Cơ sở hạt nhân Iran thiệt hại thế nào sau đòn tập kích của Mỹ

Quân đội Mỹ rạng sáng 22/6 mở chiến dịch "Búa Đêm" tập kích ba cơ sở hạt nhân Natanz, Isfahan và Fordow, vai trò then chốt trong việc sản xuất hoặc lưu trữ uranium làm giàu của Iran.

"Tôi có thể thông báo với thế giới rằng những cuộc không kích đã thành công vang dội về mặt quân sự. Các cơ sở làm giàu hạt nhân chủ chốt của Iran đã bị xóa sổ hoàn toàn", Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố, đồng thời cảnh báo Tehran không trả đũa.

Trong khi đó, phó giám đốc chính trị kênh truyền hình nhà nước Iran Hassan Abedini cho hay những cơ sở hạt nhân trên đều được sơ tán trước khi Mỹ không kích và "không chịu thiệt hại lớn vì vật liệu hạt nhân đều đã được chuyển đi".

Để đánh giá mức độ thiệt hại mà Mỹ gây ra cho chương trình hạt nhân Iran, giới chuyên gia bắt đầu phân tích những hình ảnh vệ tinh chụp các cơ sở Natanz, Isfahan và Fordow sau đòn tập kích.

'Pháo đài hạt nhân' Fordow

Fordow là cơ sở làm giàu hạt nhân quan trọng nhất của Iran, được xây dựng sâu trong lòng núi đá ở tỉnh Qom, miền trung nước này, để chống lại các cuộc tấn công từ trên không.

Các bộ phận chính của tổ hợp Fordow được cho là nằm sâu khoảng 80 đến 90 m dưới lòng đất, khiến nó được ví như "pháo đài hạt nhân" của Iran. Giới phân tích từ lâu cho rằng Mỹ là lực lượng quân sự duy nhất trên thế giới sở hữu bom GBU-57 khổng lồ, nặng gần 14 tấn, loại vũ khí có khả năng xuyên sâu đến vậy.

Một quan chức Mỹ tiết lộ với CNN rằng quân đội đã sử dụng 6 oanh tạc cơ B-2, thả tổng cộng 12 quả bom xuyên phá GBU-57 xuống cơ sở Fordow. Phân tích ảnh vệ tinh được chụp sau đó cho thấy các cuộc không kích của Mỹ đã tạo ra ít nhất 6 hố lớn tại Fordow.

Theo những hình ảnh do Maxar công bố, 6 hố này xuất hiện quanh hai vị trí gần nhau ở Fordow, trải dọc theo sườn núi phía trên khu phức hợp ngầm. Màu sắc sườn núi đã thay đổi đáng kể, một khu vực rộng lớn bị phủ lớp tro xám sau cuộc không kích.

N.R. Jenzen-Jones, chuyên gia về vũ khí kiêm giám đốc công ty nghiên cứu Trung tâm Nghiên cứu Trang bị Quân sự (ARES), nhận định 6 điểm bị xuyên thủng trên sườn núi đá tại Fordow là bằng chứng về việc Mỹ đã sử dụng bom xuyên GBU-57.

"Các lỗ thủng lớn hơn nằm ở trung tâm của hai nhóm vết nổ có hình dạng khá bất thường, cho thấy ít nhất hai quả bom đã rơi trúng cùng một vị trí", ông suy đoán. "Điều này trùng khớp với giả thuyết về một cuộc tấn công vào mục tiêu nằm sâu dưới lòng đất như Fordow".

Theo Jenzen-Jones, để tấn công mục tiêu nằm sâu trong lòng đất như ở Fordow, Mỹ sẽ phải sử dụng nhiều quả bom xuyên phá được ném rất chính xác và tính toán cẩn thận để có thể "mở lối" và dọn đường vào khu vực sâu hơn, được bảo vệ kiên cố hơn.

Rafael Grossi, lãnh đạo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), nhận định Fordow đã bị "tác động trực tiếp" trong đòn không kích. Tuy nhiên, ông cho rằng còn quá sớm để đánh giá liệu điều đó có gây ra thiệt hại bên trong cơ sở ngầm này hay không.

"Dĩ nhiên, không thể loại trừ khả năng có thiệt hại đáng kể ở đó", ông nói.

Theo Chủ tịch Viện Khoa học và An ninh Quốc tế (ISIS) David Albright, dựa vào ảnh vệ tinh, dường như khu vực làm giàu uranium cùng những khu hỗ trợ ở Fordow "đã chịu thiệt hại lớn".

