Sa hoàng Nga và thành cổ Kremlin

Trong cuốn sách “Peter Đại đế - Sự trỗi dậy của Đế quốc Nga”, nhà Sử học Robert K. Massie cho độc giả thấy chân dung của một con người vĩ đại, nhà lãnh đạo kiệt xuất cùng bức tranh sống động về nước Nga thế kỷ XVIII với những đổi thay vượt bậc trong tất cả lĩnh vực, từ kinh tế, quân sự tới văn hóa, giáo dục…

Thành cổ Kremlin ở Moskva nằm trên một ngọn đồi cao khoảng 40 mét so với mặt sông Moskva và là một pháo đài lớn. Từ “Kremlin” trong tiếng Nga có nghĩa “pháo đài.” Thành cổ có bức tường kiên cố dài 1,5 dặm, cao khoảng 16,5 mét và dày từ 3,6 đến 5,4 mét, bao quanh một khu vực hình tam giác rộng 28 hecta. Có 20 tòa tháp lớn trên tường thành, mỗi tòa là một pháo đài độc lập.

Dù không bất khả xâm phạm, thành cổ đã từng bị bao vây trong hai năm bởi quân Ba Lan vào đầu thế kỷ XVII khi họ cố gắng chiếm thành từ một kẻ mạo danh là Dmitri, người khi đó tạm thời chiếm ngai vàng Nga.

Cuối cùng khi Kremlin sụp đổ, người Nga đã xử tử Dmitry, đốt xác ông, chĩa súng đại bác lên tường thành Kremlin và bắn tro của ông về phía Ba Lan.

Thành cổ Kremlin có hai người lãnh đạo chính: Sa hoàng và thượng phụ Moskva và Toàn Nga, cả hai đều sống và cai trị từ đây. Trong thành cổ, các quảng trường tập trung những cơ quan chính phủ, tòa án, doanh trại, tiệm bánh, tiệm giặt là và chuồng ngựa, cùng với hơn bốn mươi nhà thờ và nhà nguyện.

Thánh đường Đức Mẹ Lên Trời (Uspensky Sobor) là thánh đường lớn nhất và mang tính lịch sử nhất. Ảnh: IStock.

Ở trung tâm thành cổ, trên đỉnh đồi, có bốn tòa nhà tráng lệ: ba thánh đường và một tháp chuông. Hai trong số các thánh đường và nhiều phần của thành cổ do các kiến trúc sư người Italy thiết kế, tạo thành trái tim vật chất của nước Nga.

Thánh đường Đức Mẹ Lên Trời (Uspensky Sobor) là thánh đường lớn nhất và mang tính lịch sử nhất, nơi các Sa hoàng và Nữ hoàng Nga làm lễ đăng quang từ thế kỷ XV đến XX. Được xây dựng năm 1479 bởi Ridolfo Fioravanti, nó kết hợp thiết kế thuần Nga với không gian rộng rãi và thoáng đãng nhờ bốn cột tròn khổng lồ nâng đỡ mái vòm trung tâm và bốn mái vòm vệ tinh.

Thánh đường Tổng lãnh thiên thần Mikhail, đối diện Thánh đường Đức Mẹ Lên Trời, là nơi chôn cất các Sa hoàng. Được xây dựng bởi kiến trúc sư người Italy Alvesio Novy, nó mang nhiều nét phong cách Italy. Bên trong, các Sa hoàng được chôn cất thành từng nhóm với quan tài của Ivan Bạo chúa và hai người con trai ở giữa một căn phòng nhỏ. Các Sa hoàng khác nằm dọc theo các bức tường, quan tài của họ được phủ vải nhung thêu chữ và viền ngọc trai.

Sa hoàng Aleksey Romanov, cha của Peter Đại đế, cùng hai người con trai của ông là Fyodor và Ivan VI - sau này đều lên ngôi sa hoàng - sẽ nằm trong căn phòng nhỏ này, nhưng họ sẽ là những sa hoàng cuối cùng được chôn cất ở đây. Con trai thứ ba của Aleksey - tức Peter Đại đế - sẽ xây dựng một nhà thờ mới ở một thành phố mới trên bờ biển Baltic, nơi ông và tất cả những người theo dòng dõi Romanov về sau sẽ được chôn cất.

Thánh đường nhỏ nhất trong ba thánh đường, Thánh đường Truyền tin, có chín tòa tháp và ba mái hiên, và là nhà thờ duy nhất được thiết kế bởi các kiến trúc sư người Nga. Những người xây dựng nó đến từ Pskov, nơi nổi tiếng với những nhà thờ bằng đá chạm khắc.

