Sách điện tử Việt Nam bứt phá nhờ AI và trải nghiệm đọc mới

Giám đốc công ty sách điện tử Waka đề xuất tận dụng AI và đổi mới trải nghiệm đọc để giúp sách điện tử Việt Nam cạnh tranh trong thời đại nội dung ngắn.

Ông Đinh Quang Hoàng, Giám đốc điều hành công ty sách điện tử Waka, cho rằng vai trò của Ai và đổi mới trải nghiệm đọc là hai động lực then chốt giúp ngành sách Việt Nam cạnh tranh trong thời đại nội dung ngắn. Ảnh: NVCC.

Ngành xuất bản điện tử (XBĐT) Việt Nam đang bước vào giai đoạn bùng nổ, được định hình rõ rệt bởi công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng nội dung. Năm 2025 được kỳ vọng là cột mốc khẳng định vị thế của sách điện tử như một động lực then chốt cho quá trình chuyển đổi số của ngành. Tỷ lệ xuất bản phẩm điện tử (theo đầu sách) đã đạt mức ấn tượng, vượt 15% trong nửa đầu năm 2025. Đặc biệt, thị trường sách nói (Audiobook) đang bùng nổ mạnh mẽ, với doanh thu tăng 24% và số lượt nghe tăng 19.7% trong năm 2024, cho thấy nhu cầu lớn về các định dạng nội dung linh hoạt.

Tuy nhiên, thị trường đối diện với hai thách thức cốt lõi: sự cạnh tranh khốc liệt về thời gian sử dụng của người dùng từ các nền tảng nội dung ngắn (video TikTok, review phim) và rào cản truyền thống từ sách lậu. Để vượt qua các rào cản này, các nhà xuất bản và nền tảng công nghệ cần chuyển dịch chiến lược từ "bán sản phẩm" sang "bán dịch vụ" thông qua mô hình thuê bao (subscription model), ưu tiên phát hành phiên bản kỹ thuật số trước (Digital-First), và sử dụng AI để tạo ra các ấn phẩm đa phương tiện, tương tác cao, từ đó mang lại giá trị vượt trội so với sách giấy hoặc các bản lậu nhưng đơn điệu.

Bối cảnh thị trường và động lực tăng trưởng 2025

Vị thế chiến lược của xuất bản điện tử

Xuất bản điện tử hiện không chỉ là một xu hướng mà đã trở thành đòn bẩy chiến lược cho quá trình chuyển đổi số toàn diện của ngành xuất bản Việt Nam. Sách điện tử được coi là "cửa ngõ" thiết yếu để quốc gia chủ động cạnh tranh tri thức trên phạm vi toàn cầu, phù hợp với bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0. Sự tham gia sâu rộng này được thể hiện qua việc các nhà xuất bản và doanh nghiệp công nghệ ngày càng nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phát triển sách điện tử như một phần không thể tách rời của chiến lược kinh doanh.

Sự phát triển của XBĐT còn hướng tới mục tiêu xã hội quan trọng: Việc cung cấp sách số với chi phí hợp lý hoặc miễn phí góp phần đáng kể vào việc đảm bảo công bằng trong tiếp cận tri thức, nhất là tại các vùng sâu, vùng xa, qua đó thúc đẩy mục tiêu xây dựng xã hội học tập linh hoạt và đa dạng. Hơn nữa, thị trường đã không còn dừng lại ở E-book truyền thống mà đã phong phú hơn với Audiobook (sách nói), tích hợp đa phương tiện (hình ảnh, âm thanh, video) và khả năng tương tác cao. Sự đa dạng này không chỉ thu hút đối tượng bạn đọc trẻ tuổi mà còn mở rộng đến người lớn tuổi và các nhóm đọc đặc biệt, mang đến trải nghiệm phong phú và hấp dẫn hơn.

Số liệu tăng trưởng thị trường và xu hướng dịch chuyển

Ngành xuất bản Việt Nam đã đạt những bước tiến đáng khích lệ trong công cuộc số hóa nội dung. Theo thống kê từ Hội Xuất bản Việt Nam, trong nửa đầu năm 2025, tỷ lệ xuất bản phẩm điện tử (tính theo đầu sách) đã đạt hơn 15%. Con số này phản ánh sự tiến bộ rõ rệt trong việc thiết lập nền tảng hạ tầng số hóa của các đơn vị xuất bản.

