Mặt tích cực của cảm xúc tiêu cực

Theo bác sĩ tâm lý Emma Hepburn khi ta cố gắng phủ nhận một cảm xúc tiêu cực, đồng nghĩa với việc ta đang chối từ chính mình. Và chính hành vi này mới thật sự khiến ta kiệt sức, xa rời hạnh phúc.

Trong bộ sách Khai mở cảm xúc (A toolkit for your emotions) và Khai mở hạnh phúc (A toolkit for happiness), bác sĩ tâm lý Emma Hepburn dẫn dắt chúng ta bước vào hành trình khai mở thế giới bên trong - từ cách cảm xúc hình thành, vận hành, cho đến cách nhận diện hạnh phúc và ở lại với nỗi buồn mà không để nó nhấn chìm mình.

Bộ sách Khai mở cảm xúc và Khai mở hạnh phúc. Ảnh: HQ.

Lý do chúng ta cần cảm xúc tiêu cực

Có một sự thật thú vị là chúng ta có nhiều từ để gọi các cảm xúc tiêu cực hơn cảm xúc tích cực. Nhưng dù có nhiều cách để gọi, ta lại có xu hướng ít nói về cảm xúc tiêu cực, thậm chí là tránh né hoặc đẩy chúng ra xa. Nhưng sẽ ra sao nếu có một ngày con người không còn cảm xúc tiêu cực?

Emma Hepburn cho rằng chính những cảm xúc không dễ chịu ấy lại là phần thiết yếu trong cơ chế sinh tồn của con người. Nếu không còn lo lắng, ta sẽ không cân nhắc rủi ro. Nếu không biết sợ hãi, ta sẽ không tránh khỏi nguy hiểm. Nếu không còn mệt mỏi hay buồn đau, ta sẽ chẳng biết nghỉ ngơi khi bệnh tật đến, chẳng biết xót xa khi ai đó rời xa.

Một thế giới không có cảm xúc tiêu cực sẽ là một thế giới mà con người thờ ơ trước nỗi đau, không biết đồng cảm, không biết yêu thương. Và lúc này, niềm vui cũng sẽ trở nên vô nghĩa bởi vì không có gì để so sánh nên thật khó để nhận ra cảm giác dễ chịu và hài lòng.

Tự thân cảm xúc không hề tốt hay xấu. Chúng là một phần không thể thiếu trong cấu trúc con người. Chúng không chỉ đơn thuần là niềm vui hay nỗi buồn mà là vô vàn trạng thái giao thoa, đôi khi mâu thuẫn, đôi khi trộn lẫn đến mức chính ta cũng không gọi tên được.

Nhưng bất kể hình hài nào, cảm xúc luôn mang một vai trò không thể thay thế: chúng giúp ta sống, cảm, phản ứng và kết nối. Khi ta cố gắng phủ nhận một cảm xúc tiêu cực, đồng nghĩa với việc ta đang chối từ chính mình. Và chính hành vi này mới thật sự khiến ta kiệt sức, xa rời hạnh phúc.

Trong Khai mở cảm xúc, Emma Hepburn ví đời sống cảm xúc như một chuyến tàu lượn siêu tốc - có lúc lên vút tận trời xanh, có khi rơi tự do không phanh. Và mỗi người đều có chuyến tàu riêng, vận hành theo những ký ức, trải nghiệm, tổn thương và bản chất độc nhất của mình. Ta không thể điều khiển hoàn toàn đường ray, nhưng ta có thể học cách ngồi vững vàng hơn trong những khúc cua nghiêng ngả.

Điều quan trọng là nhận diện - hiểu - và đồng hành với từng cảm xúc, kể cả những cảm xúc khó chịu như giận dữ, lo âu, thất vọng, buồn bã. Khi ta đủ dịu dàng và kiên nhẫn, cảm xúc sẽ trở thành người bạn đồng hành đáng tin cậy thay vì kẻ thù khiến ta chệch hướng.

Tác giả sách khẳng định: “Một khi hiểu được cảm xúc, ta sẽ có thể đưa ra những quyết định phù hợp cho những điều quan trọng, giúp giải quyết những tác nhân gây căng thẳng mà cuộc sống ném vào con đường ta đi và giúp ta tìm thấy ý nghĩa cuộc đời”.

