Kỹ năng báo chí cần có cho người viết và người đọc trong kỷ nguyên số

Trong làn sóng chuyển đổ số và ứng dụng công nghệ mạnh mẽ, nhất là sự trỗi dậy của AI, độc giả báo chí và người làm báo đều cần trang bị những kỹ năng thông tin cần thiết.

Ảnh: Katie Kosma.

Giữa thời đại mà thông tin tràn ngập, nền tảng truyền thông thay đổi từng ngày và trí tuệ nhân tạo đang dần trở thành một phần không thể thiếu của công việc làm báo, những người làm trong ngành báo chí đang đối diện với những câu hỏi lớn: Tương lai báo chí sẽ ra sao? Liệu người làm báo định vị mình ở đâu trong dòng chảy thông tin?

Cẩm nang Báo chí Trực tuyến: Kỹ năng sinh tồn và lớn mạnh trong kỷ nguyên số

Trong kỷ nguyên mà nội dung có thể được xuất bản tức thời trên mọi nền tảng - từ website, mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin, bản tin email cho đến cả đồng hồ thông minh hay hệ thống phát thanh trên ôtô - khái niệm “trực tuyến” trong báo chí đã mở rộng hơn bao giờ hết. Cùng với sự thay đổi đó, nhiều công việc truyền thống trong tòa soạn dần biến mất, nhưng cũng đồng thời xuất hiện vô số vị trí mới: từ chuyên viên xử lý video, phân tích dữ liệu, đến người quản lý mạng xã hội và điều phối cộng đồng trực tuyến.

Trước sự thay đổi nhanh như vũ bão của môi trường truyền thông, Cẩm nang báo chí trực tuyến không chỉ là một cuốn sách kỹ thuật nghiệp vụ, mà còn là nỗ lực trả lời một câu hỏi mang tính nền tảng: "Làm báo để làm gì?" Tác giả của cuốn sách - Jonathan Gray, nhà nghiên cứu truyền thông và giảng viên tại Đại học King’s College London, là một trong những chuyên gia hàng đầu về dữ liệu, báo chí số và truyền thông công cộng.

Cuốn sách tập trung vào bốn vai trò cốt lõi của báo chí - những chức năng ngày càng trở nên quan trọng trong xã hội kết nối mạng: Trao tiếng nói cho những ai bị lãng quên; Khiến điều bị che khuất trở nên hiển lộ; Kết nối các cộng đồng rời rạc; Xác minh và phản biện.

Báo chí công dân, Mạng xã hội và PR trong kỷ nguyên mới

Trong thời đại mà một chiếc điện thoại có thể thay thế cả tòa soạn, Báo chí công dân, Mạng xã hội và PR trong kỷ nguyên mới là cuốn sách cần thiết để hiểu rõ sự chuyển mình mạnh mẽ của truyền thông hiện đại. Tác giả Nguyễn Bá Ngọc thuật lại các cột mốc định hình báo chí công dân, đưa ra bức tranh toàn cảnh về sự phát triển, cơ hội và thách thức của báo chí, mạng xã hội và PR trong bối cảnh công nghệ bùng nổ.

Từ một thuật ngữ từng gây tranh cãi, “báo chí công dân” giờ đây đã có chỗ đứng vững chắc trong hệ sinh thái truyền thông toàn cầu. Với những công cụ như smartphone, mạng xã hội, blog và nền tảng phát trực tiếp, bất kỳ ai cũng có thể trở thành người đưa tin. Tác giả dẫn chứng sinh động qua các sự kiện như vụ cháy chung cư mini ở Hà Nội, lũ lụt miền Trung hay đại dịch Covid-19 để cho thấy sức mạnh và tầm ảnh hưởng của báo chí công dân.

