Những nút thắt khó gỡ với cơ hội hòa bình Nga - Ukraine

Sau những cuộc gặp ngoại giao đặc biệt giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump với Tổng thống Nga Vladimir Putin hồi tuần trước và với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cùng các lãnh đạo châu Âu hôm 18/8, kết quả mà các bên đạt được cho nỗ lực hòa bình Ukraine đến nay chỉ là triển vọng có thêm những cuộc gặp khác.

Tổng thống Trump nhấn mạnh ưu tiên hàng đầu của ông là giúp tổ chức các cuộc đàm phán trực tiếp giữa lãnh đạo Nga và Ukraine để kết thúc xung đột. Sau đó, ông có thể tham gia những vòng đàm phán tiếp theo để giúp giải quyết bất đồng còn lại.

"Sau khi kết thúc các cuộc họp, tôi đã gọi điện cho Tổng thống Putin và bắt đầu thu xếp cho một cuộc gặp giữa Tổng thống Putin với Tổng thống Zelensky tại địa điểm sẽ được quyết định sau", Tổng thống Trump thông báo trên Truth Social ngày 18/8.

Về phía lãnh đạo Ukraine, sau khi rời Phòng Bầu dục, Tổng thống Zelensky đã tóm tắt cuộc gặp với ông chủ Nhà Trắng bằng một câu ngắn gọn: "Vẫn còn nhiều việc phải làm", cho thấy cơ hội hòa bình vẫn đối mặt nhiều nút thắt.

Thượng đỉnh Putin - Zelensky khó diễn ra

Theo thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt, Tổng thống Putin đã đồng ý gặp người đồng cấp Ukraine trong những tuần tới như một phần của tiến trình hòa bình và Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ đang xây dựng khuôn khổ cho hội nghị.

Với Tổng thống Putin, cuộc gặp thượng đỉnh như vậy có thể là cách để ông củng cố thắng lợi cho một thỏa thuận hòa bình, nếu Tổng thống Trump gây áp lực buộc Tổng thống Zelensky chấp nhận những yêu cầu lãnh thổ từ Nga. Nhưng nó cũng tiềm ẩn nguy cơ mang lại rủi ro chính trị vì Điện Kremlin từ lâu đã tuyên bố ông Zelensky không còn là lãnh đạo hợp pháp của Ukraine vì đã hết nhiệm kỳ và không đủ tư cách để đối thoại trực tiếp với Tổng thống Putin.

Đây là lý do Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov hôm 19/8 khi đề cập tới ông Zelensky đã không sử dụng tên hay chức danh, mà chỉ gọi ông là "nhân vật này" hay "người đàn ông này".

Việc Tổng thống Putin chấp nhận gặp ông Zelensky "giống như một thỏa hiệp", nghị sĩ Nga Konstantin Zatulin nhận xét.

Bởi vậy, sau tuyên bố của Nhà Trắng, Điện Kremlin chỉ ra một thông báo kiểu lấp lửng, cho hay các bên "cần thăm dò khả năng tăng cấp độ đại diện đàm phán" trong tương lai, nhưng không xác nhận Tổng thống Putin sẽ đàm phán với ông Zelensky.

Thông điệp này phát đi tín hiệu rằng cuộc gặp giữa ông Putin và ông Zelensky là có thể, nhưng không đưa ra dấu hiệu nào cho thấy nó sắp diễn ra "vào cuối tháng 8" như lời ông Trump.

Giới phân tích đánh giá ông Putin sẽ không đồng ý gặp mặt ông Zelensky, trừ khi Ukraine đã sẵn sàng chấp nhận những yêu cầu mà Nga đưa ra về nhượng bộ lãnh thổ, từ bỏ tham vọng gia nhập NATO và phi quân sự hóa, phi phát xít hóa.

"Tôi chỉ đơn giản là không nhìn thấy triển vọng về việc một cuộc gặp như vậy được tổ chức trong tương lai gần", Grigorii Golosov, nhà khoa học chính trị tại St. Petersburg, Nga, cho hay, dự đoán rằng ông Putin sẽ chỉ gặp ông Zelensky "nếu thấy rõ rằng cuộc gặp là cần thiết để Ukraine thừa nhận thất bại".

Mặt khác, ông Putin từng tuyên bố sẽ chỉ tổ chức cuộc gặp như vậy sau khi hoàn tất mọi chi tiết của một hiệp ước hòa bình và đến nay, không có dấu hiệu nào cho thấy các bên đã đạt được điều này.

Ngoại trưởng Lavrov khi trả lời phỏng vấn hôm 19/8 nói rằng Điện Kremlin về nguyên tắc không phản đối một cuộc gặp song phương giữa ông Zelensky và ông Putin, nhưng "mọi cuộc tiếp xúc liên quan đến các quan chức cấp cao đều nên được chuẩn bị rất kỹ lưỡng".

Theo giới quan sát, Tổng thống Putin lâu nay vẫn áp dụng chiến lược trì hoãn, với hy vọng tình hình trên chiến trường sẽ ngày càng thuận lợi hơn với Nga. Họ cho rằng ông chủ Điện Kremlin không muốn lập tức đình chỉ giao tranh vì Nga đang thắng thế và điều này sẽ càng mang lại cho ông lợi thế trong các cuộc đàm phán tương lai.

Một số nhà phân tích Nga tin rằng Điện Kremlin sẽ đề xuất tổ chức ít nhất một vòng đàm phán cấp thấp nữa ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, để bàn về thể thức khả thi cho hội nghị thượng đỉnh Putin - Zelensky. "Quá trình này có thể bị kéo dài do những tranh cãi về ngoại giao, bất chấp áp lực từ Mỹ", nhà bình luận chính trị Nga Andrei Nikulin nhận xét.

