Mối lo trước sóng sa thải chuyên gia an ninh của ông Trump

Nhiều thập kỷ qua, các tổng thống Mỹ luôn dựa vào đội ngũ chuyên gia chính sách đối ngoại hùng hậu để giúp họ xử lý những cuộc đàm phán khó khăn trong các cuộc xung đột căng thẳng khắp thế giới. Nhưng Tổng thống Donald Trump lại có cách tiếp cận khác: Ông sa thải họ.

Giờ đây, khi Tổng thống Trump dấn thân sâu vào nỗ lực đàm phán có lẽ là khó khăn nhất trong nhiệm kỳ của mình nhằm chấm dứt cuộc xung đột ở Ukraine, ông đã loại bỏ phần lớn bộ máy được thiết kế để cung cấp thông tin về Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Ông Trump đã cắt giảm hơn 50% nhân sự tại Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ (NSC), nơi tập hợp các nhà phân tích đã giúp định hướng chính sách đối ngoại của Mỹ trong nhiều thập kỷ. Tổng thống cũng loại bỏ hàng loạt chuyên gia từ các cơ quan tình báo vì liên quan tới cuộc điều tra kéo dài gần một thập kỷ về nghi vấn Nga can thiệp cuộc bầu cử Mỹ năm 2016.

Tổng thống Mỹ cáo buộc những chuyên gia này là một phần trong "nhà nước ngầm" muốn cản trở chương trình nghị sự của chính quyền, đồng thời bày tỏ niềm tin rằng mối quan hệ cá nhân với người đồng cấp Nga có thể giúp đạt được thỏa thuận hòa bình ở Ukraine.

"Tôi nghĩ ông ấy muốn thực hiện một thỏa thuận vì tôi, các bạn hiểu không, dù nghe có vẻ điên rồ", Tổng thống Trump nói với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron hồi đầu tuần tại Nhà Trắng.

Khi Nga đẩy mạnh chiến dịch tập kích tên lửa và máy bay không người lái (UAV) vào Ukraine, ông Trump đã chọn cách dựa chủ yếu vào bản thân mình và một số đồng minh thân cận, trong đó có cả bạn bè từ giới kinh doanh, để lên chiến lược đối phó với Moskva.

Hành động của ông là một phần trong một mô hình quản trị mà ở đó, Tổng thống định hình lại bộ máy chính quyền để thực hiện mong muốn của mình, thay vì để các quan chức, chuyên gia, cố vấn tranh luận về chính sách hay đưa ra lời khuyên độc lập cho ông.

Tổng thống mô tả những hoạt động ngoại giao gần đây nhằm giải quyết xung đột Ukraine là cực kỳ hiệu quả, song về mặt công khai, triển vọng cho một lệnh ngừng bắn hay thỏa thuận hòa bình vẫn khá xa vời.

Một quan chức Nhà Trắng lập luận rằng ông Trump đang tạo ra kết quả thông qua đàm phán trực tiếp giữa các lãnh đạo, thay vì áp dụng cách tiếp cận của những người tiền nhiệm vốn dựa vào hàng trăm nhà nghiên cứu và cố vấn. Quan chức này cũng cho biết Steve Witkoff, đặc phái viên của ông Trump, trên thực tế đã dành hàng giờ để nói chuyện với Tổng thống Putin.

Tổng thống Trump đã bày tỏ mối ngờ vực sâu sắc đối với NSC ngay từ những ngày đầu của nhiệm kỳ thứ nhất vì cho rằng "bộ não" về an ninh quốc gia này đang cố gắng làm suy yếu ông.

Cuộc "thanh lọc" NSC hiện tại được đề xuất bởi Robert O'Brien, cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ, vì cho rằng tổ chức này cần phải được cải tổ để thực hiện tốt hơn những mục tiêu chính sách của Tổng thống.

"Trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, khi chúng tôi cắt giảm một nửa nhân sự hoạch định chính sách tại NSC, vốn đã trở nên phình to không cần thiết dưới thời Obama, NSC đã trở nên hiệu quả hơn, không còn rò rỉ thông tin và đạt được những thắng lợi lớn về chính sách cho Tổng thống", O'Brien nói.

