Lý do 'Trục Kháng chiến' của Iran im lặng giữa xung đột

Iran và Israel đã liên tục giao tranh hơn một tuần qua, khi Tel Aviv tuyên bố sẽ quyết tâm đạt mục tiêu ngăn Iran theo đuổi chương trình hạt nhân, trong khi Tehran khẳng định "không đầu hàng". Xung đột đã gây tổn thất đáng kể cho cả hai bên và chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.

Tuy nhiên, một điều gây chú ý là sự "im hơi lặng tiếng" của mạng lưới đồng minh Iran ở Trung Đông trong cuộc xung đột. Iran lâu nay vẫn dựa vào các nhóm dân quân trong "Trục Kháng chiến" được nước này hậu thuẫn để phô trương sức mạnh, trong khi có thể tránh xung đột trực tiếp trên lãnh thổ.

"Trục Kháng chiến" ra đời vào những năm 1980, sau khi Iran rơi vào thế bị cô lập trong cuộc chiến với Iraq. Kể từ đó, Iran đã tài trợ và trang bị vũ khí cho các lực lượng dân quân ở Lebanon, Yemen, Iraq và Syria cũng như lực lượng Hamas ở Gaza.

Nhưng nhóm Hezbollah ở Lebanon, từng được coi là lực lượng mạnh nhất trong "Trục Kháng chiến", đã không phát động bất kỳ cuộc tấn công nào về phía Israel kể từ khi Tel Aviv tiến hành chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy".

Các nhóm dân quân dòng Shiite do Iran hậu thuẫn ở Iraq cũng không nhắm mục tiêu các căn cứ quân sự Mỹ, đồng minh của Israel, như họ từng làm trong quá khứ. Lực lượng Houthi ở Yemen đã phóng một số tên lửa ngày 15/6, nhưng sau đó không có thêm hành động.

"Iran đang trở nên đơn độc trong cuộc chiến với Israel", Pierre Razoux, giám đốc học thuật tại Tổ chức Nghiên cứu Chiến lược Địa Trung Hải (FMES), cho hay.

Những cuộc chiến tàn khốc gần đây dường như đã khiến các đồng minh của Iran cảnh giác khi đối đầu với Israel, quốc gia đã chứng minh có năng lực quân sự và tình báo vượt trội hơn.

"Điều các nhóm trong Trục Kháng chiến quan tâm nhất hiện nay là sự sống còn. Tất cả họ đều hiểu sự tàn khốc của những chiến dịch quân sự như vậy", Renad Mansour, nhà nghiên cứu cấp cao kiêm giám đốc dự án Sáng kiến Iraq tại tổ chức Chatham House ở Anh, nói.

Giới phân tích cho rằng một lý do khiến các lực lượng đồng minh với Iran thận trọng là vì sức mạnh của Tehran đã suy giảm đáng kể trong những năm qua trong cuộc đấu dài hơi với Tel Aviv.

Tháng 1/2020, máy bay không người lái của Mỹ hạ sát tướng Qassem Soleimani, tư lệnh đặc nhiệm Quds của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, người đóng vai trò là cầu nối giữa Tehran với các nhóm vũ trang trong "Trục Kháng chiến". Cái chết của tướng Soleimani được coi là một đòn giáng trong quan hệ giữa các lãnh đạo Iran với những nhóm này.

Từ tháng 10/2023, Israel phát động chiến dịch tấn công nhóm Hamas ở Gaza, sau đó là lực lượng Hezbollah ở Lebanon, gây ra những tổn thất nặng nề cho hai lực lượng này. Tuy nhiên, Tehran được cho là đã không hỗ trợ nhiều cho hai đồng minh trong cuộc đối đầu với Tel Aviv.

Cuối năm 2023 và trong năm ngoái, các cuộc không kích của Israel đã hạ sát một số chỉ huy cấp cao của IRGC ở Damascus, làm tê liệt khả năng chỉ huy và kiểm soát của Iran tại Syria.

Đây được coi là một trong những lý do Iran không thể hỗ trợ nhiều cho chính quyền tổng thống Syria Bashar al-Assad đối phó cuộc nổi dậy của phe đối lập. Đến tháng 12/2024, chính phủ của ông Assad sụp đổ, lực lượng Iran đóng quân tại đây cũng phải rút về nước.

"Nhiều người trong các nhóm vũ trang đó đang tự hỏi liệu đây có phải lúc để phản kháng, hay là nên giữ im lặng và tránh xa xung đột này", Mansour nói.

Bản thân Iran cũng hứng chịu thiệt hại nặng nề từ các cuộc tấn công mới của Israel, khi hàng loạt cơ sở hạt nhân, hệ thống vũ khí, cơ sở hạ tầng dầu mỏ và năng lượng, cũng như các lãnh đạo quân đội và nhà khoa học hạt nhân bị nhắm mục tiêu.

