Những tờ báo đặc biệt trong lịch sử báo chí cách mạng

Trong dòng chảy báo chí cách mạng 100 năm, có những tờ báo đã đi vào lịch sử, góp phần quan trọng trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc và xây dựng đất nước.

Tranh Đấu - tờ báo đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam

Tranh Đấu là tờ báo đầu tiên và đặc biệt nhất của Đảng Cộng sản VN sau ngày thành lập (3.2.1930), đánh dấu bước khởi đầu của báo chí cách mạng dưới sự lãnh đạo thống nhất của Đảng.

Ra đời ngày 15.8.1930, Tranh Đấu do ông Trịnh Đình Cửu phụ trách biên tập, in tại một cơ sở bí mật trong nước. Báo khổ 315 x 220 mm, in chữ bút thép trên giấy sáp, số đầu tiên gồm 4 trang, mỗi trang 3 cột.

Ngay từ trang nhất, bài "Mấy lời tuyên cáo" đã xác định rõ vai trò của Tranh Đấu là cơ quan tuyên truyền T.Ư của Đảng, nhằm thống nhất tư tưởng và hành động cho toàn thể đảng viên và quần chúng lao khổ: "Các đoàn thể và các phần tử cộng sản lẻ tẻ trong nước bây giờ đã thống nhất lại một đảng gọi là Đảng Cộng sản VN… Ngày nay, Báo Tranh Đấu này ra đời làm cơ quan T.Ư của Đảng để thống nhất, để hướng đạo tư tưởng và hành động…".

Tên gọi Tranh Đấu mang ý nghĩa thời sự sâu sắc, tờ báo cũng nêu rõ: "Đây không chỉ là biểu tượng cho chí hướng cao cả của Đảng, mà còn phản ánh sinh động hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ - một thời kỳ mà khắp từ Bắc tới Nam, hàng vạn công nông đang bị áp bức, bóc lột và đã vùng lên đấu tranh. Chính thực tiễn ấy đã khiến Đảng chọn cái tên Tranh Đấu, thể hiện rõ sứ mệnh đồng hành và dẫn dắt quần chúng trong cuộc chiến giành lại quyền sống và công lý".

Đặc biệt, báo còn có bản dịch bằng chữ Nôm để phổ biến rộng rãi ở nông thôn - nơi chữ Nôm vẫn còn được sử dụng phổ biến lúc bấy giờ.

Tuy nhiên, do sự khủng bố gắt gao của thực dân Pháp, sau Hội nghị T.Ư tháng 10.1930, báo buộc phải ngừng xuất bản. Đến tháng 1.1931, T.Ư Đảng cho ra đời các ấn phẩm mới như: Báo Cờ Vô Sản và Tạp chí Cộng Sản.

Dù chỉ tồn tại trong thời gian ngắn, Tranh Đấu đã ghi dấu trở thành cột mốc quan trọng mở đầu cho lịch sử báo chí cách mạng VN, là tiếng nói đầu tiên của Đảng trên mặt trận tư tưởng ngay từ những ngày đầu thành lập.

Dân Chúng - tờ báo được nhiều người đọc nhất Đông Dương

Năm 1938, trong bối cảnh phong trào Mặt trận Bình dân do Đảng Cộng sản Pháp khởi xướng lan rộng sang các thuộc địa, Đảng Cộng sản Đông Dương đã cho ra đời một số cơ quan ngôn luận để tuyên truyền đường lối cách mạng. Nổi bật trong số đó là báo Dân Chúng, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Đông Dương, đặt trụ sở tại số 43 đường Hamelin (nay là Lê Thị Hồng Gấm, Q.1, TP.HCM).

Được sự chỉ đạo trực tiếp của các đồng chí Hà Huy Tập và Nguyễn Văn Cừ, sau 3 tháng chuẩn bị, báo Dân Chúng ra số đầu tiên ngày 22.7.1938. Dù chưa được cấp phép (từ số 15 nhà cầm quyền mới chính thức cấp phép cho báo Dân Chúng), báo vẫn phát hành công khai giữa Sài Gòn và nhanh chóng thu hút đông đảo bạn đọc.

Với tinh thần đấu tranh mạnh mẽ, Dân Chúng đăng tải nhiều bài viết lên án chính sách áp bức của thực dân gây nên những chết chóc, khổ cực cho nhân dân các nước thuộc địa, kêu gọi đấu tranh vì dân chủ, cơm áo và hòa bình. Báo trở thành công cụ tuyên truyền lý luận cách mạng, cổ vũ các phong trào quần chúng và là tiếng nói tiêu biểu của Mặt trận Dân chủ Đông Dương.

Tuy nhiên, trước sự ảnh hưởng ngày càng lớn của Dân Chúng, ngày 7.9.1939 - trước thềm Thế chiến II, nhà cầm quyền Pháp tại Sài Gòn đã ra lệnh đóng cửa báo, tịch thu tài sản và truy bắt những người liên quan. Dù chỉ tồn tại hơn một năm với 80 số, Báo Dân Chúng đã lập kỷ lục về số lượng phát hành, từ 2.000 - 15.000 bản/số, trở thành tờ báo được đọc nhiều nhất Đông Dương lúc bấy giờ. Sự ra đời của Báo Dân Chúng là mốc son trong sự nghiệp báo chí cách mạng của Ðảng ta trước Cách mạng tháng Tám.

