Khám phá mùi hương của vũ trụ

Sao Mộc “giống như quả bom thối”.

Bà Barcenilla là một nhà khoa học vũ trụ, nhà thiết kế nước hoa và nghiên cứu về sinh học vũ trụ tại Đại học Westminster (Anh) cho biết, Sao Mộc có nhiều lớp mây và mỗi lớp lại có thành phần hóa học khác nhau. Hành tinh khí khổng lồ này dụ dỗ bạn bằng mùi thơm ngọt ngào của “những đám mây độc hại mùi hạnh nhân”, bà giải thích. Sau đó, mùi “càng tệ hơn khi bạn đi sâu hơn”. “Chúng tôi tin rằng lớp mây trên cùng được tạo thành từ băng amoniac”, Barcenilla nói, ví mùi hôi thối đó với “mùi nước tiểu mèo”. Sau đó, càng đi sâu xuống, amoniac và lưu huỳnh sẽ hòa trộn với nhau - một kết hợp gây ra mùi trứng thối.

Kỹ sư bay NASA, ông David Saint-Jacques, tham gia chuyến đi bộ ngoài không gian

Nếu bạn có thể khám phá sâu hơn nữa, bạn sẽ thấy những đường sọc và xoáy đặc trưng của Sao Mộc. “Sao Mộc có những dải dày có màu. Chúng tôi nghĩ rằng một số màu này có thể được tạo ra bởi các luồng amoniac và phốt pho”. Ngoài ra, còn có một số phân tử hữu cơ được gọi là tholin, các phân tử hữu cơ phức tạp liên quan đến xăng. Vì vậy, Sao Mộc, cũng có thể có một ít mùi dầu mỏ và thậm chí là tỏi.

Bà Marina Barcenilla tái tạo mùi hương của không gian trong phòng thí nghiệm0

Trong những năm đầu nghiên cứu, bà đã liên tục tự hỏi, “nơi này sẽ có mùi thế nào?”. “Sau đó, tôi nhận ra rằng tôi có phân tử đó trong phòng thí nghiệm của mình. Tôi có thể tạo ra mùi hương đó”, bà nói. Vì vậy, bên cạnh công việc tìm kiếm dấu hiệu của sự sống trên sao Hỏa, bà Barcenilla đã tái tạo mùi của không gian cho triển lãm mới nhất của Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên London, “Không gian: Sự sống có thể tồn tại ngoài Trái đất không?”.

Ảnh minh họa K2-18b, một hành tinh đại dương cách Trái đất 120 năm ánh sáng

Vũ trụ là nơi nhiều mùi đáng ngạc nhiên, bà nói. Sao chổi, hành tinh, mặt trăng và đám mây khí đều có mùi riêng biệt nếu chúng ta có thể ngửi thấy chúng. Nhưng những mùi hương này có thể tiết lộ điều gì về những bí ẩn của vũ trụ?

Tinh vân Chiếc nhẫn, một ngôi sao đang chết, xả năng lượng cạn kiệt

Và “vũ trụ cực kỳ rộng lớn”, bà Barcenilla nói. Nó chứa nhiều mùi hương khác nhau. Phân tích hóa học về bầu khí quyển trên Titan, vệ tinh lớn nhất của Sao Thổ, cho thấy nó có mùi hạnh nhân ngọt, xăng và cá thối. Trong khi đó, mùi trứng thối có thể khiến bạn không muốn đến thăm hành tinh HD 189733 b, một hành tinh khí khổng lồ nóng bỏng cách Trái đất khoảng 64 năm ánh sáng.

Và việc “đánh hơi” các hóa chất vũ trụ không chỉ cung cấp nhiều thông tin quan trọng về cấu tạo của vũ trụ, mà còn hé lộ cho chúng ta những manh mối về sự sống ngoài hành tinh, bà Barcenilla cho biết.

Vào năm 1991, bà Helen Sharman, phi hành gia đầu tiên của Anh, đang chuẩn bị dành tám ngày trên Mir, trạm vũ trụ của Liên Xô. Trên trạm vũ trụ có rất ít mùi, bà Sharman giải thích. Trong điều kiện vi trọng lực, không khí nóng không bốc lên nên “đồ ăn gần như không có mùi”. Cách duy nhất để cảm nhận mùi là “dí sát mũi vào đĩa của bạn”, bà nói.

