Di cảo truyện ngắn hé lộ tài năng của tác giả 'Giết con chim nhại'

Khi qua đời, Harper Lee để lại nhiều sổ tay và bản thảo chưa từng công bố. Những ghi chép đó cho thấy con đường trở thành biểu tượng văn học Mỹ của bà.

Khi Giết con chim nhại được xuất bản vào mùa hè năm 1960, tác phẩm như thể xuất hiện từ hư không. Guardian nhận xét đó là "một tiểu thuyết hoàn hảo đến ngỡ ngàng" từ một nhà văn gần như vô danh. Song, đằng sau “cú nổ văn học” đó là hành trình dữ dội của một phụ nữ trẻ từ miền Nam nước Mỹ.

Những bản thảo thất lạc được tìm thấy trong căn hộ cũ tại New York đã hé lộ giai đoạn hình thành cá tính sáng tác của Harper Lee. Qua đó, công chúng có dịp chứng kiến những gì định hình phong cách, giọng điệu và những nhân vật sau này trở thành biểu tượng văn chương Mỹ.

Tập truyện gồm 8 truyện ngắn, phần lớn được viết trong thập niên 1950, cho thấy Harper Lee không hề là hiện tượng bất ngờ. Bà là nhà văn của sự mài giũa, ký ức, những đối thoại nội tâm kéo dài với tuổi thơ,vùng đất quê hương và những xung đột đạo đức vốn định hình cả đời sáng tác.

Những ngày kham khổ

Khi chuyển đến New York năm 1949, Harper Lee mang theo ước mơ trở thành nhà văn và chỉ quen duy nhất một người - Truman Capote. Ông là bạn thuở nhỏ sống cạnh nhà bà ở Monroeville (Pennsylvania, Mỹ). Mối quan hệ này đã giúp Lee từng bước làm quen với giới xuất bản và văn học tại thành phố lớn nhất nước Mỹ. Họ cùng nhau viết truyện từ nhỏ, cùng chơi trò nhà văn và tiếp tục khích lệ nhau khi trưởng thành.

Cuộc sống ở New York không dễ dàng. Lee làm nhân viên đặt vé máy bay, sống nhờ bánh mì bơ đậu phộng và viết lách vào buổi tối trên một chiếc bàn tự đóng bằng hai thùng táo và một cánh cửa cũ. Không qua trường lớp, bà tự học bằng cách viết cho báo sinh viên, tạp chí hài kịch và quan sát thế giới xung quanh với đôi mắt sắc sảo của một người thích kể chuyện bẩm sinh.

Ba truyện ngắn đầu tay trong tuyển tập mới được phát hiện là The Water Tank, The Binoculars và The Pinking Shears (Tạm dịch: Thùng nước, Chiếc ống nhòm và Cây kéo răng cưa). Chúng là những quan sát sắc bén về tuổi thơ miền Nam, nơi đạo đức và những quy chuẩn xã hội luôn hiện diện trong từng tương tác nhỏ. Tập truyện này hé lộ nền tảng đạo đức và sự định hình thế giới quan của Lee, yếu tố sau này trở thành cốt lõi trong Giết con chim nhại.

Harper Lee trong thời gian ở New York, khoảng thời gian sống tiết kiệm và viết lách âm thầm đã đặt nền móng cho một kiệt tác văn chương Mỹ. Ảnh: Harper Lee LLC.

Không dừng lại ở miền quê Alabama, Lee còn thử sức với các bối cảnh thành thị. Những truyện như A Roomful of Kibble hay This Is Show Business? (Tạm dịch: Nhà kho thức ăn, Đây là ngành giải trí) đưa người đọc đến New York. Ở đó, bà thử nghiệm những lối kể chuyện hiện đại hơn, ngôn ngữ sắc cạnh hơn và cấu trúc phức tạp hơn. Dù không hoàn toàn trôi chảy, những truyện này cho thấy một nhà văn đang dò đường, thử nghiệm để tìm ra chính mình.

Nhiều nhân vật trong các truyện ngắn mang dấu ấn cá nhân rõ rệt. Có người mang biệt danh thời nhỏ của Lee, người mang tên anh chị em ruột của bà, người lại là phiên bản văn chương của hàng xóm, bạn bè. Harper Lee dường như viết để giữ lại những gì thân thuộc nhất, để ghi chép lại thế giới riêng đã nuôi dưỡng ngòi bút của bà.

