'Dữ liệu là nền tảng, không phải đũa thần'

Các nhà báo, chuyên gia công nghệ nhận định dữ liệu có thể giúp tòa soạn ra quyết định tốt hơn, nhưng không nên quyết định chỉ dựa trên dữ liệu.

Chiều 20/6, phiên thảo luận Dữ liệu là gốc của tòa soạn hiện đại đã diễn ra tại Trung tâm Hội nghị quốc gia, Hà Nội. Phiên thảo luận là hoạt động nằm trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí 2025.

Ông Nguyễn Hoàng Nhật - Phó trưởng ban Nhân dân điện tử Báo Nhân Dân, bà Nguyễn Thu Hương - Phó tổng biên tập Báo VnExpress, ông Phạm Anh Chiến - Phó giám đốc Trung tâm Sản xuất và Phát triển nội dung số Đài Truyền hình Việt Nam (VTV Digital), ông Nguyễn Sỹ Hoàng - Phó tổng thư ký Toà soạn Tạp chí Kinh tế Việt Nam VnEconomy, ông Lâm Quang Hiếu - Phó tổng biên tập phụ trách Tạp chí điện tử Tri thức - Znews, ông Bùi Công Duyến - Giám đốc sản phẩm Tòa soạn hội tụ ONECMS, CTCP Công nghệ NEKO, ông Ngô Mạnh Hà - Giám đốc Công nghệ Công ty TechX tham gia chương trình.

Trong phiên thảo luận, các cơ quan báo chí đã đưa ra kinh nghiệm sử dụng dữ liệu để xây dựng chiến lược nội dung, cá nhân hóa trải nghiệm người dùng, tăng doanh thu báo chí. Tuy nhiên, cùng cơ hội, dữ liệu cũng đặt ra nhiều thách thức: làm sao để cân bằng giữa cá nhân hóa và quyền riêng tư? Làm thế nào để đảm bảo sự chính xác của AI và không làm mờ đi vai trò của con người trong quy trình sản xuất tin?

Phiên thảo luận Dữ liệu là gốc của tòa soạn hiện đại chiều 20/6. Ảnh: Việt Hà.

Báo chí chuyển mình từ “sản xuất hàng loạt” sang “may đo nội dung”

Trong kỷ nguyên số, dữ liệu không chỉ là con số - mà là nhịp đập của toà soạn hiện đại. Mỗi cú nhấp chuột, thời gian dừng lại ở một bài viết, hay chủ đề được tìm kiếm nhiều nhất… đều phản ánh nhu cầu và thói quen tiêu thụ tin tức của độc giả. Với dữ liệu, báo chí đang chuyển mình từ “sản xuất hàng loạt” sang “may đo nội dung”.

Xây dựng kho dữ liệu người dùng đang trở thành xu hướng tất yếu của báo chí. VTV Digital đã chứng minh thành công trong việc chuyển dịch từ đơn vị truyền thống sang mô hình kinh doanh đa dạng, trong đó dữ liệu có vai trò then chốt. Đặc biệt, VTV Ratings - một sản phẩm nổi bật phát triển từ hệ thống dữ liệu đã giúp Đài truyền hình Việt Nam hiểu sâu về sở thích, hành vi, nhu cầu của khán giả, từ đó có chiến lược sản xuất, phân phối nội dung hiệu quả, nhanh nhạy.

Bà Nguyễn Thu Hương - Phó tổng biên tập Báo VnExpress đã chia sẻ nhiều kinh nghiệm trong các hoạt động thu thập, lưu trữ, sử dụng dữ liệu. Theo bà, đối với các cơ quan báo chí, dữ liệu trả lời 3 câu hỏi chính: làm sao để điều phối nội dung hiệu quả; làm sao để phát triển độc giả trung thành, chia họ thành các nhóm khác nhau; làm sao để tăng trưởng doanh thu từ dữ liệu liên quan tới vị trí quảng cáo.

