Đến Gia Lai ngắm tháp Cánh Tiên, thăm thành Hoàng Đế

Đến với Gia Lai, du khách không thể bỏ qua thành Hoàng Đế và tháp Cánh Tiên, 2 di tích gắn liền với những dấu ấn thăng trầm của lịch sử.

Tháp Cánh Tiên - kiệt tác kiến trúc Chăm

Trên vùng đồng bằng rộng lớn ở P.An Nhơn, tỉnh Gia Lai (thuộc TX.An Nhơn, tỉnh Bình Định cũ), từng tồn tại một kinh đô lừng lẫy của vương quốc Champa: thành Đồ Bàn (thời Tây Sơn gọi là thành Hoàng Đế). Nơi đây được xem là trung tâm quyền lực của vương triều Vijaya trong gần 5 thế kỷ, từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 15.

Đến thế kỷ 15, sau những biến động lịch sử, vương triều Vijaya sụp đổ, vùng đất Đồ Bàn được sáp nhập vào lãnh thổ Đại Việt. Từ đó, kinh đô này chỉ còn lại trong sử sách, để lại dấu tích vàng son một thuở.

Ngay trong trung tâm thành Đồ Bàn xưa, tháp Cánh Tiên sừng sững giữa ngọn đồi cao. Được xây dựng vào thế kỷ 12, đây là một trong những công trình tiêu biểu của kiến trúc Chăm.

Nhìn từ xa, ngọn tháp nổi bật như khối gạch nung đỏ nâu vươn thẳng giữa nền trời xanh. Tháp xây theo hình trụ vuông, cao khoảng 20 m, gồm 4 tầng thu nhỏ dần về phía trên, mỗi tầng đều có 4 tháp góc trang trí.

Ở từng góc, những chi tiết đá được chạm khắc tinh tế, tạo dáng như cánh chim đang bay, nhỏ dần theo chiều cao. Từ vai tháp trở lên, cả 4 phía bung nở những đường nét mềm mại, tựa cánh tiên vươn lên trời cao. Chính vì thế, công trình được gọi là tháp Cánh Tiên. Các học giả đánh giá đây là một trong những ngọn tháp Chăm đẹp nhất còn tồn tại đến ngày nay.

Những tầng gạch chồng khít lên nhau tạo nên dáng vẻ thanh thoát mà uy nghi. Bên trong, các cột ốp bằng đá sa thạch khắc hoa văn dây xoắn tinh xảo, thể hiện kỹ thuật điêu luyện của nghệ nhân Chăm.

Theo truyền thuyết, tháp Cánh Tiên gắn với câu chuyện tình giữa vua Chế Mân và công chúa Huyền Trân của Đại Việt. Công trình không chỉ là dấu ấn kiến trúc mà còn được xem như minh chứng sống động cho mối lương duyên lịch sử, góp phần gắn kết hai dân tộc qua nhiều thế kỷ.

Năm 1982, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ VH-TT-DL) xếp hạng tháp Cánh Tiên là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Hơn 4 thập niên trôi qua, ngọn tháp vẫn sừng sững giữa lòng An Nhơn và trở thành điểm dừng chân không thể thiếu của du khách trên hành trình khám phá miền "đất võ".

Vẻ u hoài của thành Hoàng Đế

Trên nền kinh đô Đồ Bàn xưa, năm 1776, nhà Tây Sơn cho xây dựng một tòa thành quy mô lớn. Đến năm 1778, công trình được đặt tên thành Hoàng Đế, trở thành trung tâm chính trị – quân sự quan trọng của triều đại Tây Sơn. Trong gần 2 thập niên (1776 – 1793), nơi đây là đại bản doanh của nghĩa quân và cũng là kinh đô của Hoàng đế Thái Đức Nguyễn Nhạc.

Thành Hoàng Đế ban đầu có 3 vòng thành: thành Ngoại, thành Nội và Tử Cấm thành. Thành Ngoại có diện tích hơn 364 ha; thành Nội rộng 20 ha; còn Tử Cấm thành khoảng 4 ha, dành riêng cho vua và hoàng tộc.

Sau thất bại của nhà Tây Sơn, thành Hoàng Đế rơi vào hoang phế. Đến thời Nguyễn, vua Gia Long cho dựng lăng thờ 2 vị công thần Võ Tánh và Ngô Tùng Châu tại khu vực Tử Cấm thành, tạo thêm lớp di sản mới cho vùng đất lịch sử.

Ngày nay, khi bước chân vào khuôn viên thành Hoàng Đế, du khách vẫn bắt gặp những dấu tích xưa: cổng chính uy nghi, cột cờ sừng sững, lầu Bát giác cổ kính, những bức tường thành đá ong phủ màu thời gian, hồ bán nguyệt... Không gian u tịch, trầm mặc như khẽ vọng lại tiếng trống trận, tiếng gươm khua cùng khói lửa binh đao của một thời oanh liệt.

Theo ông Bùi Tĩnh, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Gia Lai, nơi đây từng trải qua 6 đợt khai quật khảo cổ, phát hiện nhiều dấu tích như hồ bán nguyệt hay nền móng kiến trúc cung điện Tây Sơn. Năm 1982, Bộ VH-TT-DL đã xếp hạng thành Hoàng Đế là di tích lịch sử cấp quốc gia.

Hai di tích tháp Cánh Tiên và thành Hoàng Đế phản chiếu rõ nét sự giao thoa Việt – Chăm trong tiến trình văn hóa dân tộc.

Ngày nay, dẫu đã nhuốm màu thời gian, cả hai công trình vẫn giữ được sức hút riêng. Không chỉ mang giá trị lịch sử và nghệ thuật, chúng còn là điểm đến du lịch đặc sắc, góp phần tạo nên bản sắc cho vùng đất miền Trung đầy nắng gió.