Kinh tế Israel có khả năng chống chịu chiến sự đến đâu?

Khi chứng khoán toàn cầu bị bán tháo vì xung đột tại Trung Đông, thị trường Israel lại liên tiếp lập đỉnh. Chỉ số Tel Aviv 125 của nước này đã tăng gần 8% trong tuần này. "Đây là bằng chứng cho thấy sức chống chịu của kinh tế Israel, ngay cả trong chiến sự", Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich cho biết hôm 15/6.

Ngân hàng Trung ương Israel tuần trước cũng thông báo vẫn sẽ mở cửa làm việc bình thường, đảm bảo thị trường tài chính, hệ thống ngân hàng và thanh toán vận hành đúng chức năng. "Chúng tôi có đủ công cụ cần thiết để hỗ trợ hoạt động kinh tế tại Israel", cơ quan này khẳng định.

Một quan chức Bộ Tài chính Israel cho biết trên Reuters rằng việc loại bỏ nguy cơ hạt nhân từ Iran có thể mang lại lợi ích lâu dài cho Israel và toàn khu vực, dù điều này có thể tốn kém. "Tuy nhiên, chúng tôi bước vào cuộc xung đột này với vị thế tài chính mạnh", quan chức này cho biết.

Ông khẳng định thị trường Israel có thanh khoản lớn, nên có thể thực hiện được điều này. "Thị trường có phản ứng, nhưng không quá lớn. Nếu nhìn vào tỷ giá shekel so với USD, chưa thể đây gọi là một cuộc khủng hoảng", ông khẳng định.

Tuy vậy, quan chức này cũng cảnh báo xung đột quân sự có thể khiến các tổ chức xếp hạng tín nhiệm cân nhắc hạ xếp hạng của Israel. "Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu điều đó xảy ra," ông nói.

Bộ trưởng Smotrich thì khẳng định bộ này đã chuẩn bị sẵn kế hoạch ứng phó trong nhiều tuần qua. "Chúng tôi sẵn sàng điều chỉnh theo diễn biến mới. Kinh tế Israel mạnh mẽ, ổn định và có khả năng phục hồi", ông nói.

Tuy vậy, chiến sự luôn rất tốn kém. Ngoài tổn thất về người và thiệt hại vật chất, chi phí cho vũ khí, hậu cần và nhân lực là gánh nặng lớn với Israel, khi nước này đang cùng lúc đối mặt với nhiều cuộc xung đột.

Sau khi bị nhóm vũ trang Hamas tấn công vào tháng 10/2023, Israel rơi vào tình trạng giao tranh ác liệt tại Gaza. Sau đó, nước này tiếp tục không kích Lebanon nhằm đáp trả các cuộc tấn công từ lực lượng Hezbollah. Tuần trước, Israel còn tấn công Iran để vô hiệu hóa chương trình hạt nhân của nước này.

Chiến sự kéo dài đang gây sức ép lớn lên kinh tế Israel. Một lượng lớn quân dự bị đã được huy động, buộc họ phải rời bỏ công việc tạm thời. Nước này cũng hủy giấy phép lao động của nhiều người Palestine, khiến tình trạng thiếu hụt lao động càng trầm trọng. Việc tuyển dụng trở nên khó khăn. Tỷ lệ thất nghiệp tháng 4 chỉ là 3%, giảm so với 4,8% năm 2021.

Chi tiêu quân sự cũng tăng vọt. Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), chi tiêu quốc phòng của Israel năm 2024 tăng 65%, lên 46,5 tỷ USD - tương đương 8,8% GDP. Mức này cao thứ hai thế giới chỉ sau Ukraine. Trong kế hoạch ngân sách năm 2025, nước này dự kiến chi ra 756 tỷ shekel (215 tỷ USD), tăng 21% so với năm ngoái. Chi quốc phòng vào khoảng 38,6 tỷ USD, theo The Times of Israel.

Trên DW, Itai Ater - giáo sư kinh tế tại Trường Quản trị Coller thuộc Đại học Tel Aviv nhận định: "Chiến sự hiện tại rất tốn kém, và cả tương lai gần lẫn dài hạn đều thiếu chắc chắn". Ông cho biết chi phí quân sự trên cả hai mặt trận phòng thủ và tấn công "rất cao", gần như chắc chắn sẽ ảnh hưởng tới ngân sách, thâm hụt, GDP và nợ công của Israel.

