Jung và Freud: Từ tri kỷ học thuật đến ngã rẽ tư tưởng

Trong hồi ký "Hồi ức, giấc mơ, suy ngẫm", nhà tâm thần học C.G.Jung đã chia sẻ những câu chuyện đặc biệt thú vị về mối quan hệ giữa mình với Sigmund Freud.

Là 2 tên tuổi hàng đầu của tâm lý học, Jung và Freud đã có thời gian dài trao đổi, chia sẻ, thân thiết với nhau. Tuy vậy, theo thời gian, mối quan hệ này có những biến chuyển tích cực lẫn tiêu cực. Với Jung, Freud vừa là thầy, vừa là cha, nhưng ông cũng cho rằng cách tiếp cận chứng tâm thần phân liệt của Freud phần nào đó cũng bộc lộ nhiều hạn chế.

Ảnh chụp trước Đại học Clark vào năm 1907. Hàng trước từ trái qua là Sigmund Freud, G. Stanley Hall, CG Jung. Ảnh: El País.

Lý thuyết tính dục

Jung chia sẻ ngay từ năm 1900, cuốn Giải mã giấc mơ của Freud đã khơi gợi nơi ông rất nhiều cảm hứng. Nhưng ở tuổi 25, ông lại chưa đủ trải nghiệm để thấu hiểu. 3 năm sau đọc lại ông mới nhận thấy cách áp dụng cơ chế dồn nén để lý giải giấc mơ của Freud rất gần với điều mà ông quan tâm.

Dẫu vậy, ông không đồng ý với Freud rằng dồn nén hoàn toàn là do sang chấn tính dục. Theo quan sát của Jung, không ít trường hợp loạn thần đây chỉ là yếu tố thứ yếu so với thích nghi xã hội, nhu cầu thể diện hay sự áp bức của bi kịch cuộc sống…

Jung cũng tiết lộ mình từng trình bày những trường hợp ngoại lệ cho "thầy" nghe, nhưng Freud không chấp nhận mà giữ nguyên quan điểm của mình, với lý do nhà nghiên cứu trẻ còn thiếu kinh nghiệm. Dù vậy, Jung vẫn thông cảm, vì ông hiểu Freud gắn bó mạnh mẽ với học thuyết tính dục, vì lẽ đó mà phản ứng cực đoan trước những phản biện. Từ rất sớm, Jung một mặt rất khâm phục Freud, nhưng đồng thời khó lòng hoàn toàn chấp nhận lý thuyết của Freud.

Về phía mình, Freud đã có lúc xem Jung như người kế thừa công trình của ông. Freud từng viết: "Jung thân mến, hãy hứa với tôi là anh sẽ không bao giờ từ bỏ học thuyết tính dục. Đó là điều thiết yếu nhất. Anh thấy đấy, chúng ta phải biến nó thành một giáo điều, một thành lũy bất khả xâm phạm".

Vì "vai trò" ấy mà Jung "gặp khó khăn trong việc xác lập vị trí phù hợp cho Freud trong cuộc đời mình, cũng như trong việc giữ thái độ đúng đắn đối với ông". Khi ấy Freud là nhân vật không được chào đón trong giới học thuật chính thống, bất kỳ mối liên hệ nào với ông cũng sẽ gây bất lợi cho người đang xây dựng danh tiếng như Jung.

Điều này khiến ông phải đấu tranh nội tâm rất nhiều. Sau rốt ông chọn đứng về lẽ phải khi bênh vực Freud tại một hội nghị: "Tôi chẳng quan tâm đến sự nghiệp nếu phải xây dựng nó trên cơ sở bịt miệng nghiên cứu và che giấu chân lý".

Từ hành động này và cuốn Tâm lý học của chứng sa sút sớm sau đó, 2 người đã có cuộc gặp đầu tiên vào tháng 2/1907. Jung kể họ đã không ngừng trò chuyện trong suốt 13 tiếng liền và thấy Freud là người "cực kỳ thông minh, sắc sảo, nói chung là rất xuất chúng", đồng thời "chưa ai để lại ấn tượng mạnh như ông".

Mối quan hệ của họ đặc biệt đến nỗi nhà làm phim người Canada David Croenberg nổi tiếng từng tái hiện trong tác phẩm A Dangerous Method (2011). Ảnh: Prague Reporter.

Trải nghiệm thần bí

Không chỉ gặp gỡ và cùng thảo luận về sang chấn tính dục, cả hai cũng từng thảo luận về các hiện tượng tiên tri và tâm lý học siêu linh nói chung trong cuộc trao đổi tại Vienna vào năm 1909.

Với Jung, đây là những biểu hiện của năng lượng tâm linh và vô thức tập thể. Trong khi với Freud, bởi định kiến duy vật, ông phủ nhận hoàn toàn nhóm vấn đề này như một điều vô nghĩa. Chính phản ứng này khiến Jung thất vọng đến mức "phải cố gắng lắm mới kìm được câu đáp trả gay gắt đang chực chờ trên đầu lưỡi" vì cách phủ nhận bằng chủ nghĩa thực chứng nông cạn.

Lúc này một điều kỳ lạ đã xảy ra. Trong khi hai người bị cuốn vào bức xúc, một tiếng nổ lớn vang lên từ giá sách bên cạnh. Jung chỉ ra đó là ví dụ của hiện tượng phóng chiếu xúc tác từ bên ngoài - sự bất mãn trong cơ thể ông tác động ra ngoài.

Freud một mực phủ nhận và cho lời giải đáp ấy thuần túy vô lý. Thấy vậy Jung cam đoan "chỉ trong chốc lát sẽ có thêm một tiếng nổ nữa" và quả thật là thế. Ông nhớ lại "Freud chỉ ngồi đó, nhìn tôi với vẻ kinh hãi. Tôi không biết trong đầu ông nghĩ gì, hay ánh nhìn ấy có ý nghĩa ra sao. Tôi cảm thấy như thể vừa làm điều gì đó chống lại ông".

Sau đó trong bức thư gửi Jung đề ngày 16/4/1909, Freud viết về "hiện tượng ma quấy phá", gọi Jung là "con trai trưởng" và tiết lộ sau khi Jung về, ông đã nhận thấy những tiếng cọt kẹt xuất phát từ hai tấm bia Ai Cập nặng trĩu đặt trên giá sách và là lý do cho hiện tượng ấy.

Ông cho biết mình phải "đeo lên cặp kính viền sừng của người cha và cảnh báo cậu con trai thân yêu" hãy giữ cái đầu tỉnh táo: thà không hiểu một điều gì đó còn hơn phải hy sinh quá nhiều chỉ để hiểu nó.

Điều này rồi sẽ mở màn hàng loạt khác biệt tiếp theo, như Freud từ chối cung cấp cho Jung dữ liệu để giải mã giấc mơ của bản thân, khác biệt trong quan niệm thực chất về giấc mơ, nghi ngờ việc Jung nghĩ ngợi quá nhiều về các xác ướp là một hành động ám hại bản thân cũng như khái niệm libido (năng lượng tâm lý gốc rễ của bản năng sống)… khiến mối quan hệ giữa hai người tan vỡ.

Những chi tiết này cho ta thấy một khía cạnh khác của Jung và Freud, cả trong khoa học lẫn đời thường, cả gần gũi lẫn cách xa. Dẫu vậy, họ vẫn là những nhà tâm lý học vĩ đại của thế kỷ 20 với nhiều đóng góp không thể phủ nhận.