Từng trang viết đều cho thấy sự kiên trì đáng kinh ngạc. Lee từng nói bà là “kẻ ghi chép nhiều hơn là người viết”, thường chỉnh sửa mỗi bản thảo ít nhất ba lần. Sự cẩn trọng cộng với nền tảng từ các truyện ngắn đã giúp bà chuyển thể những mảnh rời rạc thành chương truyện, rồi từ chương truyện thành tiểu thuyết kinh điển. Giết con chim ngại không phải là cú may mắn ngẫu nhiên, mà là kết tinh từ những năm tháng viết lặng lẽ, đơn độc và đầy hy vọng.

Cách một kiệt tác ra đời

Cuộc sống riêng tư của Harper Lee trong giai đoạn đầu ở New York không chỉ xoay quanh vật lộn mưu sinh và học cách trở thành nhà văn. Bà cũng phải đối mặt với những mất mát lớn về mặt tinh thần.

Năm 1951, mẹ bà qua đời chỉ một ngày sau khi được chẩn đoán ung thư gan. Sáu tuần sau, đến lượt anh trai Edwin, hình mẫu nhân vật Jem, đột ngột mất vì phình mạch não. Cô gái 25 tuổi khi ấy buộc phải về quê liên tục để dự tang lễ, hỗ trợ chăm sóc cha già và làm quen với cảm giác tuổi thơ đột ngột bị rút khỏi đời mình.

Cú sốc kép đó trở thành chất liệu cảm xúc cho hàng loạt truyện ngắn sau này, trong đó có The Cat’s Meow và The Land of Sweet Forever (Tạm dịch: Tiếng mèo ngân nga, Miền ngọt ngào vĩnh cửu). Những tác phẩm này như nỗ lực chữa lành, nối kết ký ức thời thơ ấu với đời sống người lớn, hòa trộn miền quê Monroeville với thành phố New York. Lee không giấu giếm xung đột nội tâm giữa hai thế giới ấy. Bởi chúng là nơi cô sinh ra và nơi cô đang cố gắng trở thành chính mình.

Giết con chim nhại đoạt Pulitzer và trở thành một trong những biểu tượng văn học Mỹ thế kỷ 20. Ảnh: Speakup.

Trong thời gian này, Lee vẫn viết đều đặn và trao đổi thư từ với vợ chồng bạn thân là Michael và Joy Brown. Họ chính là người phát hiện ra tiềm năng văn chương từ những lá thư của bà, được viết dí dỏm, sâu sắc và quan sát tinh tế. Năm 1956, vào đêm Giáng sinh, họ tặng bà một món quà bất ngờ. Đó là một năm nghỉ làm để viết toàn thời gian, kèm khoản hỗ trợ tài chính 100 USD/tháng - gấp năm lần tiền thuê nhà khi đó. Chính món quà đó tạo bước ngoặt cho Harper Lee. Bà dành trọn năm 1957 để mở rộng các truyện ngắn thành chương truyện, rồi biến chúng thành bản thảo tiểu thuyết. Ban đầu, tác phẩm có tên Người canh gác nhưng sau nhiều lần chỉnh sửa, gọt giũa và hoán đổi cấu trúc, Giết con chim nhại là một tuyên ngôn đạo đức về lòng can đảm, sự công bằng và tình yêu thương con người. Sau khi xuất bản, tiểu thuyết nhanh chóng trở thành hiện tượng văn học, đoạt giải Pulitzer, được đưa vào giảng dạy ở hàng nghìn trường học và được chuyển thể thành phim điện ảnh kinh điển với sự tham gia của Gregory Peck. Tuy nhiên, trong suốt bốn thập kỷ sau đó, Harper Lee không xuất bản thêm tiểu thuyết nào. Bà sống kín tiếng trong căn hộ ở New York, nơi sau này người ta tìm thấy toàn bộ bản thảo gốc và tài liệu chưa từng công bố. Việc khám phá lại những bản thảo này không chỉ mang giá trị tư liệu, mà còn khơi lại câu hỏi về quá trình hình thành thiên tài. Phải chăng không có sự ngẫu nhiên, mà chỉ có lao động bền bỉ và sự nâng đỡ đúng lúc? Trong trường hợp của Harper Lee, thiên tài không nằm ở việc ra đời một kiệt tác, mà ở việc kiên định theo đuổi giọng nói riêng giữa những biến động dữ dội nhất đời người.Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - ZnewsBạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@znews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.