Ðây cũng là tờ báo vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh (lúc đó là Nguyễn Ái Quốc) gửi bài đăng số báo đầu tiên Người viết trong cuộc vận động dân chủ ở Ðông Dương. Trong báo cáo gửi Quốc tế Cộng sản năm 1939, Người đánh giá: "Tờ Dân Chúng xuất bản ở Sài Gòn từ tháng 7.1938 là tờ báo đầu tiên đã bất chấp đạo luật cấm phát hành nếu không được phép trước… Tôi nghĩ rằng Dân Chúng cũng là tờ báo được nhiều người đọc nhất Đông Dương".

Hiện nay, bộ sưu tập Báo Dân Chúng được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, còn trụ sở của báo được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia.

Việt Nam Độc lập - tờ báo đầu tiên của Việt Minh

Việt Nam Độc lập là tờ báo phát hành lâu nhất trong các tờ báo cách mạng, nhưng lại là tờ báo được ra đời nhanh nhất. Đầu năm 1941, sau hơn 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước, Bác Hồ về Pác Bó (Cao Bằng) xây dựng căn cứ địa cách mạng.

Sau Hội nghị T.Ư lần thứ 8 (tháng 5.1941), cùng với việc sáng lập ra Mặt trận Việt Minh, tập hợp lực lượng chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa tháng Tám sau này, Người quyết định cho xuất bản tờ báo Việt Nam Độc lập là cơ quan tuyên truyền, cổ động cho Mặt trận Việt Minh. Tôn chỉ mục đích của tờ báo được xác định:

"Việt Nam Độc lập thổi kèn loa

Kêu gọi nhân dân, trẻ với già

Đoàn kết một lòng như khối sắt

Để cùng nhau cứu nước Nam ta".

Lúc đầu Việt Nam Độc lập là của Tỉnh hội Việt Minh Cao Bằng, sau là cơ quan tuyên truyền của liên tỉnh Cao - Bắc - Lạng, sau nữa là cơ quan ngôn luận của Khu tự trị Việt Bắc: Thái - Tuyên - Hà - Cao - Bắc - Lạng.

Tờ báo do chính Nguyễn Ái Quốc trực tiếp chỉ đạo từ tổ chức, biên tập, viết bài, vẽ tranh, viết chữ lên đá in và phát hành ngay tại lán Khuổi Nặm, Pác Bó (Cao Bằng). Cách viết độc đáo vừa có bài chính luận, vừa sử dụng rộng rãi thể loại văn vần để đồng bào dễ nhớ, dễ thuộc và truyền miệng thuận tiện:

"…Báo Độc lập hợp thời đệ nhất

Làm cho ta mở mắt mở tai

Cho ta biết đó biết đây

Ở trong việc nước ở ngoài thế gian…".

Ngay từ số đầu tiên (1.8.1941), báo đã nêu rõ mục tiêu: "Làm cho dân ta hết ngu hèn, biết đoàn kết đánh Tây, đánh Nhật, giành độc lập, tự do". Báo thường xuyên đăng các bài lên án, tố cáo tội ác của thực dân Pháp, phát xít Nhật; kêu gọi toàn dân đoàn kết, cổ động mọi người vào Hội Việt Minh tham gia đánh đuổi bọn cướp nước để giành độc lập; hướng dẫn đồng bào giữ bí mật, tham gia cứu nước, luyện tập quân sự, bảo vệ cơ sở cách mạng, phòng chống địch càn phá…

Trên các trang báo thường xuyên có mục: tin trong nước, tin thế giới, cung cấp cho người đọc những thông tin nhằm nâng cao hiểu biết chính trị, mở rộng tầm nhìn, biết gắn phong trào cách mạng VN với tình hình diễn biến trên thế giới…

Báo Việt Nam Độc lập có những số đặc biệt quan trọng trong lịch sử nội dung của báo chí cách mạng. Số 226 phát hành ngày 20.8.1945, trong bài "Giờ giải phóng đã đến" viết: "Ngày giải phóng của 25 triệu đồng bào đã tới! Hỡi hết thảy đồng bào! Hỡi những ai biết yêu nước thương nòi! Hãy mau hưởng ứng Việt Minh dưới ngọn cờ chỉ đạo sao vàng năm cánh, mau đứng lên cướp chính quyền, thành lập chính phủ lâm thời nhân dân hết sức rộng rãi trên nền tự do Tân dân chủ. Lúc này ai còn do dự là đắc tội với quốc dân". Trong số 230 ra ngày 10.10.1945 đã đăng tin làm nô nức lòng người "Tuần lễ vàng ở khắp nơi đạt kết quả mỹ mãn…"

Báo Việt Nam Độc lập ra số cuối cùng (số 1737) ngày 11.3.1976, kết thúc sứ mệnh vẻ vang sau 35 năm hoạt động, góp phần to lớn vào sự nghiệp giải phóng dân tộc và nền báo chí cách mạng VN.