Tại Báo VnExpress, dữ liệu được phân loại theo 5 nhóm: độc giả, hành vi, bài viết, quảng cáo và phản hồi. 3 hệ thống lõi gồm: Hệ quản trị dữ liệu bài viết, dữ liệu độc giả và dữ liệu quảng cáo, cho phép tòa soạn vận hành gần như toàn bộ quy trình từ lựa chọn đề tài, biên tập, đến cá nhân hóa giao diện hiển thị trên trang, cá nhân hóa quảng cáo. Theo bà Hương, dữ liệu chỉ thực sự có giá trị khi gắn với mục tiêu rõ ràng.

Bà Nguyễn Thu Hương - Phó tổng biên tập Báo VnExpress đã chia sẻ nhiều kinh nghiệm trong các hoạt động thu thập, lưu trữ, sử dụng dữ liệu. Ảnh: Việt Hà.

Bà Hương đúc kết: “Dữ liệu là nền tảng, không phải đũa thần. Sử dụng dữ liệu hiệu quả đòi hỏi phải thực hiện liên tục, kiên trì, chấp nhận sai và sửa. Dữ liệu cần phục vụ cho một mục tiêu cụ thể. Dữ liệu có thể giúp ra quyết định nhưng không nên ra quyết định chỉ dựa trên dữ liệu. Hãy coi dữ liệu bổ trợ cho việc ra quyết định đó”.

Ông Lâm Quang Hiếu cho rằng để quản lý dữ liệu tốt, cần nhiều yếu tố con người. Trước hết, người đứng đầu tòa soạn phải có tư duy dữ liệu, rà soát dữ liệu hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng, hàng quý thì mới có kết quả tốt. Thứ hai, tòa soạn cần có nhân viên phân tích dữ liệu. Thứ ba, phải truyền tải tư duy dữ liệu từ người đứng đầu tòa soạn tới cán bộ quản lý. Các biên tập viên phải quan tâm chỉ số từng ngày, từng bài, phải coi đó là yếu tố sống còn của từng ban chuyên môn.

Các diễn giả tham gia phiên thảo luận. Ảnh: Việt Hà.

Tiềm ẩn nguy cơ rò rỉ dữ liệu

Sự hữu ích của dữ liệu đi kèm rủi ro rò rỉ thông tin người dùng. Theo ông Ngô Mạnh Hà, trước áp lực thương mại hóa dữ liệu người đọc, tòa soạn buộc phải chia sẻ thông tin người đọc tới một bên thứ ba, ví dụ đơn vị làm quảng cáo, tạo ra thất thoát thông tin không mong muốn.

Ông Ngô Mạnh Hà cảnh báo báo chí là một trong những ngành thu thập và xử lý lượng dữ liệu cá nhân khổng lồ, tiềm ẩn nguy cơ rò rỉ dữ liệu lớn, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay các tòa soạn vẫn thiếu quy tắc quản trị dữ liệu.

Ông Hà đề xuất các cơ quan báo chí nên ban hành chính sách riêng về bảo vệ dữ liệu, tuân thủ nguyên tắc minh bạch, tối giản, mã hóa, phân quyền truy cập, có sự đồng thuận với người dùng và cho phép họ ẩn danh. Các tiêu chuẩn quốc tế như ISO/IEC 27701, GDPR hoặc Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân Việt Nam cần được áp dụng.

Giám đốc TechX đưa ra 4 khuyến nghị về bảo mật dữ liệu cho các tòa soạn gồm: ban hành chính sách nội bộ về dữ liệu cá nhân, nâng cao bảo mật kỹ thuật, mã hóa dữ liệu, phân quyền truy cập, chia sẻ dữ liệu có trách nhiệm, ẩn danh hóa thông tin trước khi chia sẻ, đào tạo phóng viên, kỹ thuật viên về đạo đức số.

“Xây dựng hệ thống data không đơn giản. Cần data scientist, data engineering và data architect làm việc này. Tòa soạn cũng cần chuyên gia bảo mật thông tin. Đây sẽ là một trong những thách thức lớn với tòa soạn”, ông Ngô Mạnh Hà kết luận.