Động lực tăng trưởng doanh thu chính của thị trường số hóa lại nằm ở sách nói. Xuất bản điện tử tiếp tục là điểm sáng trong năm 2024 và được dự báo sẽ bùng nổ trong năm 2025, một phần nhờ vào các ứng dụng công nghệ như AI và Blockchain. Dữ liệu năm 2024 cho thấy quy mô thị trường sách nói đã đạt hơn 92 tỷ đồng, tăng trưởng 24% so với năm 2023. Tốc độ tăng trưởng này vượt trội so với mức tăng trưởng 8.61% về số lượng đầu sách nói (đạt trên 2,184 cuốn). Tổng số lượt nghe sách nói trong năm 2024 cũng đạt 27.5 triệu lượt, tăng 19.7% so với năm trước. Những số liệu này cho thấy một sự thật về phân tán sức nặng thị trường: Mặc dù tỷ lệ đầu sách điện tử đạt 15% là một thành tựu về số hóa nội dung, nhưng giá trị kinh tế gia tăng lại tập trung mạnh mẽ vào các định dạng linh hoạt, đặc biệt là Audiobook. Doanh thu tăng trưởng 24% và lượt nghe tăng gần 20% cho thấy người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng chi trả cho nội dung số khi nó tích hợp hiệu quả vào lối sống đa nhiệm (multi-tasking). Sự bùng nổ của sách nói là bằng chứng rõ ràng nhất về sự chuyển đổi này. Với sự đổ vốn ngày càng nhiều vào lĩnh vực này, xuất bản điện tử đang khẳng định vị thế là một "thị trường ngách nghìn tỷ" đầy tiềm năng.Bảng 1: Chỉ Số Tăng Trưởng Chính Của Ngành Xuất Bản Điện Tử Việt Nam (2024-2025) Chỉ số 2024 So với 2023 Kỳ vọng 2025 Ý nghĩa Tỷ lệ xuất bản phẩm điện tử (theo đầu sách) N/A Tăng > 15% Phổ cập số hóa nội dung Doanh thu thị trường sách nói (Audiobook) > 92 tỷ VNĐ Tăng 24% Tiếp tục bùng nổ Động lực doanh thu chính của thị trường số Lượt nghe sách nói 27.5 triệu lượt Tăng 19.7% Tăng trưởng hai chữ số Nhu cầu tiêu thụ nội dung linh hoạt cao Tỷ lệ NXB bắt đầu số hóa nội dung > 60% Tăng Phổ cập Nền tảng hạ tầng công nghệ được thiết lập Tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) đối với sách điện tửAI trong quy trình sản xuất nội dung và khai thác bản quyềnCông nghệ trí tuệ nhân tạo đang được ứng dụng rộng rãi vào nhiều khía cạnh của ngành xuất bản Việt Nam. Hiện nay, hơn 60% nhà xuất bản đã bắt đầu số hóa nội dung, và nhiều đơn vị đã tiên phong sử dụng AI trong các khâu nghiệp vụ. AI giúp tự động hóa các công việc lặp đi lặp lại như phân loại tài liệu, giải phóng nguồn lực con người (ví dụ: cán bộ thư viện) để tập trung vào các hoạt động tư vấn hỗ trợ người dùng và tạo ra các sản phẩm, dịch vụ mới phù hợp với xu hướng công nghệ. Trong lĩnh vực dịch thuật và biên tập, AI đang tạo ra một cuộc cách mạng về tốc độ và hiệu quả. Các công cụ AI chuyên biệt như QuillBot, DeepL, Wordly, và Wordvice AI đang hỗ trợ đắc lực cho các nhà xuất bản. Các công cụ này không chỉ cung cấp bản dịch nhanh chóng mà còn giúp kiểm tra lỗi chính tả, ngữ pháp, điều chỉnh câu văn mượt mà hơn, và đặc biệt là tái diễn đạt nội dung để tăng độ chuyên nghiệp trong lĩnh vực học thuật. AI cũng giúp đồng bộ hóa các thuật ngữ và cấu trúc câu giữa các bản dịch khác nhau, từ đó tạo ra những bản dịch thống nhất và chuyên nghiệp, tăng cường