Albright cho rằng bom xuyên GBU-57 được Mỹ ném vào hệ thống thông gió của cơ sở hạt nhân này, cũng như khoang chính, nơi bố trí các máy ly tâm làm giàu uranium.

"Tôi nghĩ mục tiêu của cuộc tập kích là loại bỏ các máy ly tâm và cơ sở ngầm của Fordow. Khả năng khu vực ngầm bị phá hủy hoàn toàn là rất cao", ông nói, song lưu ý cần thêm thời gian để đánh giá toàn diện thiệt hại.

Theo phân tích ảnh vệ tinh trước cuộc không kích của Mỹ, Iran có thể đã gia cố các lối vào đường hầm dẫn tới cơ sở ngầm, dường như để đề phòng trường hợp bị tấn công. Ảnh vệ tinh cho thấy những khối đất đá lớn được chất đống trước ít nhất hai trong 6 lối vào hầm ngầm.

Dù Ngoại trưởng Iran cáo buộc Mỹ đã vượt "lằn ranh đỏ một cách nghiêm trọng", các lãnh đạo khác của Iran lại hạ thấp tác động từ những cuộc tấn công. Nghị sĩ Manan Raeisi đại diện cho thành phố Qom gần Fordow cho biết thiệt hại từ vụ tập kích là "không đáng kể".

Tuy nhiên, Albright cho rằng không nên quá tin những thông tin ban đầu từ Iran. Theo ông, trong những lần các cơ sở hạt nhân nước này bị không kích trước đây, Iran thường giảm nhẹ tác động của chúng nhưng hình ảnh vệ tinh sau đó lại cho thấy một câu chuyện rất khác.

Trung tâm Natanz

Natanz, trung tâm làm giàu hạt nhân lớn nhất Iran, đã hứng chịu các cuộc không kích của Israel sau khi nước này phát động chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy" hôm 13/6. Cơ sở này có 6 tòa nhà nổi và ba cấu trúc ngầm, nơi đặt các máy ly tâm, công nghệ chủ chốt biến uranium thành nhiên liệu hạt nhân.

Các cơ sở trên mặt đất đã bị hư hại trong cuộc tấn công ban đầu của Israel. Theo IAEA, đòn tập kích của Tel Aviv đã làm hỏng cơ sở hạ tầng điện tại nhà máy này.

Chưa rõ cuộc tấn công của Israel có gây hư hại trực tiếp cho các cơ sở ngầm hay không song IAEA cho biết việc mất điện tại sảnh ly tâm dưới lòng đất "có thể đã làm hỏng các máy ly tâm tại đây".

Mỹ cũng nhắm vào Natanz trong chiến dịch "Búa Đêm". Bộ Quốc phòng Mỹ cho hay oanh tạc cơ B-2 đã thả hai quả bom xuyên GBU-57 xuống cơ sở này. Tàu ngầm hải quân Mỹ cũng phóng 30 tên lửa hành trình Tomahawk vào Natanz và Isfahan.

Phân tích ảnh vệ tinh của CNN cho thấy hai hố mới xuất hiện tại Natanz, nhiều khả năng do bom xuyên GBU-57 gây ra. Theo ảnh chụp từ Maxar, hai hố kể trên, một hố có đường kính khoảng 5,5 m, hố còn lại khoảng 3,2 mét, nằm ngay phía trên khu phức hợp ngầm.

Hiện chưa rõ mức độ thiệt hại dưới lòng đất tại Natanz, nhưng do cơ sở này kém kiên cố hơn Fordow, nhiều khả năng bom xuyên GBU-57, với bán kính công phá 300 m, đã gây ra tổn thất đáng kể với công trình ngầm.

Tổ hợp Isfahan

Isfahan, thành phố nằm ở miền trung Iran, là nơi đặt tổ hợp nghiên cứu hạt nhân lớn nhất của đất nước.

Theo tổ chức phi lợi nhuận Sáng kiến Đe dọa Hạt nhân (NTI), cơ sở này được xây dựng và đi vào hoạt động năm 1984. Isfahan có khoảng 3.000 nhà khoa học đang làm việc và được cho là "trái tim" của chương trình hạt nhân Iran.

Ảnh vệ tinh cho thấy sau đòn tập kích bằng tên lửa Tomahawk của Mỹ, ít nhất 18 công trình tại Isfahan đã bị phá hủy hoàn toàn hoặc hư hại một phần. Khu vực này cũng bị ám đen rõ rệt bởi các cuộc tấn công.

Albright cho biết theo thông tin ban đầu, Mỹ còn nhắm vào cả mạng lưới đường hầm gần Isfahan, "nơi Iran thường lưu trữ uranium làm giàu".

