Xây dựng cơ sở dữ liệu tốt để chống sách giả

Bà Hoàng Thanh Vân - Giám đốc ANA Hà Nội - nhận định minh bạch thông tin giúp thị trường phát triển, từ đó hiện tượng sách giả, sách lậu cũng phần nào tiêu biến.

Năm 2004, Việt Nam gia nhập Công ước Berne về bảo hộ tác phẩm văn học và nghệ thuật. Đây là dấu mốc quan trọng, đánh dấu bước phát triển của thị trường xuất bản Việt Nam, của Luật Sở hữu trí tuệ. Các agency bản quyền - “cầu nối” giữa thị trường xuất bản Việt Nam và thị trường thế giới - là những đơn vị hiểu rõ nhất sự vận động của lĩnh vực này.

Trong quá trình vận động đó, sách giả, sách lậu hoành hành là giai đoạn mà thị trường xuất bản nào trên thế giới cũng phải trải qua.

Sách giả bị cơ quan chức năng phát hiện. Ảnh: FN.

Sách giả, sách lậu hoành hành khi thị trường chưa mạnh

Theo bà Hoàng Thanh Vân, giám đốc ANA Hà Nội (một agency bản quyền sách), thị trường xuất bản quốc tế từng đối mặt vấn đề sách giả, sách lậu trong một thời gian dài. Ban đầu, khi nhà in nào cũng có thể sở hữu công nghệ in mới, sách giả in tràn lan, cứ có bản thảo là in. Thị trường không có khái niệm về bản quyền.

Tuy nhiên, theo thời gian, khi thị trường phát triển, các đơn vị xuất bản có tiềm lực kinh tế lớn bắt đầu có các thỏa thuận song phương. “Khi ngành xuất bản phát triển đủ mạnh, đủ nhiều để ra được lãi, thì mọi người phải bảo vệ quyền lợi kinh tế của mình”, bà Vân cho biết.

Khi các đơn vị liên kết thành khối đủ mạnh về kinh tế, họ sẽ có tác động lớn hơn tới thị trường. Ai làm lậu sẽ bị cho vào danh sách đen (blacklist), tức là không cho phép người làm lậu giao thiệp, trao đổi hàng hóa với thị trường nữa. Khi thị trường sách trở nên sôi động hơn, người làm lậu sẽ tự động cân nhắc lại lựa chọn: liệu nên đầu tư hợp pháp vào những cuốn sách chất lượng để tham gia thị trường nhiều lời này lâu dài, hay nên in lậu “ăn xổi” mà lại chịu rủi ro bị thị trường tẩy chay và bị xử phạt bồi thường?

Anh K. - đại diện một đơn vị phát hành sách - cũng đồng tình với quan điểm này. Anh K. cho rằng thị trường xuất bản Việt Nam hiện nay chưa tới giai đoạn phát triển mạnh mẽ. Một thị trường xuất bản phát triển sẽ đi qua 2 giai đoạn.

Giai đoạn một, ứng dụng công nghệ hiện đại để tạo ra khác biệt cho sản phẩm. Ứng dụng công nghệ này có thể thể hiện trong công đoạn in gồm chất liệu giấy, công nghệ in trang bìa, công nghệ in bề mặt giấy; trong giai đoạn gia công gồm cách khâu chỉ, cách dán gáy; trong tem chống giả, sách chống sao chép…

Tuy vậy, sự nâng cấp công nghệ cho ấn phẩm in sẽ sớm giảm năng lực cạnh tranh trên thị trường, vì công nghệ ngày càng rẻ, các đối thủ có thể mua ngày càng dễ dàng.

Giai đoạn hai, bản thảo chất lượng và hợp đồng tác quyền tốt là thứ tạo ra khác biệt bền vững cho sản phẩm của nhà xuất bản. Hợp đồng tác quyền cũng là một “công cụ sản xuất” cần thiết cho sự phát triển của ngành xuất bản, giúp thu hút và tạo động lực cho các tác giả.

Minh bạch thông tin là điều kiện cần để phát triển thị trường

Theo bà Hoàng Thanh Vân, để chống sách giả sách lậu tốt nhất chính là có chính sách khuyến khích sự phát triển của thị trường xuất bản. Điều này nghĩa là tạo kênh tiêu thụ sách đầu ra tốt, từ đó đảm bảo kinh tế cho các nhà xuất bản, nhà phát hành, tác giả sách.

Bà Hoàng Thanh Vân tại Hội sách Frankfurt 2024. Tham gia nhiều hội sách quốc tế và làm việc trong lĩnh vực bản quyền, bà Vân rút ra nhận định thị trường càng lớn, dữ liệu càng minh bạch sẽ càng giúp đẩy lùi nạn sách giả. Ảnh: FBNV.

Thị trường trưởng thành giúp tiêu biến tự nhiên một phần các đơn vị làm sách giả, sách lậu, do các đơn vị này nhận ra mình không cần làm lậu mà làm hợp pháp lại có nhiều lợi ích hơn. Để thị trường phát triển như vậy, theo bà Vân, trước hết cần xây dựng hệ thống dữ liệu tốt.

Hiện nay, trên website của Cục Xuất bản, In và Phát hành, các dữ liệu năm về lĩnh vực xuất bản, lĩnh vực in, lĩnh vực phát hành đã có. Nên bổ sung thêm một số trường thông tin, báo cáo từ đơn vị địa phương.

Bà Hoàng Thanh Vân cho rằng ngành xuất bản Việt Nam cần xây dựng cơ sở dữ liệu. Thí dụ, thị trường cần các số liệu để người làm ngành nắm bắt xu hướng sách, số lượng bán của cuốn sách mới này ra sao,… Ở nước ngoài, các trang có bảng xếp hạng cuốn sách bán chạy (best-seller). Còn ở Việt Nam, “hầu như mọi người làm trong ngành chỉ cảm nhận mọi thứ”, bà Vân chia sẻ.

Không có cơ sở số liệu vừa khiến người làm sách dè dặt hơn trong các quyết định kinh doanh, vừa khiến các cơ quan quản lý không nắm bắt được tình hình thị trường, không đo lường được chính xác thiệt hại sau khi kiểm tra cơ sở sản xuất.

Dữ liệu ngày càng có giá trị. Nếu xây dựng hệ thống dữ liệu tốt, giúp người làm sách có thể ra quyết định nhanh hơn, thị trường sôi động kẻ bán người mua hơn, góp phần giảm thiểu sách giả trên thị trường.