Quân đội Nepal - tường thành giữ ổn định giữa khủng hoảng

Phong trào phản đối lệnh cấm mạng xã hội ở Nepal bùng phát ngày 8/9 đã trở nên bạo lực sau khi cảnh sát nổ súng khiến 20 người thiệt mạng, hàng trăm người bị thương. Đám đông giận dữ đã đốt phá tòa nhà quốc hội, tòa án tối cao, tấn công quan chức, bao vây tư gia của họ, buộc quân đội phải điều trực thăng ứng cứu.

Tình hình Nepal nguy cơ vượt tầm kiểm soát từ ngày 9/9, sau khi thủ tướng Sharma Oli cùng hàng loạt quan chức cấp cao trong chính phủ từ chức mà không có người thay thế, khiến bộ máy quản lý nhà nước gần như tê liệt. Nhận thấy cảnh sát không đủ khả năng ứng phó, cùng với đó là khoảng trống quyền lực xuất hiện, quân đội Nepal đã phải can thiệp, trở thành bức tường thành giữ ổn định trật tự xã hội.

Căng thẳng hạ nhiệt đáng kể không lâu sau khi Tổng tư lệnh quân đội Nepal Ashok Raj Sigdel ngày 9/9 xuất hiện trong một video ngắn để kêu gọi người dân bình tĩnh. Binh sĩ Nepal bắt đầu tuần tra đường phố vào 22h cùng ngày và áp lệnh giới nghiêm, ngăn người biểu tình tiếp tục hành vi đốt phá.

Tình hình dần ổn định khi lãnh đạo quân đội bắt đầu trao đổi với các thủ lĩnh biểu tình để tìm lối thoát cho khủng hoảng. Theo thiếu tướng Binoj Basnyat, nghỉ hưu năm 2016, người dân Nepal đặt niềm tin vào quân đội, bởi các tướng lĩnh cam kết luôn đặt mình dưới sự kiểm soát của chính quyền dân sự.

Kết quả một khảo sát do Quỹ châu Á thực hiện năm 2022 cho thấy 91% người dân Nepal tin tưởng quân đội hơn bất kỳ tổ chức nào khác ở nước này.

Niềm tin này thể hiện rõ ở việc hầu hết người dân Nepal tuân thủ lệnh giới nghiêm mà quân đội ban bố trong đêm 9/9. Tình trạng bạo lực, phá hoại, hôi của hay tấn công cá nhân dần biến mất khi quân đội cảnh báo sẽ xử lý mạnh tay với hành động vô pháp.

Quân đội Nepal tuần tra và bảo vệ các khu vực chính tại Kathmandu. Các binh sĩ kiểm tra giấy tờ tại chốt kiểm soát, kêu gọi người dân không ra ngoài nếu không cần thiết và bàn giao lại những vũ khí thu nhặt được trong biểu tình. Một số người dân tập hợp thành các nhóm nhỏ đi dọn dẹp đường phố.

Lực lượng này đã trấn áp một vụ vượt ngục tại trung tâm thủ đô, khi các tù nhân khống chế quản ngục, phóng hỏa tòa nhà để trốn thoát. Các binh sĩ bắn chỉ thiên, khống chế và chuyển những kẻ vượt ngục sang nhà giam khác mà không ghi nhận thương vong.

Phe biểu tình thực hiện lời kêu gọi từ tư lệnh Sigdel, hủy mọi kế hoạch xuống đường từ ngày 10/9 trở đi.

"Quân đội chắc chắn sẽ tạo ra một môi trường an toàn cho đến khi tổ chức bầu cử", ông Basnyat nói.

Tuy nhiên, loạt diễn biến lại đặt quân đội Nepal vào vị thế khó xử. Lực lượng vốn nổi tiếng với các chiến binh Gurkha thiện chiến này chưa từng nắm quyền lực chính trị, nhưng giờ đây lại bị cuốn vào giai đoạn chuyển tiếp đầy khó khăn.

"Lần đầu tiên trong lịch sử Nepal, quân đội đang giữ vị trí cao nhất trong quyền lực chính trị", tướng Ấn Độ về hưu Ashok Mehta bình luận.

Quân đội Nepal có lịch sử hình thành từ năm 1560, một năm sau khi Vương quốc Gorkha ra đời, với mục đích bảo vệ lãnh thổ và mở rộng quyền lực của Gorkha. Lực lượng này khi đó có tên gọi Đội quân Gorkhali, nổi tiếng với tinh thần chiến đấu cao, kỷ luật nghiêm khắc.

Sau khi Gorkha thống nhất các tiểu vương quốc lân cận vào thế kỷ 18, hình thành Nepal ngày nay, Đội quân Gorkhali đổi tên thành Quân đội Hoàng gia Nepal (RNA). Binh sĩ RNA khi đó nổi danh đến mức thực dân Anh đã tuyển mộ họ, thành lập đơn vị tên gọi Gurkha để phục vụ trong quân đội nước này.

Trong cuộc nội chiến Nepal giai đoạn 1996-2006, RNA trung thành với hoàng gia ở Kathmandu, đối phó lực lượng đối lập muốn lật đổ chế độ quân chủ. Khi Nepal chuyển từ chế độ quân chủ sang cộng hòa vào năm 2008, tên gọi RNA rút gọn còn Quân đội Nepal.

Ông Mehta cho rằng quá khứ phong kiến khiến quân đội Nepal chưa sẵn sàng để trở thành lực lượng bảo vệ nền dân chủ. Lực lượng này không khao khát quyền lực và đang lúng túng trước tình hình diễn biến quá nhanh. Ông nhận định sai lầm lớn nhất của họ là không hành động sớm hơn vào ngày 9/9, khi lẽ ra có thể cứu sống nhiều người và ngăn chặn hàng tỷ USD thiệt hại nếu tiếp quản công tác đảm bảo an ninh nhanh hơn.

Tương lai chính trường Nepal giờ đây phụ thuộc vào những quyết định từ quân đội. Phe biểu tình Gen Z đã gặp tư lệnh Sigdel hai lần để đề cử cựu chánh án Tòa án Tối cao Sushila Karki làm thủ tướng lâm thời. Bà Karki xác nhận sẽ đảm nhiệm vị trí này, nhưng quân đội Nepal chưa đưa ra bình luận nào liên quan.

Hiện cũng chưa rõ quân đội Nepal có vai trò gì trong thiết lập chính phủ lâm thời. Theo hiến pháp Nepal, bất kỳ chính phủ tạm quyền nào cũng phải được tổng thống phê chuẩn. Tổng thống Nepal Ram Chandra Poudel đã không xuất hiện trước công chúng kể từ khi biểu tình bùng phát ngày 8/9.

Như Tâm (Theo AFP, Reuters, BBC)