Phép thử quyền lực của ông Trump khi sa thải Thống đốc Fed

Tổng thống Donald Trump ngày 25/8 thông báo sa thải Thống đốc Cục dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Lisa Cook, hiệu lực ngay lập tức. Ông nêu lý do dẫn đến quyết định là kiến nghị khởi tố bà Cook với cáo buộc "gian lận thế chấp" mà giám đốc Cơ quan Tài chính Nhà ở Liên bang Mỹ (FHFA) Bill Pulte gửi Bộ Tư pháp ngày 15/8.

Bà Cook là một trong 7 thành viên Hội đồng Thống đốc Fed, cơ quan điều hành chính sách tiền tệ của Mỹ, có vai trò như ngân hàng trung ương. Cơ quan độc lập này có vai trò quan trọng trong việc hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ quốc gia nhằm đảm bảo ổn định kinh tế và tài chính Mỹ.

Đây là lần đầu tiên một tổng thống Mỹ sa thải thống đốc Fed, cho thấy mức độ leo thang đối đầu giữa hai bên. Bà Cook bác bỏ các cáo buộc, nói rằng ông Trump không có quyền sa thải bà và sẽ khởi kiện. Điều này nhiều khả năng sẽ dẫn đến một cuộc chiến pháp lý buộc Tòa án Tối cao Mỹ đứng ra phân xử.

Động thái cho thấy Tổng thống Trump dường như đang muốn thăm dò quan điểm của Tòa án Tối cao, khi cơ quan này hồi tháng 5 đã mở đường cho ông sa thải quan chức các cơ quan độc lập nếu có "lý do chính đáng". Phán quyết kèm theo lưu ý Fed là "thực thể bán tư nhân với cơ cấu đặc thù", nhưng không nêu cụ thể.

Căng thẳng giữa Tổng thống Trump và Fed gia tăng khi ông muốn giảm lãi suất để thúc đẩy kinh tế, nhưng không được Fed đáp ứng. Ông đã nhiều lần công kích, thậm chí dọa sa thải Chủ tịch Fed Jerome Powell.

Đạo luật Cục dự trữ Liên bang thiết lập Fed năm 1913 quy định tổng thống có thể sa thải thống đốc Fed nếu "có lý do chính đáng". Lý do chính đáng không được luật này định nghĩa cụ thể, nhưng được hiểu là gồm "thiếu năng lực, sao nhãng nhiệm vụ hoặc hành vi sai trái khi đương chức".

"Mọi người nhất trí rằng nếu một thống đốc Fed nhận hối lộ, họ chắc chắn bị bãi nhiệm, không phải bàn cãi. Nhưng thế nào mới thực sự được coi là 'lý do chính đáng' để sa thải?", Robert Post, giáo sư Trường luật Yale, nói với WSJ, thêm rằng đây là tình huống "vô cùng quan trọng".

Ông Post lưu ý bà Cook vẫn chưa bị truy tố về bất kỳ vi phạm dân sự hay hình sự nào. Nếu các tòa án cho phép Tổng thống Trump sa thải bà Cook chỉ bằng một lời cáo buộc, không đòi hỏi bằng chứng sai phạm, vậy thì quy định bảo vệ "chỉ được bãi nhiệm với lý do chính đáng" trở nên vô nghĩa.

"Những câu hỏi tòa cần giải quyết là cái gì có thể coi là 'lý do chính đáng', ai quyết định và cần quy trình thế nào để bãi nhiệm thống đốc Fed", Jennifer Nou, giáo sư luật Đại học Chicago, nói. "Ông Trump đã vi phạm quy định, khi dùng một cái cớ chưa xác thực".

Dù vậy, tờ Politico lại đánh giá đây là bước đi khôn ngoan của Tổng thống Trump, bởi các thẩm phán, kể cả ở Tòa án Tối cao, thường ngần ngại đảo ngược kết luận mang tính chủ quan của tổng thống về việc thế nào được coi là "lý do chính đáng" hay cơ sở pháp lý hợp lệ cho một vụ sa thải.

Nếu tòa án không can thiệp vào quyết định sa thải, ông Trump sẽ có cơ hội bổ nhiệm đồng minh thay thế bà Cook trong Hội đồng Thống đốc Fed. Hội đồng này gồm 7 người, do tổng thống đề cử và Thượng viện phê chuẩn, mỗi người có nhiệm kỳ 14 năm và không thể tái bổ nhiệm.

Bà Cook là một trong ba thống đốc được bổ nhiệm dưới thời cựu tổng thống Joe Biden và có hai người do ông Trump lựa chọn trong số 4 thống đốc còn lại. Nếu đảm bảo có nhiều thành viên của hội đồng chung quan điểm về chính sách tiền tệ, ông Trump có thể sớm đạt mục tiêu về lãi suất.

Biên bản cuộc họp của Fed cuối tháng 7 cho thấy hai thống đốc ông Trump bổ nhiệm muốn hạ lãi suất, trong khi 5 người còn lại, gồm cả bà Cook, cho rằng nên giữ nguyên do số liệu việc làm kém và lạm phát vẫn tăng.

Các đồng minh của ông Trump nói cách chức bà Cook chỉ là phép thử, còn mục tiêu ông Trump thực sự nhắm đến là sa thải ông Powell.

"Đó là lời cảnh báo với ông Powell rằng 'chúng tôi cũng có lý do chính đáng để giải quyết ông'", Sean Spicer, cựu thư ký báo chí Nhà Trắng, nói. "Đây là bước thử nghiệm, nhằm thể hiện rằng 'chúng tôi làm được, và đây chính là tiêu chuẩn'".

Giáo sư Trường Luật Harvard Jack Goldsmith, cựu quan chức Bộ Tư pháp Mỹ, cho rằng bất kể mục đích thực sự của việc sa thải bà Cook là gì, ông Trump vẫn đang hành động trong khuôn khổ luật pháp. Và nếu tòa án chọn đứng ngoài, mọi phản ứng ngăn chặn sẽ phải đến từ những kênh khác.

"Trong trường hợp tòa án không thể khôi phục chuẩn mực, thị trường có lẽ sẽ buộc phải làm thay công việc của họ", bà Nou nhận định.

Về phần mình, bà Cook cho rằng Tổng thống Trump đang tìm kiếm lý do để làm một việc mà ông luôn muốn thực hiện là trừng phạt Fed vì không hạ lãi suất.

"Tổng thống Trump tìm cách sa thải tôi vì 'lý do chính đáng', trong khi không có căn cứ hay thẩm quyền nào", bà Cook tuyên bố. "Tôi sẽ không từ chức. Tôi sẽ tiếp tục thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ nền kinh tế Mỹ như đã làm kể từ năm 2022".

Như Tâm (Theo CNN, Politico, WSJ)