Mua cá rau câu, phát cơm chay thay thế tục phóng sinh truyền thống

Phóng sinh vốn là cách thể hiện tâm từ bi trong đạo Phật. Tuy nhiên, theo ThS Nguyễn Đức Bá, nghi thức này nếu bị hiểu sai có thể gây tổn hại lớn cho sinh mạng và môi trường.

Năm 2023, giữa đám đông trước cổng chùa, chị Hồng Phượng (50 tuổi, ngụ phường Tân Hưng, TP.HCM) nhìn thấy một con chim vừa được thả ra khỏi lồng. Nó vỗ cánh vài lần, bay loạng choạng rồi rơi thẳng xuống đất, nằm bất động.

Người chủ lồng chim quay đi sau lời khấn nguyện, không ai để ý đến sinh mạng vừa tắt lịm. Hình ảnh này ám ảnh chị nhiều ngày sau đó. “Lẽ ra được sống, nó lại chết ngay khi vừa được thả. Vậy có gọi là phóng sinh?”, chị Phượng tự hỏi.

Chia sẻ với Tri Thức - Znews, ThS Nguyễn Đức Bá, tác giả sách Phóng sinh dưới góc nhìn Phật pháp và đời sống, khẳng định phóng sinh là một hành vi thiện lành, có nguồn gốc từ lòng từ bi trong đạo Phật và được kinh sách nhắc đến từ lâu.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra hành vi phóng sinh sai cách đã khiến người khác hiểu sai về tập tục này. Thay vì gieo phước, việc làm đó dễ tạo nghiệp sát, vô tình làm suy giảm niềm tin của cộng đồng vào một pháp môn vốn có ý nghĩa từ bi và lợi lạc.

Người Việt phóng sinh 130 triệu con vật/năm

Mỗi dịp lễ lớn như rằm tháng Bảy hay 23 tháng Chạp ở gia đình chị Hồng Phượng, thay vì cầm túi cá ra sông thả, chị lại mua những con cá rau câu để cúng trên ban thờ của gia đình. Mỗi con cá có giá từ 70.000 đến 150.000 đồng tùy theo kích cỡ, kiểu dáng.

“Tôi thấy mua cá, chim để phóng sinh mà biết rõ chúng bị bắt, nhốt từ trước thì không đúng với ý nghĩa ban đầu. Nên tôi chọn mua cá rau câu để cúng, vừa không sát sinh, vừa giữ được tấm lòng”, chị Phượng nói.

Chú cá rau câu màu vàng được chị Phượng mua với giá 150.000 đồng vào dịp đưa ông Táo năm nay. Ảnh: NVCC.

Từng cảm thấy nhẹ lòng khi thả động vật về với tự nhiên, chị Phạm Ngân (45 tuổi, ngụ xã Xuân Thới Thượng, TP.HCM) cũng bắt đầu băn khoăn gần đây. Ao hồ gần nhà không phù hợp để phóng sinh vì nước bẩn, chứa nhiều rác. Các ngôi chùa trong khu vực cũng không có bể nước hay nhận cá, chim phóng sinh.

“Mình thả cá ra rồi quay lưng đi nhưng con cá đó sống hay chết thì không ai biết. Vậy hành động đó có đúng với tâm từ không?”, chị nói. Sau đó, chị Ngân và nhóm bạn chọn cách nấu đồ chay, chia cho người khó khăn mỗi dịp lễ rằm.

Phóng sinh là một tập tục phổ biến tại nhiều quốc gia châu Á như Campuchia, Lào, Thái Lan, Việt Nam, Trung Quốc và Đài Loan (Trung Quốc). Tuy nhiên, theo các nhà sinh thái học, hoạt động này đang trở thành một trong những nguyên nhân gây tổn hại nghiêm trọng đến đời sống động vật và cân bằng sinh thái, South Morning China Post đưa tin.

Tại Campuchia, mỗi năm có ít nhất 3 triệu con chim được thả ra, bên cạnh hàng triệu cá thể rùa, cá. Theo ước tính của TS Kit Magellan, nhà khoa học từng nghiên cứu về tập tục phóng sinh ở Campuchia và Việt Nam, có khoảng 10 triệu động vật được “giải phóng” hàng năm tại quốc gia này.

