Đất hiếm - động lực thúc đẩy ông Trump tăng hợp tác với Trung Á

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 6/11 gặp thượng đỉnh lãnh đạo Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan tại Phòng Bầu dục, trước khi cùng ăn tối làm việc. Cuộc gặp diễn ra nhân kỷ niệm 10 năm thành lập khuôn khổ hợp tác C5+1 giữa Mỹ và 5 quốc gia Trung Á.

Kể từ khi được thiết lập năm 2015, C5+1 đã trở thành diễn đàn chính để thúc đẩy hợp tác giữa Mỹ với 5 nước này trên các lĩnh vực kinh tế, năng lượng, khoáng sản và an ninh. Hội nghị năm nay diễn ra vào thời điểm khá đặc biệt, khi các cường quốc như Nga và Trung Quốc đang nhanh chóng tăng cường ảnh hưởng với các nguồn khoáng sản và cơ sở hạ tầng ở Trung Á, định vị mình như trung tâm trong chuỗi cung ứng của khu vực.

Trong khi đó, chính quyền Trump cũng đang đẩy mạnh tìm kiếm các kim loại đất hiếm cần thiết cho việc chế tạo những thiết bị công nghệ cao, từ điện thoại thông minh, xe điện đến máy bay chiến đấu và đây được coi là động lực thúc đẩy ông tăng cường hợp tác với 5 nước Trung Á.

"Các quốc gia này từng là quê hương của Con đường Tơ lụa cổ đại, nơi kết nối phương Đông và phương Tây", ông Trump cho hay, đồng thời lưu ý rằng "đáng buồn thay, các tổng thống Mỹ trước đây đã hoàn toàn lơ là khu vực này".

Dù thiết lập khuôn khổ C5+1 từ 10 năm trước, Mỹ không có nhiều hoạt động hợp tác đáng kể ở Trung Á, nơi từng được coi là "sân sau" của Nga. Nga duy trì các căn cứ quân sự và quan hệ an ninh mật thiết trong khuôn khổ Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) với phần lớn các quốc gia này, trong khi Trung Quốc cũng tăng cường hợp tác với họ thông qua sáng kiến Vành đai và Con đường.

"Tôi hiểu rõ tầm quan trọng của họ nhưng rất nhiều người lại không biết", Tổng thống Trump cho biết thêm.

Chuyến thăm Nhà Trắng của các lãnh đạo Trung Á diễn ra sau khi ông Trump có cuộc thảo luận tích cực với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình liên quan đến chính sách xuất khẩu đất hiếm của Bắc Kinh, một điểm mấu chốt gây căng thẳng trong các cuộc đàm phán thương mại giữa hai bên.

Đầu tháng trước, Trung Quốc đã tăng cường các hạn chế xuất khẩu đối với những nguyên tố đất hiếm và nam châm quan trọng. Sau đó, tại cuộc hội đàm giữa ông Trump và ông Tập ở Hàn Quốc tuần trước, họ thông báo Bắc Kinh sẽ hoãn biện pháp hạn chế mới này lại một năm.

Washington giờ đây phải ráo riết tìm kiếm những nguồn cung mới để tránh phụ thuộc vào Bắc Kinh về đất hiếm. Trung Quốc hiện chiếm gần 70% hoạt động khai thác đất hiếm và kiểm soát khoảng 90% quá trình chế biến đất hiếm toàn cầu.

Trung Á nắm giữ trữ lượng khoáng sản đất hiếm dồi dào và sản xuất khoảng một nửa lượng uranium của thế giới, vốn rất quan trọng đối với điện hạt nhân. Tuy nhiên, khu vực đang rất cần đầu tư để đẩy mạnh khai thác những nguồn tài nguyên này.