Được sử dụng thường xuyên như nhà nguyện riêng của các Sa hoàng và gia đình, bức tường tranh thánh của nó gồm các tác phẩm của hai họa sĩ nổi tiếng nhất của loại hình nghệ thuật tôn giáo này ở Nga: Theophanes, người Hy Lạp đến từ Byzantium, và Andrey Rublev - học trò người Nga của Theophanes.

Tại quảng trường phía đông, ba tháp chuông lớn - Ivan Đại đế, Tháp Bono và Tháp Thượng phụ Philaret - đã hợp nhất thành một công trình kiến trúc độc đáo. Tháp chuông cao 81 mét với các chuông bằng bạc, đồng, thiếc và sắt, có kích cỡ và âm sắc khác nhau, phục vụ nhiều mục đích từ thông báo thánh lễ, ngày chay, lễ hội đến báo tin buồn và cảnh báo hỏa hoạn. Khi có lễ hội, người dân Moskva tập trung kéo dây chuông, tạo ra một cơn bão âm thanh lan rộng khắp thành phố, khiến các du khách có cảm tưởng như “mặt đất đang rung chuyển bởi sấm sét”.

Từ việc xây dựng thánh đường, các kiến trúc sư người Italy chuyển sang xây dựng cung điện. Năm 1487, Ivan Đại đế cho xây dựng Điện Facets, cung điện đá đầu tiên trong Kremlin. Điện được đặt tên vì các bức tường xẻ trông như đá quý. Phòng ngai vàng rộng 23,5 mét mỗi bên, có mái đỡ bởi một cột vòm lớn. Một cửa sổ nhỏ gần trần nhà cho phép phụ nữ trong gia đình Sa hoàng quan sát các sự kiện từ trên cao.

Điện Facets ban đầu là tòa nhà làm việc của Sa hoàng. Nhưng vào năm 1499, Ivan Đại đế đã xây dựng Điện Terem để ở. Tòa nhà năm tầng này có nhiều căn hộ với trần vòm dành cho gia đình hoàng gia. Sau nhiều lần hỏa hoạn trong thế kỷ XVI và XVII, Vương triều Romanov đã khôi phục tòa nhà.

Dưới thời Aleksey, tòa nhà được tân trang với đá trắng chạm khắc và sơn màu sáng, đặc biệt tầng 4 được trang trí tinh xảo với các bức tranh lụa, thảm và chạm khắc. Nội thất pha trộn giữa truyền thống Nga và phong cách châu Âu, với đồ đạc như ghế bành, bàn gỗ, các chi tiết trang trí như màn nhung, giường gỗ chạm khắc và các lò sưởi khổng lồ lát gạch nhiều màu. Cửa sổ Thỉnh cầu trong phòng làm việc của Sa hoàng cho phép tiếp nhận lời thỉnh cầu từ dân chúng.

Trở ngại lớn nhất trong những căn phòng lộng lẫy này là chúng thiếu ánh sáng. Chỉ một chút ánh sáng mặt trời có thể lọt qua những khung cửa sổ hẹp che bằng những tấm mica đôi dán trên khung xương làm từ những dải chì mỏng. Không chỉ vào ban đêm và những ngày mùa đông xám xịt ngắn ngủi, mà ngay cả trong những ngày hè, phần lớn Điện Terem được chiếu sáng nhờ những ngọn nến chập chờn đặt trong các hốc tường hoặc cắm vào các chân đế gắn trên tường.

Trong hai thập niên giữa thế kỷ XVII, Sa hoàng Aleksey Mikhailovich sống và làm việc trong các phòng hoàng gia. Ông được bao bọc trong vầng hào quang bán thần thánh và xa cách với thần dân. Năm 1664, một sứ thần Anh đến Moskva để cảm ơn Sa hoàng vì đã thường xuyên ủng hộ Charles II và đã rất ấn tượng khi thấy Sa hoàng Aleksey trên ngai vàng:

Sa hoàng giống như mặt trời lấp lánh phóng ra những tia sáng lộng lẫy nhất. Ông ngồi đường bệ trên ngai vàng, vương trượng cầm trong tay và vương miện đội trên đầu. Ngai vàng đồ sộ của ông được đúc bằng bạc, mạ vàng, phía trên được chạm khắc các họa tiết và kim tự tháp.

Ngồi cao hơn mặt đất bảy tám bậc, Đại Công tước trông uy nghiêm phi thường. Vương miện của ông (mà ông đội lên trên chiếc mũ lót lông chồn đen) được cẩn khá nhiều đá quý, ở trên cùng của kim tự tháp là cây thánh giá vàng ở đỉnh chóp. Vương trượng cũng lấp lánh toàn vàng bạc đá quý, áo bào của ông đính những thứ tương tự từ trên xuống dưới và cổ áo to rộng của ông cũng được trang trí như vậy.