Kinh tế Trung Quốc phát triển ra sao nhờ các kế hoạch 5 năm

Năm 1954, một năm sau khi Trung Quốc khởi động Kế hoạch 5 năm đầu tiên (1953-1957), một nhà máy chuyên sản xuất vòng bi được thành lập ở Lạc Dương, tỉnh Hà Nam. Đây là một trong 156 dự án trọng điểm được triển khai tại Trung Quốc trong giai đoạn nước này xây dựng các ngành công nghiệp cơ bản cần thiết cho quá trình công nghiệp hóa.

Các dự án này trải rộng trong nhiều lĩnh vực như thép, cơ khí, năng lượng và kỹ thuật hóa học. Chúng đặt nền móng cho công nghiệp hóa của Trung Quốc thời kỳ đầu, đánh dấu bước chuyển dịch từ quốc gia nông nghiệp sang công nghiệp.

Hơn 70 năm sau, nhà máy này trở thành Luoyang Bearing Group - một tập đoàn lớn chuyên sản xuất hơn 30.000 loại vòng bi có độ chính xác cao, phục vụ nhiều ngành như hàng không vũ trụ, điện gió, đường sắt và hàng hải. Trong chuyến thăm công ty này hồi tháng 5, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhận xét: "Từ đất nước phải nhập khẩu diêm, xà phòng và sắt, chúng ta đã trở thành quốc gia sản xuất lớn nhất thế giới với hệ thống ngành công nghiệp hoàn chỉnh nhất. Chúng ta đã đi đúng hướng".

Trung Quốc đã giữ ngôi vị nước sản xuất lớn nhất thế giới suốt 15 năm liên tiếp. Trên China Daily, giới quan sát cho rằng quá trình này cho thấy hiệu quả của các kế hoạch kinh tế 5 năm. Trong đó, giới chức vạch ra mục tiêu quốc gia, nhiệm vụ trọng tâm và định hướng chính sách trong từng giai đoạn.

Theo các chuyên gia, cách làm này giúp duy trì tính liên tục và ổn định của chính sách, đồng thời đảm bảo phân bổ nguồn lực hiệu quả. Yan Yilong - Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Trung Quốc đương đại, thuộc Đại học Thanh Hoa, cho rằng các kế hoạch 5 năm đề cập tới kế hoạch về kinh tế, và là mục tiêu phát triển toàn diện của quốc gia.

The Diplomat cũng nhận định: "Các kế hoạch này không hề cứng nhắc hay chỉ đưa ra hướng dẫn đơn thuần. Thay vào đó, chúng giúp định hình hành vi của các bộ, chính quyền địa phương, doanh nghiệp nhà nước, tư nhân và nhà đầu tư nước ngoài".

Qua 7 thập kỷ, các kế hoạch 5 năm đã giúp kinh tế Trung Quốc từng bước phát triển. Kế hoạch đầu tiên mang tính định lượng cao, đặt ra chỉ tiêu sản xuất cụ thể cho công nghiệp nặng và nông nghiệp, Financial Times cho biết.

Đến thập niên 80, chúng trở nên linh hoạt hơn khi Bắc Kinh bước vào thời kỳ cải cách mở cửa với tốc độ phát triển nhanh. Các kế hoạch giai đoạn này được đánh giá là bước ngoặt, giúp Trung Quốc trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Các cải cách nổi bật gồm cho phép sở hữu tư nhân, mở cửa thị trường và mở đường cho nước này hội nhập thương mại toàn cầu.

Đến những năm 2000 và 2010, Trung Quốc chuyển trọng tâm sang xóa đói giảm nghèo và chuyển đổi mô hình kinh tế, theo hướng dựa nhiều hơn vào tiêu dùng trong nước thay vì đầu tư hạ tầng và sản xuất. Họ vượt Nhật Bản thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới vào 2010.

Quy mô nền kinh tế Trung Quốc tăng hơn 300 lần trong giai đoạn 1960-2024, theo số liệu của Ngân hàng Thế giới (WB). Theo đó, quy mô GDP nước này từ gần 60 tỷ USD năm 1960, tăng lên 18.740 tỷ USD vào năm ngoái.

Năm nay, Trung Quốc kết thúc kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021-2025). Trong giai đoạn này, họ đóng góp khoảng 30% vào tăng trưởng kinh tế toàn cầu, tiếp tục là "động lực phát triển lớn nhất thế giới", Global Times cho biết.

Kế hoạch 5 năm lần thứ 15 được nước này vạch ra tại Hội nghị Trung ương 4 đang diễn ra, trong bối cảnh nhiều thách thức khi Mỹ siết tiếp cận công nghệ, tăng thuế nhập khẩu thêm 100% với hàng Trung Quốc, và nhu cầu nội địa yếu.

Kế hoạch sắp tới của Trung Quốc được thế giới theo dõi chặt chẽ, để xem nước này tập trung đến đâu vào mục tiêu tái cân bằng nền kinh tế. Hầu hết giới quan sát dự đoán Bắc Kinh sẽ có tuyên bố về thúc đẩy tiêu dùng trong nước. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) nước này tháng 9 giảm 0,3% so với cùng kỳ năm ngoái, mạnh hơn dự kiến, khiến họ chưa thể thoát giảm phát.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cũng cho rằng cuộc chiến thương mại với Mỹ có khả năng khiến Trung Quốc tiếp tục tập trung vào nâng cấp các ngành công nghiệp và đột phá công nghệ. Điều này đồng nghĩa phần lớn nguồn lực sẽ vẫn chảy vào các nhà máy và các khoản đầu tư chiến lược, thay vì hướng đến người tiêu dùng.

Reuters cho rằng cách tiếp cận này có thể củng cố thành tựu của Trung Quốc trong phát triển các ngành công nghiệp hàng đầu thế giới như xe điện và năng lượng xanh. Đồng thời mở ra cơ hội ở những lĩnh vực mà nước này vẫn còn đi sau, như sản phẩm bán dẫn hay máy bay.

Tuy nhiên, điều đó cũng có nghĩa áp lực giảm phát tiếp tục kéo dài và khối nợ tăng lên. Quan hệ với một số nước vẫn sẽ căng thẳng khi đóng góp của Trung Quốc vào nhu cầu thế giới khá nhỏ so với hoạt động cung ứng.

Sự kiện diễn ra chỉ vài ngày trước Hội nghị thượng đỉnh APEC tại Hàn Quốc, nơi Chủ tịch Tập và Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể gặp mặt. Các kế hoạch 5 năm không thay đổi theo những biến động ngắn hạn trong quan hệ ngoại giao và thương mại. Tuy nhiên, giới phân tích cho biết Bắc Kinh luôn coi việc bảo vệ lợi ích quốc gia là nền tảng cho mọi chính sách, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc ngày một tăng.

Hà Thu (theo China Daily, Reuters)