"Những nỗ lực cắt giảm nhân sự trong nhiệm kỳ thứ hai đã mang lại kết quả tương tự", ông cho biết thêm, dẫn chứng là hội nghị thượng đỉnh giữa Tổng thống Trump với Tổng thống Putin ở Alaska và cuộc họp với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cùng các lãnh đạo châu Âu tại Nhà Trắng.

Nỗ lực cắt giảm chuyên gia tiếp tục được đẩy mạnh trong tuần qua, khi giám đốc tình báo quốc gia Tulsi Gabbard tuyên bố sẽ tước quyền tiếp cận thông tin mật của 37 quan chức đương nhiệm và cựu quan chức. Ít nhất ba trong số các quan chức đương nhiệm này từng làm việc về các vấn đề liên quan đến Nga.

Sau đó, bà tiếp tục thông báo sẽ đóng cửa gần như hoàn toàn Trung tâm Ảnh hưởng Ác ý Nước ngoài, cơ quan được quốc hội thành lập để điều phối nỗ lực tình báo nhằm giám sát những hoạt động can thiệp của Nga và các quốc gia khác.

Năm ngoái, trung tâm đã tổ chức các cuộc họp với giới truyền thông và quan chức chính quyền để cảnh báo về những mối đe dọa từ nước ngoài đối với cuộc bầu cử Mỹ. Nhưng nhiều đảng viên Cộng hòa tỏ ra khó chịu trước ý kiến cho rằng người ủng hộ họ đang chịu ảnh hưởng từ Nga. Do đó, chính quyền Trump bắt đầu thu hẹp hầu hết các nỗ lực theo dõi và cảnh báo về những chiến dịch gây ảnh hưởng từ nước ngoài.

Hạ nghị sĩ Jim Himes, thành viên cấp cao đảng Dân chủ tại Ủy ban Tình báo Hạ viện, cho hay các chuyên gia tình báo đang bị buộc phải rời đi và những người ở lại "đã nhận được một thông điệp rõ ràng" về những điều họ nên nói.

Theo ông, khả năng "thu thập thông tin và phân tích khách quan" của cộng đồng tình báo đang suy giảm một cách có hệ thống và điều này "chắc chắn sẽ khiến đất nước chúng ta kém an toàn và kém tự do hơn".

"Chính quyền đang làm việc mà không có sự đóng góp từ giới chuyên môn", Evelyn N. Farkas, giám đốc điều hành Viện McCain tại Đại học Bang Arizona, nhận xét, lưu ý những chuyên gia an ninh quốc gia bị sa thải "từng nắm được nhiều thông tin tình báo liên quan đến Nga".

Các quan chức cấp cao chính quyền Trump bác bỏ thông tin cho rằng nhiều chuyên gia giỏi về Nga đang bị mất đi, khẳng định việc sa thải hiện nay chỉ tập trung vào những chuyên gia phân tích yếu kém theo đánh giá của bà Gabbard. Họ lưu ý việc quá tập trung vào Moskva mà lơ là những thách thức chính sách đối ngoại khác là sai lầm.

Joel Willett, cựu sĩ quan Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA), nhân viên NSC, nằm trong 37 người bị tước quyền tiếp cận thông tin mật trong tuần qua. Điều này đồng nghĩa ông không còn có thể làm việc cho các hợp đồng mật của chính phủ.

Trong một bài đăng trên mạng xã hội, Laura Loomer, chuyên gia thuyết âm mưu cánh hữu, cho hay bà đã tố cáo Willett vì ông này từng ký vào thư kêu gọi luận tội Tổng thống Trump vào năm 2019 và thêm rằng ông Willett còn đang cân nhắc cạnh tranh đề cử của đảng Dân chủ cho ghế thượng nghị sĩ đại diện bang Kentucky, vị trí mà thượng nghị sĩ Mitch McConnell, cựu lãnh đạo đảng Cộng hòa, sẽ để lại.