Trong 20 tháng qua, nhiều người Israel phải tham gia nghĩa vụ quân sự dự bị trong hàng trăm ngày. Hàng nghìn người bị sơ tán khỏi khu vực biên giới, gây gián đoạn lớn trong sinh hoạt. Hệ thống an sinh xã hội chịu áp lực mạnh. Ater cho biết sau cuộc tấn công của Iran vào Israel ngày 14/6, nhiều người đã phải ngừng làm việc trong các lĩnh vực sản xuất, thương mại, công nghệ và giáo dục.

Các chuyến bay thương mại đi và đến Israel bị đình trệ. Các hãng hàng không cũng sơ tán máy bay khỏi đây. Không phận nhiều nơi ở Trung Đông bị đóng cửa.

Để bù đắp áp lực ngân sách, chính phủ Israel đã phải tăng thuế. Thuế giá trị gia tăng (VAT) cho hầu hết hàng hóa và dịch vụ tăng từ 17% lên 18% từ đầu năm nay. Thuế y tế (trừ vào lương lao động) và đóng góp an sinh xã hội cũng tăng.

Dù vậy, giáo sư kinh tế Benjamin Bental tại Đại học Haifa cho biết sau 18 tháng chìm trong xung đột, kinh tế Israel "vẫn có sức chống chịu đáng ngạc nhiên". Các ngành du lịch, sản xuất, xây dựng và nông nghiệp bị ảnh hưởng nặng, nhưng công nghệ cao, quốc phòng và bán lẻ thực phẩm vẫn trụ vững. Năm 2024, GDP nước này thậm chí đạt hơn 540 tỷ USD - cao hơn cả 2 năm trước đó.

Lạm phát tháng 5 cũng hạ nhiệt mạnh hơn dự báo, còn 3,1%. Một năm qua, lạm phát nước này tăng tốc do nguồn cung sản phẩm gián đoạn vì chiến sự. Lạm phát Israel từng lên 3,8% hồi tháng 1 - cao nhất gần 2 năm.

Bental cho rằng thành công của lĩnh vực công nghệ cao là yếu tố then chốt. Những cảnh báo rằng hạ tầng năng lượng và Internet quan trọng có thể bị Hezbollah hoặc Iran tấn công cho đến nay vẫn chưa thành hiện thực, giúp hoạt động kinh doanh không bị gián đoạn.

Ngành công nghệ hiện sử dụng 12% lực lượng lao động, đóng góp khoảng 25% tổng thuế thu nhập tại Israel nhờ mức lương cao, theo ngân hàng Jefferies (Mỹ). Sản phẩm và dịch vụ công nghệ cao hiện chiếm 64% kim ngạch xuất khẩu và khoảng 20% GDP Israel.

Tuy nhiên, theo Cơ quan Đổi mới Israel, số lượng nhân viên công nghệ cao trong nước đã chững lại kể từ năm 2022. Năm 2024, số người làm trong ngành này giảm lần đầu tiên trong một thập kỷ. Nhiều người chuyển ra nước ngoài để định cư dài hạn. Nỗi lo thuế tăng thêm có thể khiến nhiều công ty và nhân sự có tính di động cao rời đi.

Yếu tố bất ổn lớn nhất hiện nay là diễn biến chiến sự. Việc này tác động đến cả người lao động, doanh nghiệp và nhà đầu tư.

"Dù vậy, nếu nhìn vào thị trường chứng khoán và tỷ giá, có vẻ nhà đầu tư vẫn lạc quan, kỳ vọng chiến sự sẽ sớm kết thúc, mối đe dọa hạt nhân từ Iran bị loại bỏ và kinh tế Israel sẽ phục hồi", Ater nhận xét.

Đối với nhà đầu tư, rủi ro ngắn hạn đang tăng, nhưng tác động thực sự sẽ phụ thuộc vào việc các cuộc xung đột kéo dài bao lâu và kết thúc như thế nào. "Một kịch bản khác cũng có khả năng xảy ra, là chúng ta bước vào một cuộc chiến tiêu hao kéo dài với Iran. Trong trường hợp này, kinh tế khó có thể tăng trưởng mạnh", Ater cảnh báo.

Hà Thu (theo DW, Reuters, CNBC)