Không chỉ người không chuyên, ngày càng nhiều nhà báo chuyên nghiệp cũng sử dụng mạng xã hội, blog cá nhân để đưa tin và bày tỏ quan điểm - nơi họ được tự do, sáng tạo và tiếp cận trực tiếp với công chúng mà không qua khâu biên tập chính thống. Sự khác biệt giữa “báo chí chuyên nghiệp” và “báo chí công dân” giờ đây không còn nằm ở người viết, mà ở nền tảng họ lựa chọn để xuất bản nội dung.

Phần hai và ba của cuốn sách bàn về mối liên hệ giữa báo chí công dân, mạng xã hội và ngành PR. Không dừng lại ở lý thuyết, tác giả đưa ra những chiến lược cụ thể cho người làm truyền thông: từ xây dựng quan hệ với nhà báo công dân đến cách lắng nghe mạng xã hội bằng công nghệ để dự đoán khủng hoảng truyền thông. Đặc biệt, sự xuất hiện của AI như ChatGPT, Deepseek, Grok… đã tạo ra làn sóng thay đổi chưa từng có trong cả báo chí và PR. Tác giả cảnh báo: nếu không thích nghi, người làm truyền thông sẽ bị đào thải ngay từ vạch xuất phát.

Báo chí công dân, Mạng xã hội và PR trong kỷ nguyên mới giúp độc giả hiểu rõ hơn về môi trường truyền thông đương đại, từ đó định hướng hành động phù hợp trong bối cảnh thông tin đang thay đổi từng giây.

Hơn cả tin tức - Tương lai của báo chí

Trong suốt gần hai thập kỷ, báo chí vận hành dựa trên mô hình kinh doanh tin nóng và quảng cáo đính kèm. Nhưng giờ đây, tin tức xuất hiện miễn phí khắp nơi - trên điện thoại, mạng xã hội, newsletter, podcast - bất kỳ ai, ở bất kỳ đâu, cũng có thể "đưa tin".

Nhà báo kỳ cựu Mitchell Stephens, giảng viên tại Đại học New York và tác giả nhiều cuốn sách có ảnh hưởng trong ngành báo chí, lập luận rằng: đã đến lúc báo chí không chỉ đưa tin, mà phải cung cấp tầm nhìn. Theo ông, báo chí của tương lai phải mang tính trí tuệ, có khả năng phân tích sâu sắc, phản biện, đặt vấn đề thay vì chỉ chạy theo sự kiện.

Cuốn sách đề xuất khái niệm “báo chí trí tuệ” (wisdom journalism) - hình thức báo chí vừa dấn thân, vừa sâu sắc, biết chọn lọc và diễn giải thông tin để phục vụ công chúng hiểu sâu và hiểu đúng. Trong thế giới mà mọi người đều có thể truyền tin, điều còn thiếu là người giúp chúng ta hiểu ý nghĩa của tin tức.

Người làm báo - Trí tuệ nhân tạo và tương lai của báo chí

Khi máy móc có thể viết tin, tổng hợp dữ liệu, và phân tích xu hướng nhanh hơn con người, báo chí sẽ mất việc - hay tìm được cơ hội mới? Tác giả Francesco Marconi - một trong những người tiên phong trong việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào báo chí tại Associated Press và Wall Street Journal - cho rằng: AI không phải là cái kết, mà là công cụ giúp báo chí phát triển mạnh mẽ hơn.

Cuốn sách nêu bật những chủ đề lớn: Khủng hoảng trong mô hình báo chí hiện tại; Các công nghệ AI đang thay đổi cách báo chí vận hành; Lộ trình và quy trình để tích hợp AI vào tổ chức báo chí. Marconi dẫn dắt người đọc qua hành trình chuyển đổi số của các tòa soạn, giới thiệu những quy trình làm việc mới với AI, đồng thời chỉ ra cách công nghệ này có thể: Tăng tốc thu thập và xử lý thông tin; Tạo ra những hình thức kể chuyện mới; Giải phóng nhà báo khỏi những công việc lặp lại để tập trung vào phân tích chuyên sâu.