hiệu quả và tiết kiệm thời gian đáng kể trong quá trình xuất bản. Việc áp dụng AI trong dịch thuật và biên tập cho phép các nhà xuất bản Việt Nam rút ngắn chu trình đưa các tác phẩm nước ngoài ra thị trường, một yếu tố then chốt trong bối cảnh thị trường số đòi hỏi sự kịp thời. Điều này có nghĩa là, AI chuyển đổi vai trò của biên dịch viên từ người thực thi chính sang người quản lý chất lượng (Post-Editing), tạo tiền đề cho sự bùng nổ về số lượng đầu sách mới được cấp phép và khai thác nhanh chóng.AI và cá nhân hóa trải nghiệm đọc AI đóng vai trò quan trọng trong việc cá nhân hóa và tối ưu hóa trải nghiệm đọc sách điện tử. Trong lĩnh vực giáo dục, AI đã được ứng dụng để xây dựng chiến lược giảng dạy và học tập. Tương tự, sách điện tử có thể sử dụng AI để gợi ý nội dung liên quan, điều chỉnh mức độ khó của các bài tập tương tác, hoặc tạo ra các kịch bản đọc nhập vai dựa trên hành vi và sở thích cụ thể của người dùng. Hơn nữa, AI là yếu tố thúc đẩy sự phát triển của sách nói. Công nghệ này giúp tạo ra giọng đọc tự nhiên, chất lượng cao với chi phí sản xuất thấp hơn nhiều so với việc thuê diễn viên lồng tiếng truyền thống. Đây là một yếu tố quan trọng giúp thị trường sách nói đạt mức tăng trưởng doanh thu 24%, bằng cách giảm rào cản tài chính và thời gian cho việc sản xuất hàng loạt Audiobook chất lượng.Thách thức pháp lý và đạo đức phát sinh từ AI Mặc dù AI mang lại nhiều lợi ích về tốc độ và số lượng, việc ứng dụng sâu rộng nó cũng đặt ra những thách thức đáng kể về pháp lý và đạo đức. Khi AI tham gia vào quá trình tạo ra và chỉnh sửa nội dung, vấn đề bản quyền, quyền sở hữu trí tuệ, và trách nhiệm đối với lỗi sai hoặc vi phạm bản quyền (đặc biệt trong việc AI thu thập dữ liệu nguồn) trở nên phức tạp hơn rất nhiều. Ngoài ra, việc phụ thuộc quá mức vào các thuật toán dịch thuật và biên tập có thể dẫn đến sự thiếu sót về sắc thái văn hóa, chiều sâu ngôn ngữ, và tính chính xác chuyên môn trong các tác phẩm. AI giải quyết tốt vấn đề về số lượng và tốc độ, nhưng đồng thời làm trầm trọng thêm vấn đề về chất lượng và niềm tin của độc giả. Do đó, vai trò của nhà xuất bản và biên tập viên không bị thay thế mà được nâng cấp thành "Kiểm soát viên chất lượng tri thức." Chỉ những đơn vị nào kết hợp AI hiệu quả với sự giám sát chặt chẽ của con người mới có thể duy trì được niềm tin của độc giả, đặc biệt đối với các tài liệu chuyên môn và sách giáo dục.Xu hướng độc giả và vấn đề thách thức của sáchh lậu Xu hướng tiêu thụ sách chính thống (Legitimate E-book Readership)Dữ liệu thị trường cho thấy sự dịch chuyển rõ ràng sang tiêu thụ nội dung số có trả phí, miễn là nội dung đó mang lại giá trị gia tăng và sự tiện lợi vượt trội so với sách giấy. Xu hướng này được minh chứng rõ nhất thông qua sự thành công ban đầu của mô hình nền tảng và thuê bao (Subscription Model). Waka là một nghiên cứu điển hình về thành công trong việc áp dụng mô hình kinh doanh nền tảng E-book hợp lý tại Việt Nam. Waka đã đạt được lượng truy cập vượt trội