Một người bán chim sỉ gần ngôi đền ở Siem Reap (Campuchia) trưng bày các loài sẻ, manh manh, sáo đá, sáo sậy và bồ câu. Ảnh: Yann Bigant.

Ở Việt Nam, con số được cho là khoảng 130 triệu sinh vật được thả ra mỗi năm trong các sự kiện phóng sinh quy mô lớn.

Tại Phnom Penh, thủ đô Campuchia, hoạt động buôn bán chim phóng sinh đã trở thành một chuỗi sinh kế. Người bẫy chim có thể bán tới 400 con mỗi ngày, thu nhập lên tới 50-62,5 USD. Người bán rong ở đây có thể kiếm được tới 250 USD/ngày vào các dịp lễ lớn nhờ bán chim sẻ, chim chích, chim rồng rộc. Những con chim này bị nhốt trong lồng chật, thiếu thức ăn và nước uống, thường xuyên bị sờ mó, xô đẩy và dễ chết vì sốc nhiệt hoặc chấn thương.Các nhà nghiên cứu văn hóa, sinh thái và trung tâm cứu hộ trong khu vực kêu gọi người dân phóng sinh đúng cách để giữ trọn ý nghĩa từ bi, tránh gây hại đến sinh mạng và môi trường thiên nhiên.Hiểu đúng về phóng sinhThS Nguyễn Đức Bá, tác giả sách Phóng sinh dưới góc nhìn Phật pháp và đời sống, khẳng định phóng sinh là một hành vi đúng đắn và mang tinh thần từ bi của nhà Phật nhưng nhiều cách hiểu sai lầm đã làm tập tục này gây tranh cãi.Ông lý giải phóng sinh nghĩa là “phóng thích sinh mệnh đang bị bắt giữ, có nguy hiểm đến tính mạng. Hiểu rộng ra, phóng sinh là khi nhìn thấy các loại chúng sinh có mạng sống đang bị giam cầm, hoảng loạn vì sắp bị giết hại, mạng sống trong phút giây nguy ngập, liền nảy lòng từ bi tìm cách cứu chuộc”. Sách Phóng sinh dưới góc nhìn Phật pháp và đời sống của ThS Nguyễn Đức Bá bàn về nguồn gốc, ý nghĩa và cách thực hành phóng sinh đúng với tinh thần từ bi trong đạo Phật. ThS Bá dẫn Kinh Phạm Võng: “Phật tử nên phát tâm từ bi mà phóng sinh, vì tất cả người nam là cha ta, tất cả người nữ là mẹ ta. Đời đời kiếp kiếp đều do họ sinh ra, bởi vậy tất cả chúng sinh trong sáu đường đều là cha mẹ của ta”. Pháp tu phóng sinh được nhắc đến trong nhiều kinh điển, từ Dược Sư, Kim Quang Minh đến Tạp Bảo Tạng, đều xoay quanh tinh thần từ bi, hỗ trợ chúng sinh.Trong lịch sử, các thiền sư và tăng nhân từng lập ao phóng sinh, giảng kinh cho thủy tộc, truyền giới và khuyến khích từ bỏ nghề đánh bắt. Vào đời nhà Tống (960-1279), nhiều hồ phóng sinh được thành lập theo chính sách nhà nước. Thời cận đại, các cao tăng như Đại sư Ấn Quang (1862-1940), tổ thứ 13 của Tịnh Độ tông, tiếp tục cổ vũ phóng sinh.Ngày nay, theo ông, nhiều người đã hiểu sai phóng sinh là hành động mê tín, không có trong kinh điển, từ đó bài xích hoặc công kích tập tục này. Một bộ phận khác lại thực hành phóng sinh sai cách, tạo điều kiện để người khác chỉ trích, hiểu lầm. “Ta cần tìm hiểu rõ công đức phóng sinh là gì và thực hành phóng sinh như thế nào là đúng đắn, để việc phóng sinh thực sự đem lại những công đức và lợi lạc lớn nhất”, ông nhận định.Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - ZnewsBạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@znews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.