Nhưng điều khiến các đồng minh của Iran thực sự lo ngại là chiến dịch của Israel cho thấy tình báo của họ đã xâm nhập vào Iran sâu tới mức nào. Điệp viên Mossad của Israel đã xây dựng các căn cứ bí mật ngay trên lãnh thổ Iran trong nhiều tháng qua và phóng drone tập kích loạt hệ thống phòng không, tên lửa đạn đạo của Tehran.

"Tôi cho rằng Houthi thực sự sốc khi thấy tình báo thâm nhập vào Iran sâu như vậy. Có lẽ họ sẽ nghĩ rằng họ cần ẩn mình lúc này, bởi nếu hành động sẽ đồng nghĩa tự tiết lộ vị trí", Elisabeth Kendall, chuyên gia về Trung Đông kiêm hiệu trưởng trường Girton College thuộc Đại học Cambridge ở Anh, nói.

Các lãnh đạo dân quân ở Iraq đã trở nên cẩn trọng hơn khi sử dụng công nghệ. Họ sử dụng điện thoại dùng một lần và thường xuyên thay đổi số, cũng như hiếm khi lên mạng.

"Tất cả họ đều sợ Israel", Mansour nhận định.

Hezbollah đã công khai lên án cuộc tấn công của Israel vào Iran, nhưng không can thiệp bằng các cuộc tập kích trên thực địa. Nguồn tin thân cận với Hezbollah cho biết nhóm tin rằng Iran có khả năng xử lý cuộc xung đột mà không cần hỗ trợ từ các đồng minh. Người này thêm rằng nhóm đang chờ đợi và xem xét tình hình.

Nhưng theo các nhà ngoại giao Arab thường xuyên trao đổi với nhóm, Hezbollah không muốn bị kéo vào một cuộc chiến khác với Israel. Nhóm vũ trang này muốn tập trung củng cố năng lực quân sự và tài chính của họ sau khi hứng chịu thiệt hại nặng nề trong cuộc xung đột với Israel trên lãnh thổ Lebanon.

Ngoài ra, cũng có những dấu hiệu cho thấy dường như đã có những rạn nứt sau khi Hezbollah không nhận được hỗ trợ từ Iran trong cuộc đối đầu với Israel.

Một ngày trước khi Israel không kích phủ đầu Iran, thủ lĩnh Hezbollah Naim Qassem trả lời phỏng vấn truyền hình, nhưng phòng làm việc của ông không có cờ Iran hay ảnh của lãnh tụ tối cao Khamenei. Đây dường như là tín hiệu nhóm đang tách khỏi ảnh hưởng của Iran, theo các chuyên gia.

Tại Iraq, nơi có hàng chục nhóm dòng Shiite được Iran hậu thuẫn, chỉ có một nhóm đưa ra tuyên bố. Kataeb Hezbollah ngày 15/6 cho biết Iran không cần hỗ trợ quân sự của họ trong cuộc đối đầu với Iran. Tuy nhiên, nhóm nhấn mạnh nếu Mỹ tham gia cuộc chiến, họ sẽ nhắm mục tiêu các khí tài, lực lượng của Mỹ trên khắp khu vực.

Thủ tướng Iraq Mohammed al-Sudani được cho là đang tăng sức ép để buộc các lãnh đạo dân quân tránh xa xung đột Iran - Israel, cũng như không đưa ra những tuyên bố mang tính khiêu khích.

Các ưu tiên của dân quân Iraq cũng đã thay đổi. Nhiều lãnh đạo dân quân đã tham gia chính quyền và hưởng lợi từ sự ổn định của Iraq cùng giá dầu cao để phát triển kinh tế, Mansour cho hay.

Houthi thường đưa ra những tuyên bố chống Mỹ và Israel gay gắt, nhưng nhóm vũ trang này chưa từng hoàn toàn phụ thuộc vào Iran. Kho tên lửa và máy bay không người lái của nhóm đã suy giảm đáng kể sau nhiều tuần Mỹ tiến hành chiến dịch không kích hồi tháng 3 và 4.

"Họ sẽ không có những động thái mạo hiểm vì Iran. Họ sẽ cân nhắc điều gì có lợi nhất cho mình", Kendall nói.

Các nhà phân tích khác cho biết Houthi đang chờ thời điểm thích hợp để tham gia xung đột hoặc có thể nhóm đang kiềm chế khi Iran vẫn ưu tiên giải pháp ngoại giao.

"Houthi vẫn phối hợp chặt chẽ với Iran và sự tham gia hạn chế của họ vào xung đột Iran - Israel hiện tại dường như là có tính toán", Ahmed Nagi, nhà phân tích cấp cao về Yemen tại Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế, nói.

Tuy nhiên, mọi thứ có thể thay đổi nếu Mỹ quyết định tham gia cuộc chiến chống lại Iran. Viễn cảnh Mỹ một lần nữa tham gia vào xung đột ở Trung Đông có thể châm ngòi cho làn sóng phẫn nộ chống lại Washington vốn âm ỉ lâu nay, đoàn kết các đồng minh Iran trong thế giới Hồi giáo để cùng chiến đấu, theo giới phân tích.

Thùy Lâm (Theo WSJ, Le Monde)