so với các nhà bán lẻ E-book khác ngay trong giai đoạn phát triển đầu tiên (trong giai đoạn 2018-2019 traffic cao hơn đáng kể so với đối thủ gần nhất). Thành công này đến từ chiến lược cốt lõi: Ưu tiên phát hành Ebook/Audiobook trước và Đa dạng hóa hình thức sản phẩm, với số lượt nghe Audiobook tăng trên 500% chỉ sau 1 năm triển khai. Sự thành công của mô hình thuê bao chi phí thấp và sự tăng trưởng mạnh mẽ của Audiobook xác nhận rằng người đọc sách điện tử Việt Nam đang ưu tiên việc "tiếp cận" (access) kho sách khổng lồ hơn là "sở hữu" (ownership) từng đầu sách riêng lẻ, một tâm lý tiêu dùng phù hợp với các dịch vụ giải trí số khác như Netflix hay Spotify. Xu hướng tiêu thụ này có xu hướng tăng trưởng ổn định trong môi trường chính thống.Đánh giá thách thức sách lậu (Pirated E-books) Mặc dù thị trường sách điện tử chính thống tăng trưởng, sách lậu vẫn là một rào cản lớn nhất đối với doanh thu của ngành. Tuy nhiên, các nền tảng hợp pháp đang có những chiến lược cạnh tranh hiệu quả bằng cách cung cấp giá trị gia tăng mà sách lậu không thể có. Các chiến lược này tập trung vào ba yếu tố then chốt: 1. Tốc độ: Chiến lược phát hành E-book/Audiobook trước hoặc đồng thời với sách in giúp các ấn phẩm chính thống đến tay người đọc kịp thời, vượt trội so với sách lậu thường bị chậm trễ hoặc có chất lượng định dạng kém. 2. Trải nghiệm Dịch vụ: Cung cấp trải nghiệm đa dạng (Audiobook, tích hợp đa phương tiện, tính năng tương tác) mà bản lậu đơn thuần không thể cung cấp. 3. Hợp thức hóa chi phí: Mô hình thuê bao hàng tháng hợp lý (như Waka) làm giảm rào cản tài chính. Việc chi một khoản phí nhỏ để truy cập kho sách lớn với chất lượng ổn định và tiện lợi là hấp dẫn hơn so với việc tìm kiếm các nguồn lậu không ổn định. Kết luận về xu hướng đọc cho thấy số lượng người đọc sách điện tử (bao gồm cả sách lậu và chính thống) có xu hướng tăng. Quan trọng hơn, tỷ lệ đọc sách chính thống đang tăng trưởng mạnh hơn do các nền tảng đã tìm ra chiến lược cung cấp giá trị gia tăng vượt trội so với bản lậu đơn thuần.Chiến lược đổi mới để cạnh tranh với nội dung ngắn Phá vỡ định kiến "phiên bản điện tử của sách giấy"Quan điểm cho rằng nếu sách điện tử chỉ là phiên bản điện tử của sách giấy thì không hề tạo ra hứng thú với người đọc là hoàn toàn chính xác. Trong môi trường cạnh tranh khốc liệt về thời gian chú ý tập trung, nơi các nền tảng video ngắn (TikTok, YouTube Shorts) thống trị bằng sự hấp dẫn đa giác quan và tức thời, các sản phẩm "Replica" tĩnh không có khả năng cạnh tranh. Độc giả hiện đại yêu cầu trải nghiệm đọc phong phú hơn với khả năng tương tác cao. Do đó, xuất bản điện tử cần chuyển đổi mục tiêu từ chức năng truyền tải thông tin sang truyền tải trải nghiệm (Immersion Experience), tận dụng tối đa lợi thế của thiết bị di động. Bảng 2: Chuyển Đổi Mô Hình Sách Điện Tử: Từ Replica Sang Trải Nghiệm Số Đặc điểm sản phẩm Mô hình sách truyền thống (Replica) Mô hình sách số đổi mới (Interactive/Enhanced) Ý nghĩa cạnh tranh Hình thức