Nhưng có một mùi đặc trưng trên trạm vũ trụ mà nhiều phi hành gia đã ngửi thấy sau khi đi bộ ngoài không gian. “Nó gợi cho tôi nhớ cảm giác đi qua một xưởng sửa ô tô. Mùi kim loại trong không khí”, bà Sharman nói.

Các phi hành gia khác đã mô tả mùi này giống mùi thịt cháy, thuốc súng hoặc dây điện bị cháy. Nhưng nguyên nhân đằng sau nó vẫn là một bí ẩn. Bà Sharman cho biết, một khả năng có thể do quá trình oxy hóa. “Bầu khí quyển, môi trường xung quanh trạm vũ trụ, gần như là chân không. Những gì còn lại trong bầu khí quyển là nguyên tử oxy”, bà nói.

Một khả năng khác là bà Sharman đã hít phải các nguyên tử của một ngôi sao đang chết. Khi một ngôi sao chết, nó giải phóng một lượng năng lượng khổng lồ. Trong quá trình này, ngôi sao tạo ra hydrocarbon đa vòng (PAH) trôi nổi khắp vũ trụ và góp phần tạo ra các sao chổi, hành tinh và ngôi sao mới.

Trên Trái đất, PAH xuất hiện trong nhiên liệu hóa thạch, như than, dầu thô và xăng, và thường hình thành trong quá trình đốt cháy không hoàn toàn các vật liệu hữu cơ. “Nếu bạn nấu đồ ăn quá lửa, đó là loại phân tử bạn đang tạo ra”, bà Barcenilla nói, “Khi các ngôi sao chết, quá trình đốt cháy này tạo ra chính loại phân tử đó. Sau đó, chúng trôi nổi trong vũ trụ mãi mãi”. Nhiều hợp chất trong số này có mùi giống dung môi hoặc băng phiến, trong khi những hợp chất khác gợi nhớ đến mùi nhựa cháy. Vì vậy, chúng ta có thể không cần phải du hành không gian để trải nghiệm mùi thực sự của nó. Nhiều mùi hương của vũ trụ rất quen thuộc với chúng ta và được tìm thấy ngay tại đây trên Trái đất.

“Nếu bạn có thể đi thuyền trên hành tinh K2-18b - nếu có một đại dương ở đó và bạn có thể cởi bộ đồ du hành vũ trụ của mình ra - thì mùi của nó có thể giống như bắp cải thối”, ông Subhajit Sarkar, nhà vật lý thiên văn tại Đại học Cardiff (Xứ Wales) cho biết.

Về mặt lý thuyết, K2-18b là một ngoại hành tinh hoàn toàn bao phủ bởi đại dương và có thể sinh sống được. Vào năm 2025, ông Sarkar và các đồng nghiệp đã phân tích lại bầu khí quyển của K2-18b và thậm chí tìm thấy thêm nhiều mùi hóa chất trong khí quyển hơn trước - mùi hương mà chỉ có được tạo ra bởi sự sống, cụ thể là thực vật phù du và các sinh vật biển khác.

Tuy nhiên, có lẽ kho báu khứu giác vĩ đại nhất không nằm ở ngoài không gian mà lại ở ngay trên Trái đất. Bà Sharman nói rằng, không có gì sánh bằng mùi hương của chính hành tinh chúng ta. Bà mô tả chuyến trở về nhà của mình năm 1991: “Lúc đó là cuối tháng 5, vì vậy, ngay cả ở Trung Á, mặt đất vẫn còn ẩm ướt vào ngày chúng tôi trở lại Trái đất”. Khi hạ cánh, tàu vũ trụ nảy xóc, đè bẹp cây trên mặt đất. “Chúng tôi hạ cánh lên thảm cây ngải cứu ở Kazakhstan. Không khí trong lành ùa vào khi chúng tôi mở cửa sập. Mùi thơm nồng nàn, thực sự tuyệt vời”, bà Sharman nhớ lại.