Willett khẳng định bài đăng trên mạng xã hội của bà Loomer chứa đựng những thông tin sai lệch. Tuy nhiên, ông nói rằng vấn đề lớn hơn là việc loại bỏ các chuyên gia về Nga và những vấn đề an ninh quốc gia khác sẽ khiến chính phủ Mỹ gặp khó khăn đáng kể trong nỗ lực cố vấn cho Tổng thống.

Willett từng phục vụ trong NSC dưới thời tổng thống Barack Obama. Ông đã bày tỏ thất vọng khi Ngoại trưởng Marco Rubio kiêm quyền cố vấn an ninh quốc gia giảm quy mô của tổ chức này.

"Chúng ta đang sống trong thời đại kết nối chằng chịt và các mối đe dọa toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng", ông nói. "Cá nhân tôi luôn đánh giá cao việc chính phủ có những chuyên gia chuyên nghiệp, tận tâm và Tổng thống có thể tiếp cận họ để tham khảo các đề xuất về chính sách. Nhưng tôi nghĩ những gì chúng ta đang thấy lại là một chính quyền thực sự không coi trọng chuyên môn, vì Tổng thống thấy mình là người hiểu rõ nhất mọi thứ".

Thượng nghị sĩ Dân chủ Mark Warner, phó chủ tịch Ủy ban Tình báo Thượng viện, bày tỏ lo ngại rằng chính quyền đang mất đi các chuyên gia mà đất nước đang rất cần ở vào thời điểm cấp bách như hiện nay.

"Moskva vẫn là một trong những đối thủ mạnh nhất của chúng ta", Warner nói, cáo buộc Nga can thiệp bầu cử và liên tục tấn công mạng nhằm vào Mỹ. "Ngay tại thời điểm chúng ta cần những chuyên gia giỏi nhất ở tuyến đầu, chính quyền lại loại bỏ họ vì nhiều lý do, tước bỏ quyền tiếp cận thông tin của họ và khiến người Mỹ kém an toàn hơn".

Danh sách nhân sự bị sa thải mà bà Gabbard công bố cũng gồm một nhà phân tích cấp cao của CIA về Nga. Tại Hội đồng Tình báo Quốc gia, cơ quan điều phối phân tích tình báo thuộc văn phòng của bà Gabbard, quyền chủ tịch và cấp phó đã bị cách chức vào đầu năm nay.

Tuần qua, bất chấp phản đối của các quan chức cấp cao, bà Gabbard đã ra lệnh sa thải một nhà khoa học dữ liệu cấp cao thuộc Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ (NSA). Các cựu quan chức cho rằng việc sa thải này sẽ tạo ra những tác động sâu rộng đến NSA về khả năng bắt kịp những tiến bộ công nghệ của Trung Quốc về mã hóa, điện toán lượng tử và AI.

Nhà khoa học trên bị sa thải chỉ vì ông từng làm việc ở một vị trí tình báo cấp cao theo dõi các chiến dịch trên không gian mạng vào năm 2016, thời điểm bản đánh giá về chiến dịch gây ảnh hưởng của Nga đối với cuộc bầu cử tổng thống Mỹ được soạn thảo.

Cựu sĩ quan CIA Marc Polymeropoulos, người từng lãnh đạo các chiến dịch bí mật của cơ quan này tại châu Âu và Nga, cho hay ngoài việc đẩy hàng loạt chuyên gia ra đi, hành động từ chính quyền còn gây ra những vấn đề khác.

"Điều khiến tôi lo ngại là thái độ hờ hững đối với tính khách quan của việc phân tích", Polymeropoulos nói.

Theo ông, Tổng thống Trump không muốn nghe báo cáo tình báo về những hành vi của Nga và bà Loomer đang tìm mọi cách loại bỏ khỏi chính quyền các quan chức an ninh quốc gia từng làm việc liên quan đến Nga.

"Toàn bộ nguyên tắc về việc cộng đồng tình báo phải nói sự thật cho lãnh đạo đã mất đi khi nó bị chính trị hóa thái quá", Polymeropoulos nhấn mạnh. "Những điều này sẽ để lại hậu quả thực sự".

Vũ Hoàng (Theo AP, AFP, Reuters)