng một tuần sau khi hai bên đạt được lệnh ngừng bắn do Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy, khiến thỏa thuận vốn rất được kỳ vọng này đứng trước nguy cơ đổ vỡ.

"Chúng tôi biết điều đó sẽ xảy ra. Càng để hai bên bắn phá nhau lâu, họ sẽ càng tiếp tục làm vậy", một quan chức cấp cao trong chính quyền Tổng thống Trump nói với Axios.

Nhánh vũ trang của Hamas bác bỏ mọi liên quan đến cuộc tấn công ở Rafah và khẳng định hoàn toàn cam kết thực thi thỏa thuận ngừng bắn. "Chúng tôi không có thông tin về vụ tấn công hay đụng độ nào ở Rafah, bởi đây là khu vực do Israel kiểm soát và chúng tôi đã mất liên lạc với các đơn vị còn sót lại ở đó", nhánh này tuyên bố.

Dù vậy, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã phản ứng quyết liệt bằng cách tuyên bố đóng toàn bộ cửa khẩu và dừng chuyển viện trợ nhân đạo vào Dải Gaza, gây lo ngại về nguy cơ xung đột tái diễn.

Điều này đe dọa nghiêm trọng tới thỏa thuận chấm dứt xung đột Gaza, vốn được coi là thành tựu ngoại giao lớn của Tổng thống Trump trong nhiệm kỳ hai. Chính quyền ông cho rằng tình hình hiện tại rất mong manh và chỉ có giám sát chặt chẽ mới giữ được hòa bình.

"30 ngày tới sẽ rất quan trọng. Hiện tại chúng tôi nắm quyền kiểm soát việc thực thi thỏa thuận tại Gaza. Chúng tôi sẽ là bên đưa ra quyết định", một quan chức Mỹ nói.

Trả lời báo chí trên chuyên cơ Không lực Một, ông Trump cho biết Mỹ nghi ngờ một nhóm nhỏ tay súng Hamas nổi loạn đứng sau vụ tấn công tại Rafah. Tuy nhiên, ông ngày hôm sau cảnh báo sẽ cho phép lực lượng Israel "tiêu diệt tận gốc" Hamas nếu lực lượng này tiếp tục vi phạm thỏa thuận ngừng bắn và bạo lực tiếp diễn tại Gaza.

Phó tổng thống JD Vance cùng đặc phái viên Trung Đông Steve Witkoff và Jared Kushner, con rể ông Trump và là người có đóng góp quan trọng cho thỏa thuận Gaza, sau đó đã lên đường tới Israel, bắt đầu cuộc đua cứu vãn thỏa thuận. Một quan chức cấp cao trong chính quyền cho biết ông Witkoff và Kushner thừa nhận tình hình "rất nhạy cảm" và thỏa thuận hòa bình mà họ đã đàm phán đang có nguy cơ đổ vỡ.

"Đây là thời khắc quan trọng. Nó sẽ đặt tiền đề cho việc liệu lệnh ngừng bắn có được giữ vững hay không hoặc ý nghĩa thực sự của nó là gì", Khaled Elgindy, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Arab Đương đại tại Đại học Georgetown, nói.

Chiến lược của chính quyền Trump vào thời điểm đó là để ông Vance, Witkoff và Kushner gây sức ép với các bên để ổn định tình hình, đảm bảo viện trợ tiếp tục chảy vào Gaza, cố gắng ngăn Thủ tướng Netanyahu tiếp tục cuộc tấn công tổng lực chống lại Hamas và thúc đẩy các giai đoạn tiếp theo của kế hoạch hòa bình.

Một quan chức cấp cao Ai Cập cho hay sau cuộc giao tranh, các đầu mối đã "liên tục thảo luận" nhằm hạ nhiệt tình hình. Dưới sức ép của Mỹ và các nước Arab, Thủ tướng Netanyahu sau đó khẳng định tiếp tục tuân thủ lệnh ngừng bắn, nhưng ra lệnh cho quân đội có "hành động mạnh mẽ" với bất cứ động thái vi phạm lệnh ngừng bắn nào. Nguy cơ cuộc chiến tổng lực bùng phát trở lại được tháo gỡ.

Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng ông Vance cùng các cộng sự sẽ phải làm nhiều hơn là duy trì lệnh ngừng bắn mong manh giữa Israel và Hamas. Giai đoạn đầu của thỏa thuận chỉ giới hạn ở việc trả tự do cho con tin Israel còn sống để đổi lấy tù nhân Palestine và viện trợ nhân đạo cho Gaza. Ông Vance phải đối mặt với vấn đề khó khăn hơn nhiều trong kế hoạch, đó là thúc đẩy Hamas giải giáp và Israel rút quân toàn bộ khỏi khu vực.

Phó tổng thống Mỹ thừa nhận rất khó để biết chính xác "tình hình trên thực địa" khi đối phó với Hamas, bởi lực lượng này có khoảng 40 nhóm nhỏ khác nhau, bị chia cắt bởi chiến sự.

"Một số nhóm có thể tôn trọng lệnh ngừng bắn, nhưng nhiều nhóm như chúng ta thấy sẽ không làm như vậy. Trước khi chúng ta thực sự có thể đảm bảo Hamas giải giáp đúng cách, điều đó đòi hỏi một số quốc gia Arab vùng Vịnh phải đưa lực lượng vào để thực thi trật tự và an ninh trên thực địa", ông nói.

Ông Witkoff và ông Kushner cũng đang tìm cách giải quyết một số vấn đề khó khăn còn bỏ ngỏ trong thỏa thuận giai đoạn một, như thành lập một lực lượng bình ổn do Ai Cập dẫn đầu và bắt đầu phi quân sự hóa Hamas.

"Việc đưa ra bằng chứng cho thấy giai đoạn hai của thỏa thuận đang được bắt đầu sẽ cực kỳ quan trọng đối với khả năng tồn tại của kế hoạch hòa bình", Khalil Shikaki, giám đốc Trung tâm Palestine về Nghiên cứu Khảo sát và Chính sách ở Ramallah, nói.

Shikaki, người cũng là thành viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Trung Đông Crown ở Đại học Brandeis ở Mỹ, nói rằng chính quyền ông Trump phải cho thấy kế hoạch của họ đã làm được nhiều hơn là chỉ chấm dứt giao tranh. Ông nói Washington cần chỉ ra các giai đoạn đang được tiếp nối, trong đó có việc thành lập ủy ban phi chính trị gồm người Palestine và chuyên gia quốc tế do "Hội đồng hòa bình" giám sát.

Jonathan Schanzer, giám đốc điều hành tại Tổ chức Bảo vệ Dân chủ kiêm tác giả của nhiều cuốn sách về Hamas và xung đột Israel - Palestine, cho rằng sẽ cần "áp lực đáng kể" để khiến Hamas giải trừ vũ khí. Điều đó đòi hỏi Mỹ phải tăng sức ép với Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar để họ sử dụng đòn bẩy với Hamas. Hai nước này đóng vai trò như bên bảo trợ cho Hamas trong các cuộc đàm phán.

Chuyến thăm Israel của ông Vance không chỉ tăng cường mức độ can dự của chính quyền Mỹ vào các cuộc đàm phán ở thời điểm quan trọng, mà còn được kỳ vọng tăng áp lực với ông Netanyahu để "giảm hành động đáp trả gay gắt" trước các cáo buộc Hamas vi phạm lệnh ngừng bắn.

"Thông điệp khá đơn giản, đó là đừng đáp trả bằng toàn bộ lực lượng IDF. Chúng tôi vẫn cố gắng giữ lệnh ngừng bắn được duy trì. Và điều đó có nghĩa yêu cầu phía Israel giúp Mỹ một tay", Schanzer nói.

Ông Vance cũng có nhiệm vụ thuyết phục các quan chức Israel chuyển sang giai đoạn tiếp theo của kế hoạch hòa bình.

"Sẽ cần có sự can dự đáng kể của Mỹ thì điều này mới thành công được. Nó sẽ không thể tự diễn ra", Kurtzer, cựu đại sứ từng đại diện cho Mỹ trong các cuộc đàm phán giữa Israel và Palestine trước đây, nhận xét.

Thanh Tâm (Theo USA Today, Times of Israel, Axios)