Vướng mắc về đảm bảo an ninh cho Ukraine

Về vấn đề an ninh Ukraine, Tổng thống Trump tuyên bố Mỹ sẽ ủng hộ châu Âu đứng ra đảm nhận và điều này đã trở thành trọng tâm của những cuộc đàm phán tại Nhà Trắng hôm 18/8. Ukraine và các đồng minh châu Âu muốn một lệnh ngừng bắn phải là bước đầu tiên trong tiến trình hòa bình, song ông Trump nhấn mạnh kế hoạch hòa bình tổng thể có thể được đàm phán mà không cần ngừng bắn.

Ý tưởng cơ bản về các đảm bảo an ninh, lần đầu được Anh và Pháp đưa ra hồi tháng hai năm ngoái, là một số quốc gia, không nhất thiết là các nước châu Âu, sẽ điều quân tới Ukraine để giúp Kiev củng cố lực lượng, qua đó tạo ra một "hàng rào thép" ngăn Moskva tái tấn công.

Ukraine muốn lực lượng đảm bảo an ninh này phải có vũ khí, binh sĩ nước ngoài và một kế hoạch chắc chắn về cách ngăn chặn xung đột tái diễn. Tuy nhiên, Nga hôm 18/8 tiếp tục khẳng định họ sẽ không chấp nhận hiện diện của bất kỳ lực lượng nào như vậy từ các nước NATO tại Ukraine.

Tổng thống Trump ngày 19/8 trong một cuộc phỏng vấn với kênh Fox News cho biết không có ý định triển khai lính Mỹ tới Ukraine, song ông cũng không nêu rõ Washington sẽ làm gì để hỗ trợ các đảm bảo an ninh cho Kiev.

"Chúng tôi chắc chắn có thể hỗ trợ trong việc điều phối và cung cấp những phương tiện đảm bảo an ninh khác cho các đồng minh châu Âu", thư ký báo chí Nhà Trắng Leavitt nói. "Tổng thống hiểu rằng đảm bảo an ninh là điều cực kỳ quan trọng để duy trì một nền hòa bình lâu dài và ông đã chỉ đạo đội ngũ an ninh quốc gia Mỹ phối hợp với những người bạn ở châu Âu, đồng thời tiếp tục hợp tác, thảo luận với cả Ukraine và Nga".

Tuy nhiên, các điều khoản cụ thể của một thỏa thuận như vậy chưa được công bố và hiện không ai có thể chắc chắn lực lượng đảm bảo an ninh cho Ukraine sẽ bao gồm những ai, làm nhiệm vụ gì.

Nút thắt về nhượng bộ lãnh thổ Ukraine

Giới chuyên gia đánh giá ngay cả khi hội nghị giữa ông Putin và ông Zelensky hay cuộc gặp ba bên Mỹ - Nga - Ukraine diễn ra, trở ngại lớn nhất với các bên nằm ở khác biệt lập trường về nhượng bộ lãnh thổ.

Tổng thống Trump đã cho thấy lập trường sẵn sàng chấp nhận cái mà ông gọi là thỏa thuận "trao đổi đất đai". Theo đó, Nga sẽ từ bỏ một số vùng lãnh thổ mà họ đang kiểm soát ở Ukraine, trong khi Kiev rút hết lực lượng ra khỏi 1/3 diện tích tỉnh Donetsk.

Tổng thống Putin thể hiện rõ rằng ông sẽ không chấm dứt chiến dịch ở Ukraine nếu không được đáp ứng yêu cầu về lãnh thổ. Nhưng Tổng thống Zelensky đến nay cũng kiên quyết không đổi đất đai lấy hòa bình.

Theo Thủ tướng Đức Friedrich Merz, người tham gia hội nghị tại Nhà Trắng ngày 18/8, vấn đề lãnh thổ không được đề cập trong các cuộc đàm phán hôm đó, về cơ bản là trì hoãn chúng đến khi ông Zelensky và ông Putin gặp mặt trực tiếp. Nhưng điều kiện về việc nhượng bộ lãnh thổ có thể dập tắt đảm bảo về việc Tổng thống Ukraine sẽ tham gia cuộc gặp với người đồng cấp Nga.

Khả năng ông Trump thay đổi lập trường

Ông Trump đã dành phần lớn nhiệm kỳ của mình để ca ngợi ông Putin, công khai chỉ trích ông Zelensky và từng đình chỉ các lô hàng viện trợ vũ khí tới Ukraine trong thời gian ngắn. Sau khi những nỗ lực làm trung gian hòa bình không thành công, ông giận dữ cáo buộc người đồng cấp Nga thiếu thiện chí đàm phán và đe dọa tăng áp lực trừng phạt lên Moskva.

Nhưng Tổng thống Mỹ lại bị người đồng cấp Nga thuyết phục sau cuộc gặp hồi cuối tuần trước ở Alaska, nơi ông trải thảm đỏ đón tiếp lãnh đạo Điện Kremlin. Ông Trump đã đón nhận đề xuất từ ông Putin về việc gạt bỏ ý tưởng về lệnh ngừng bắn để ủng hộ các cuộc đàm phán hòa bình dài hạn hơn, cũng như điều kiện lâu nay của Điện Kremlin rằng Ukraine không được gia nhập NATO.

Mặc dù động lực ủng hộ của Tổng thống Mỹ đối với Ukraine dường như đã quay trở lại sau cuộc gặp hồi đầu tuần với Tổng thống Zelensky và các lãnh đạo châu Âu, giới chuyên gia nhận định ông Putin vẫn có khả năng khiến ông Trump thay đổi quan điểm một lần nữa, khiến châu Âu và Ukraine bị gạt sang bên lề.

Vũ Hoàng (Theo Politico, AFP, Reuters, AP)