Ông cho hay nếu được xác nhận, điều này sẽ cho thấy Mỹ đang tìm cách phá hủy kho uranium làm giàu tới 20% và 60% của Iran. Trong khi đó, uranium cấp độ vũ khí cần được làm giàu tới 90%.

Bản đánh giá do ISIS công bố vào cuối ngày 22/6 nhận định Isfahan đã chịu "thiệt hại nặng nề". Theo đó, cơ sở chuyển đổi uranium chính của tổ hợp, nơi biến uranium tự nhiên thành dạng khí để đưa vào máy ly tâm, đã bị hư hỏng nghiêm trọng.

Các lối vào đường hầm dẫn tới khu phức hợp ngầm cũng chịu hư hại, với ít nhất ba trong 4 lối vào đã bị sập.

ISIS cho hay ảnh vệ tinh chụp hôm 20/6 cho thấy các lối vào đường hầm được lấp đất.

"Đây có thể là biện pháp phòng ngừa nhằm hạn chế tác động từ những vụ nổ hoặc ngăn vật liệu nguy hiểm thoát ra khỏi cơ sở", bản đánh giá từ ISIS có đoạn.

Tại cuộc họp báo ở Lầu Năm Góc ngày 22/6, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ Dan Caine cho biết một tàu ngầm nước này đã "phóng hơn 10 tên lửa hành trình Tomahawk vào các cơ sở hạ tầng mặt đất then chốt" tại Isfahan.

Dù vậy, theo Jeffrey Lewis, giáo sư tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury ở Monterey, California, Mỹ, người chuyên theo dõi các cơ sở hạt nhân Iran, cho rằng "vẫn còn nhiều mục tiêu quan trọng chưa bị tấn công".

"Nếu cuộc tập kích của Mỹ dừng lại ở đây, nó sẽ là một đòn tấn công dang dở", ông nói.

Lewis nhận định chiến dịch tập kích dường như chưa thể chạm đến kho uranium làm giàu ở mức độ cao của Iran. "Đến hôm nay, Iran vẫn giữ số vật liệu đó và chúng ta chưa thực sự biết rõ chúng đang ở đâu", ông nói.

Cùng chung quan điểm, Albright cho rằng vài ngày trước khi Mỹ không kích, Iran đã chuyển lượng lớn uranium làm giàu khỏi cơ sở ở Fordow, vì vậy "chiến dịch này chưa thể kết thúc".

"Có những chiếc xe tải xuất hiện ở Fordow trước ngày 22/6, dường như để vận chuyển kho uranium làm giàu đi nơi khác", chuyên gia này nói.

IAEA ước tính Iran đang sở hữu hơn 400 kg uranium 235 làm giàu 60%, đủ để chế tạo khoảng 10 quả bom nếu tiếp tục được làm giàu lên cấp độ vũ khí 90%, theo nhận định của các chuyên gia độc lập. Albright cho biết số uranium làm giàu 60% này được chứa trong các thùng tương đối nhỏ, có thể dễ dàng chở bằng ôtô.

Albright tin chương trình hạt nhân Iran đã chịu thiệt hại, song ông cho rằng nó hoàn toàn có khả năng được khôi phục lại.

Theo ông, Iran có thể còn sở hữu hàng nghìn máy ly tâm làm giàu uranium chưa được lắp đặt tại Natanz hay Fordow. Nhiều khả năng họ sẽ nhanh chóng di chuyển số uranium đến một cơ sở bí mật khác, nơi có thể làm giàu đến 90% để chế tạo vũ khí hạt nhân. Nhưng ngay cả như vậy, Tehran vẫn cần thực hiện thêm một số bước khác để biến uranium thành vũ khí hoàn chỉnh.

Albright cho rằng dù chương trình hạt nhân Iran đã bị thụt lùi đáng kể, năng lực của họ vẫn chưa bị "xóa sổ" hoàn toàn như tuyên bố của ông Trump. Cách duy nhất để thực sự chấm dứt chương trình hạt nhân Iran là thông qua những cuộc thanh sát do các cơ quan giám sát quốc tế thực hiện và hợp tác từ chính quyền nước này, có thể là thông qua một dạng thỏa thuận ngoại giao, chứ không phải những cuộc không kích.

"Ngay cả những chiến dịch ném bom chính xác nhất có lẽ cũng không thể đưa chúng ta đến nơi mong muốn", Lewis nói.

Vũ Hoàng (Theo CNN, NPR, AFP, Reuters)