Cú lừa 9 tỷ USD mang tên ‘kỳ lân y sinh’

Cuốn sách kể câu chuyện có thật về bê bối gây chấn động tại Thung lũng Silicon của “kỳ lân công nghệ” Theranos. Chỉ với lời hứa về khả năng xét nghiệm y học từ một giọt máu, Elizabeth Holmes đã thành công đánh lừa hàng loạt nhà đầu tư lừng lẫy và các nhân vật quyền lực.

Tuyên bố táo bạo nhất của Sunny và Elizabeth là hệ thống Theranos có thể chạy đồng thời 70 xét nghiệm trên một mẫu máu duy nhất chích từ đầu ngón tay, và con số này sẽ còn tiếp tục tăng lên trong thời gian sắp tới. Khả năng thực hiện được nhiều xét nghiệm như thế trên 1-2 giọt máu được ví như chiếc Chén Thánh trong lĩnh vực kênh dẫn vi lưu. Hàng nghìn nhà nghiên cứu trên thế giới đã theo đuổi mục tiêu này suốt hơn 2 thập niên qua, kể từ khi nhà khoa học người Thụy Sĩ Andreas Manz chỉ ra rằng có thể vận dụng công nghệ vi chế tạo trong ngành sản xuất chip điện tử để tạo nên các kênh dẫn nhỏ làm phương tiện lưu thông những lượng chất lỏng siêu nhỏ.

Nhưng điều này vẫn còn xa vời bởi một số lý do cơ bản, trong đó quan trọng nhất là các nhóm xét nghiệm máu khác nhau đòi hỏi các phương pháp khác nhau. Khi bạn đã dùng mẫu máu siêu nhỏ để chạy xét nghiệm miễn dịch, thì thường sẽ không còn đủ máu để thực hiện một loạt các kĩ thuật khác mà nhóm xét nghiệm hóa học tổng quát hoặc huyết học đòi hỏi. Một lý do khác là, tuy chip kênh dẫn vi lưu có thể xử lí thể tích máu siêu nhỏ, nhưng chưa ai tìm được cách tránh những hao hụt trong quá trình chuyển máu đến con chip. Việc hao hụt một chút máu không phải là vấn đề nếu có lượng mẫu xét nghiệm lớn, nhưng nó sẽ trở nên nghiêm trọng khi chỉ có một lượng máu nhỏ. Theo lời Elizabeth và Sunny, Theranos đã khắc phục được các vấn đề trên và nhiều vấn đề khác - những thách thức đã và đang làm đau đầu cả ngành nghiên cứu kỹ thuật y sinh.

Ngoài những thành tựu khoa học nổi bật được cho là của Theranos, một yếu tố nữa giúp chinh phục James và Grossman là hội đồng giám đốc của công ty này. Ngoài Shultz và Mattis, giờ đây họ còn có thêm cựu Ngoại trưởng Henry Kissinger, cựu Bộ trưởng Quốc phòng William Perry, cựu Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện Sam Nunn, và cựu Đô đốc Hải quân Gary Roughead. Tất cả đều là những nhân vật được trọng vọng, có danh tiếng lẫy lừng, mang đến cho Theranos một sự bảo chứng ở cấp độ cao nhất. Điểm chung ở đây là, giống như Shultz, họ đều là thành viên của Viện Hoover. Sau khi kết thân với Shultz, Elizabeth đã lần lượt tiếp cận từng người và mời họ vào hội đồng giám đốc để đổi lấy cổ phần trong công ty.

Elizabeth Holmes. Ảnh: Reuters.

Sự hiện diện của các cựu thành viên nội các, nghị sĩ quốc hội, và quan chức quân đội trong hội đồng giám đốc còn thêm trọng lượng cho những tuyên bố của Elizabeth và Sunny rằng thiết bị của Theranos đang được quân đội Mỹ sử dụng trên chiến trường. James và Grossman cho rằng dịch vụ xét nghiệm máu của Theranos ở hệ thống cửa hàng của Walgreens và Safeway có thể sẽ thu hút được đông đảo người tiêu dùng và thâu tóm một thị phần lớn trong thị trường xét nghiệm máu ở Mỹ. Một hợp đồng với Bộ Quốc phòng sẽ mang đến một nguồn doanh thu khổng lồ nữa cho công ty này.

Củng cố thêm cho suy nghĩ trên là một bảng tính gồm các dự báo tài chính mà Sunny gửi cho lãnh đạo các quỹ đầu tư phòng vệ, theo đó dự đoán rằng trong năm 2014, họ sẽ thu về tổng lợi nhuận 165 triệu đô-la trên doanh thu 261 triệu đô-la, và sang năm 2015, tổng lợi nhuận sẽ đạt 1,08 tỷ đô-la trên doanh thu 1,68 tỷ đô-la.

Nhưng không ai biết rằng Sunny đã vẽ ra những con số trên trời. Theranos không có giám đốc tài chính thực thụ nào kể từ khi Elizabeth sa thải Henry Mosley hồi năm 2006. Người gần với vị trí đó nhất là kiểm soát viên doanh nghiệp tên là Danise Yam. Sáu tuần sau khi Sunny gửi bản dự báo tài chính cho Partner Fund, Yam gửi một bản dự báo khác hẳn cho hãng tư vấn Aranca nhằm định giá các quyền chọn cổ phiếu cho nhân viên. Yam dự đoán mức lợi nhuận 35 triệu đô-la vào năm 2014 và 100 triệu đô-la vào năm 2015 (thấp hơn số liệu Sunny gửi cho Partner Fund lần lượt là 130 triệu và 980 triệu đô-la).

Sự chênh lệch về dự đoán doanh thu còn lớn hơn nữa: cô dự đoán doanh thu năm 2014 là 50 triệu đôla và năm 2015 là 134 triệu đô vào năm 2015 (thấp hơn mức dự đoán gửi cho Partner Fund lần lượt là 211 triệu và 1,55 tỷ đô-la). Nhưng về sau người ta mới phát hiện ra rằng ngay cả số liệu của Yam cũng vẫn còn là quá lạc quan.

Dĩ nhiên, James và Grossman không thể nào biết được rằng các dự đoán nội bộ của Theranos lại thấp hơn từ 5-12 lần so với số liệu mà họ nhận được. Họ chưa từng mảy may nghi ngờ lại có chuyện gì khuất tất xảy ra ở một công ty có hội đồng giám đốc danh giá đến thế. Đó là chưa kể hội đồng này còn có một cố vấn đặc biệt tên là David Boies, người tham gia mọi cuộc họp của công ty. Với sự giám sát của một trong những luật sư hàng đầu nước Mỹ, có thể sai sót gì chứ?

Ngày 4 tháng 2 năm 2014, Partner Fund đã mua 5.655.294 cổ phiếu của Theranos với giá 17 đô-la mỗi cổ phiếu - cao hơn 2 đô-la so với mức giá mà Tập đoàn Đầu tư Lucas mua vào cách đó 4 tháng. Khoản đầu tư này mang về cho Theranos thêm 96 triệu đô-la và nâng giá trị của công ty này lên con số ấn tượng: 9 tỷ đô-la. Điều này có nghĩa là Elizabeth, người sở hữu hơn nửa công ty, giờ đây nắm giữ khối tài sản ròng gần 5 tỷ đô-la.