Văn bản tĩnh (PDF, EPUB cơ bản) Đa phương tiện, Tương tác cao, Đồ họa động Thu hút sự chú ý bị phân tán bởi video ngắn Giá trị cốt lõi Truyền tải thông tin/Văn hóa Cung cấp trải nghiệm Đa giác quan/Tương tác Tăng tính giữ chân (Retention) và thời gian trên nền tảng Mô hình kinh doanh Bán lẻ đầu sách Dịch vụ thuê bao & Nền tảng (Platform Model) Giảm rào cản tài chính, tăng tần suất đọc Chuỗi cung ứng Hậu sách giấy Ưu tiên Ebook/Audiobook Tận dụng yếu tố thời sự, chống sách lậu Chiến lược đa dạng hóa sản phẩm và giá trị gia tăngChiến lược đổi mới tập trung vào việc tạo ra các định dạng vượt trội về tính tiện lợi và độ sâu. Nếu video ngắn cạnh tranh bằng sự kích thích tức thời, sách điện tử phải cạnh tranh bằng chiều sâu nội dung và sự thuận tiện trong tiêu thụ. 1. Audiobook là Định dạng Cốt lõi: Với tốc độ tăng trưởng doanh thu 24%, sách nói phải được xem là một sản phẩm song song, không phải phụ trợ, vì nó giải quyết vấn đề tiện lợi và phù hợp với lối sống đa nhiệm của người dùng Việt Nam (nghe khi lái xe, tập thể dục, làm việc nhà). 2. Tích hợp Đa Phương Tiện: Các ấn phẩm cần được làm phong phú hơn với hình ảnh, âm thanh, video (ví dụ: chú thích video cho sách khoa học, âm thanh nền cho sách văn học). Điều này tạo ra trải nghiệm nhập vai và giữ chân độc giả hiệu quả hơn. Đây là cách duy nhất để sách điện tử chuyển đổi từ vật phẩm "cần phải đọc" sang "muốn tiêu thụ" trong kỷ nguyên nội dung bão hòa.Tận dụng nội dung ngắn để tiếp thị sách điện tử (Marketing Funnel) Thay vì coi TikTok hay các đoạn review phim là đối thủ cạnh tranh trực tiếp, các nhà xuất bản và nền tảng cần biến chúng thành công cụ tiếp thị hiệu quả trong phễu chuyển đổi. Chiến lược hiệu quả là sử dụng nội dung ngắn (Micro-content) để tóm tắt các điểm nhấn tri thức (knowledge snippets) của sách. Cần áp dụng chiến lược nội dung sáng tạo, chú ý đến "cấu trúc video 3 giây đầu gây chú ý" để thu hút người xem. Mục tiêu của nội dung ngắn là chuyển hướng người dùng từ giải trí sang tiêu thụ nội dung chuyên sâu (sách) thông qua các đường dẫn liên kết trực tiếp. Các nền tảng cần kết hợp nội dung quảng bá trên mạng xã hội với hệ thống bán hàng tự động (ví dụ: mô hình Moma.vn kết nối với TikTok) để nhanh chóng chuyển đổi lượt xem thành đơn hàng hoặc người đăng ký thuê bao.Xây dựng hệ sinh thái nền tảng (Platform Ecosystem) Sự thành công của thị trường điện tử phụ thuộc vào việc xây dựng một hệ sinh thái mạnh mẽ. Mô hình hợp tác nền tảng, như Waka hợp tác với Saigon Books (và sau đó vào năm 2023 Waka đã triển khai thành Super App cho các đối tác xuất bản, phát hành khác) để tạo tủ sách riêng, là phương thức kinh doanh hiệu quả, giúp tăng số lượng đầu sách và thu hút độc giả. Đặc biệt, việc hỗ trợ tác giả tự xuất bản (Self-Publishing) là yếu tố then chốt để tăng tốc độ ra mắt nội dung mới. Waka đã thành công ban đầu nhờ cung cấp hạ tầng và hỗ trợ tác giả trong khâu xin cấp phép xuất bản điện tử. Khuyến nghị chiến lược là phát triển một hệ sinh thái khép