Nguồn khoáng sản ở Trung Á lâu nay chủ yếu được xuất khẩu sang Trung Quốc và Nga. Theo dữ liệu thương mại cấp quốc gia do nền tảng dữ liệu trực tuyến Đài quan sát Kinh tế Phức hợp tổng hợp, Kazakhstan năm 2023 xuất 3,07 tỷ USD khoáng sản thiết yếu sang Trung Quốc và 1,8 tỷ USD sang Nga, trong khi sang Mỹ chỉ 544 triệu USD.

"Những tuần gần đây, chính quyền của tôi đã củng cố an ninh kinh tế Mỹ bằng cách ký kết thỏa thuận với các đồng minh và bạn bè trên khắp thế giới nhằm mở rộng chuỗi cung ứng khoáng sản thiết yếu của chúng tôi", ông Trump nói.

Ông sau đó mời từng lãnh đạo Trung Á đang thăm Nhà Trắng phát biểu. Họ đã dành nhiều lời ca ngợi đối với nỗ lực của Tổng thống Trump trong việc thúc đẩy thương mại tại Trung Á cũng như kiến tạo hòa bình trên khắp thế giới.

Tổng thống Tajikistan Emomali Rahmon cho biết đất nước ông có nguồn khoáng sản thiết yếu "vô tận", song lưu ý Tajikistan hiện nằm trong một khu vực địa chính trị tương đối khó khăn, giữa Nga và Trung Quốc.

Nhưng điều này càng khiến việc hợp tác với Mỹ trở nên quan trọng hơn. "Chúng tôi rất muốn đôi bên tiếp tục hợp tác chặt chẽ về các vấn đề an ninh, những vấn đề mà chúng tôi đang rất quan tâm", ông nói.

Trước đó, hôm 5/11, một nhóm thượng nghị sĩ lưỡng đảng đã đệ trình dự luật nhằm bãi bỏ các hạn chế thương mại mà Mỹ áp với Trung Á từ thời Liên Xô. Một số nghị sĩ cho rằng những hạn chế này đang cản trở đầu tư của Mỹ vào các quốc gia trong khu vực.

"Vẫn chưa quá muộn để tăng cường hợp tác", thượng nghị sĩ Cộng hòa Jim Risch, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Thượng viện, người bảo trợ dự luật, phát biểu. "Mỹ mang đến cho các quốc gia Trung Á cơ hội thực sự để làm việc với một đối tác luôn sẵn lòng hợp tác, đồng thời cùng nhau thúc đẩy nền kinh tế của đôi bên".

Cũng vào ngày 5/11, Ngoại trưởng Marco Rubio đã đón tiếp các lãnh đạo Trung Á tại Bộ Ngoại giao để kỷ niệm 10 năm thành lập C5+1 và quảng bá tiềm năng mở rộng quan hệ kinh tế giữa các nước này với Mỹ.

"Chúng ta thường dành quá nhiều thời gian tập trung vào khủng hoảng và các vấn đề phát sinh. Chúng xứng đáng được chú ý, nhưng đôi khi chúng ta lại không dành đủ thời gian tập trung vào những cơ hội mới đầy thú vị. Và đó chính là điều đang tồn tại ngay tại đây lúc này: Một cơ hội mới đầy thú vị mà lợi ích của tất cả các nước chúng ta được hợp nhất", ông Rubio phát biểu.

Các quan chức chính quyền trong khi đó cho biết việc tăng cường quan hệ giữa Mỹ với những quốc gia này là một ưu tiên và họ đã làm rõ điều đó với giới chức Trung Á.

Phát biểu trước các quan chức Trung Á hôm 5/11, Đại sứ Mỹ tại Ấn Độ Sergio Gor, người đồng thời là đặc phái viên Nhà Trắng về Nam và Trung Á, khẳng định "cam kết của Tổng thống đối với khu vực thể hiện ở việc các bạn sẽ có đường dây liên lạc trực tiếp tới Nhà Trắng và sẽ nhận được quan tâm mà khu vực rất xứng đáng có".

Vũ Hoàng (Theo AP, Reuters)