Bác sĩ tâm lý Emma Hepburn. Nguồn: FN.

Những lầm tưởng về hạnh phúc

Có thể thấy, việc thấu hiểu cảm xúc là một phần quan trọng để ta sống hạnh phúc. Nhưng có phải chỉ cần khai mở được cảm xúc thì ta sẽ mãi mãi hạnh phúc, sẽ không bao giờ cảm thấy đau khổ nữa không?

Rất tiếc, câu trả lời là không. Chính Emma Hepburn đã thừa nhận rằng bản thân cô “không phải lúc nào cũng hạnh phúc” ngay từ những trang đầu tiên của cuốn Khai mở hạnh phúc: “Sẽ cực kỳ đạo đức giả nếu vờ như mình lúc nào cũng hạnh phúc. Tệ hơn nữa, việc đó sẽ củng cố thêm cho những lầm tưởng về hạnh phúc vẫn rì rầm xung quanh ta, ăn sâu vào niềm tin, suy nghĩ và hành vi của ta”.

Theo Emma, có vẻ lâu nay chúng ta vẫn thường tiếp xúc với những quan điểm có phần sai lầm về hạnh phúc. Lúc nhỏ, ta đọc những câu chuyện cổ tích với đoạn kết “Họ hạnh phúc mãi mãi về sau”. Lớn lên, ta lại nghe nói, hạnh phúc là một điểm đến mà ta không thấy đau khổ hay thất vọng nữa.

Những lầm tưởng về hạnh phúc xuất hiện nhan nhản trong các thông điệp mà chúng ta tiếp nhận từ xã hội: từ quảng cáo, phương tiện truyền thông cho đến những câu chuyện kể, những dòng chia sẻ trên mạng xã hội… Và chính những điều này đã ảnh hưởng đến cách ta nghĩ về hạnh phúc và cách ta cố gắng để có được hạnh phúc.

Trong Khai mở hạnh phúc, Emma Hepburn đã ví von hạnh phúc như một chiếc bánh kẹp mà chúng ta ăn hàng ngày. Phần đế là những điều căn bản ta thường bỏ quên như ngủ đủ giấc, ăn đủ chất, uống đủ nước, không gian an toàn để thở…

Lớp nhân là những điều mang lại niềm vui, cảm hứng, ý nghĩa sống. Mỗi người khác nhau sẽ có phần nhân khác biệt. Lớp bánh kẹp trên cùng là niềm tin của chúng ta. Lớp bánh này tuy mỏng manh nhưng chi phối toàn bộ khẩu vị của chiếc bánh: nếu ta tin rằng hạnh phúc là phải trọn vẹn và kéo dài mãi mãi, ta sẽ luôn thấy mình thiếu hụt; nhưng nếu ta hiểu rằng hạnh phúc là những khoảnh khắc nhỏ bé kết nối với chính mình và người khác, ta sẽ không còn mải miết tìm kiếm nó nữa.

Với góc nhìn sâu sắc, Emma Hepburn không chỉ giúp ta phá vỡ những lầm tưởng về hạnh phúc mà còn cung cấp cho ta bộ công cụ thiết thực để cải thiện và xây dựng hạnh phúc từ bên trong. Thay vì tô vẽ một đời sống toàn màu hồng, tác giả cho rằng, để hiểu được trọn vẹn hạnh phúc, ta cần hiểu được nỗi buồn và tất cả những cảm xúc phức tạp khác mà cuộc sống “ném” vào mình.

Suy cho cùng, “Hạnh phúc không phải là đích đến, nó chỉ là một nơi mà bạn ghé thăm trên đường đời”. Thay vì kiếm tìm một đoạn kết hạnh phúc mãi mãi, ta có thể tận hưởng hạnh phúc trong những khoảnh khắc ngắn ngủi nhưng sâu sắc.

Đó có thể là cảm giác yên lòng khi ở cạnh người mình thương. Là một sớm mai mở mắt ra và thấy mình vẫn còn sống, còn có cơ hội để yêu và sai. Là được ngồi dưới hiên nhà trong một buổi chiều gió mát mà không phải làm gì. Hoặc có đôi khi, hạnh phúc chỉ đơn giản là lúc ta không còn bị những bất an giằng xé trong lòng.