kín: Khám phá (qua mạng xã hội và nội dung ngắn) - Tiếp cận (qua mô hình thuê bao linh hoạt) - Tiêu thụ (qua đa dạng định dạng Audiobook/Interactive E-book).Kết luận và khuyến nghị chiến lược hành động Tổng hợp cơ hội lớn nhất năm 2025 Năm 2025 mang đến hai cơ hội lớn nhất cho ngành sách điện tử Việt Nam. Thứ nhất, công nghệ AI cung cấp khả năng tăng tốc sản xuất, dịch thuật, và đa dạng hóa định dạng nội dung số chưa từng có. Thứ hai, sự tăng trưởng bùng nổ của Audiobook chứng minh người dùng sẵn sàng chi trả cho trải nghiệm đọc tiện lợi và linh hoạt, đây là cơ hội vàng để các nhà xuất bản chuyển đổi mô hình kinh doanh sang định hướng dịch vụ số hóa.Khuyến nghị chi tiết cho các chủ thể thị trường Khuyến nghị cho Nhà xuất bản (NXB) truyền thống: 1. Chuyển đổi Dòng sản phẩm (Digital-First): Thay đổi quy trình cấp phép và phát hành, áp dụng chiến lược ưu tiên E-book/Audiobook, thậm chí phát hành các đầu sách chỉ dưới dạng điện tử để tận dụng yếu tố thời sự và kiểm soát thị trường. 2. Đầu tư vào Công cụ AI chuyên biệt: Triển khai các công cụ dịch thuật và biên tập AI (như DeepL, Wordvice AI) để tối ưu hóa chi phí sản xuất, rút ngắn thời gian đưa sách ngoại văn ra thị trường, nhưng phải duy trì đội ngũ biên tập viên chuyên môn cao để giám sát chất lượng. 3. Tập trung vào Giá trị Gia tăng: Chuyển đổi E-book tĩnh thành các ấn phẩm tương tác, tích hợp đa phương tiện (âm thanh, video, câu đố) để mang lại trải nghiệm nhập vai, vượt xa chức năng đọc sách giấy thông thường.Khuyến nghị cho nền tảng công nghệ (Waka) 1. Củng cố Mô hình Thuê bao: Liên tục mở rộng kho nội dung (đặc biệt là Audiobook) và tối ưu hóa mức phí thuê bao hợp lý để duy trì lợi thế cạnh tranh về chi phí và tiện lợi so với sách lậu. 2. Phát triển Tính năng Tương tác: Nghiên cứu và triển khai các tính năng học tập/đọc cá nhân hóa dựa trên AI và tích hợp tương tác đa phương tiện để tăng cường trải nghiệm người dùng, từ đó tăng tính giữ chân (retention). 3. Hệ thống Bảo vệ Bản quyền: Tăng cường giải pháp bảo vệ bản quyền số (DRM) để giảm thiểu rủi ro sách lậu, đồng thời xây dựng lòng tin với các đối tác xuất bản trong và ngoài nước.Khuyến nghị cho cơ quan quản lý nhà nước 1. Hoàn thiện Khung Pháp lý AI: Xây dựng quy định rõ ràng về quyền tác giả và bản quyền đối với nội dung được tạo ra hoặc hỗ trợ bởi AI, tạo hành lang pháp lý an toàn và minh bạch cho sự phát triển công nghệ. 2. Thúc đẩy Hợp tác Nền tảng: Hỗ trợ các mô hình kinh doanh nền tảng hợp tác giữa NXB và công ty công nghệ (như mô hình Waka - Super App) để nhanh chóng mở rộng thị trường chính thống. 3. Chiến lược Tiếp thị Số: Hỗ trợ các chương trình khuyến đọc số hóa, tận dụng hiệu quả các kênh nội dung ngắn (TikTok, Reels) để quảng bá sách, chuyển hướng sự chú ý của công chúng từ giải trí đơn thuần sang tiêu thụ tri thức số.Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - ZnewsBạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@znews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.