Công thức tạo 'cú twist' của Agatha Christie

Cuốn sách của tác giả Uông Triều chứa đựng rất nhiều câu chuyện thú vị về hành trình trưởng thành của một người cầm bút. Với kinh nghiệm nhiều cầm bút và làm bên tập viên, tác giả hiểu được người viết thường gặp khó ở đâu và làm cách nào để giải quyết những khó khăn ấy, nhiều kinh nghiệm sáng tác cũng được tiết lộ trong cuốn sách này.

Án mạng trên sông Nile là tiểu thuyết nổi tiếng của Agatha Christie, nó đã được chuyển thể thành phim. Ảnh minh họa: IMDb.

Có nhiều người thích hoàn thiện tác phẩm ngay trong quá trình viết, họ nắn nót, từng chữ, từng dòng. Được câu nào, đoạn nào thì xong luôn, họ không viết xong toàn bộ bản thô mới sửa chữa. Các nhà thơ thường dùng cách này và một số người viết văn xuôi cũng như vậy.

Tôi chưa được trực tiếp xem bản thảo của Nguyễn Tuân và Flaubert nhưng đọc tác phẩm hoàn thiện của các ông, tôi tin rằng tác giả viết theo cách này. Viết đến đâu, sửa chữa, hoàn thiện ngay đến đó.

Một vấn đề nữa đặt ra là có nên sửa chữa ngay lập tức sau khi viết xong? Tôi thường không làm như vậy vì vừa mới rút kiệt cảm xúc và năng lực với bản thảo thô, cần một quãng nghỉ ngơi. Lại nữa, sự nhanh gấp thường xảy ra nhiều lỗi và chưa đủ độ chín. Để vài ngày, vài tháng hoặc thậm chí vài năm đọc lại và sửa chữa, sự tỉnh táo của lí trí và sự chín nục của cảm xúc và ý tưởng sẽ giúp việc hoàn thiện tốt hơn.

Một ví dụ dễ nhận thấy là chỉ cần để vài ngày rồi sửa chữa đã khiến tác phẩm được hay hơn và tránh được sai sót, khuyết thiếu. Quá trình này gần giống việc ủ men rượu để lọc lấy hương thơm và loại cặn bã. Tuy không phải cứ để thật lâu là tốt nhưng ít nhất cũng cần có độ lùi thời gian nhất định. Khi lí trí được cân bằng và cảm xúc không quá nóng, sự hoàn thiện hiệu quả và chuẩn xác hơn.

Rất nhiều người ngưỡng mộ tài viết truyện trinh thám của Agatha Christie. Một trong những điểm mấu chốt của truyện trinh thám là không để cho độc giả biết được thủ phạm quá sớm. Để độc giả phát hiện được thủ phạm ngay từ đầu hoặc quá sớm, tác phẩm sẽ thất bại.

Thất bại kiểu này rất điển hình cho các cây bút non tay hoặc các nhà làm phim thiếu chuyên nghiệp: độc giả đã đoán ra được ý đồ của anh ta chỉ sau vài đoạn ngắn. Agatha Christie trình bày kinh nghiệm của mình kiểu thế này. Tác giả cứ việc viết mà không quan tâm tới ai là thủ phạm, chính người viết cũng không biết ai làm việc đó.

Đến khi sắp kết thúc tác phẩm, Agatha Christie mới tìm một nhân vật được cho là ít khả năng phạm tội nhất và cho anh ta là thủ phạm rồi tác giả điều chỉnh vài chi tiết để ăn khớp với nhân vật. Chính người viết cũng không biết thủ phạm là ai thì độc giả làm sao đoán được và Agatha Christie chỉ cần dùng một mẹo nhỏ đã xử lí được một vấn đề rất hóc búa!

Trong tiểu thuyết Tưởng tượng và dấu vết của tôi, tôi cũng dùng cách viết ngẫu hứng cao độ. Ngay trước khi viết, tôi không biết mình sẽ viết gì, tôi để cảm xúc lôi kéo và tôi cứ việc viết theo nó.

Nếu có một tiếng chuông điện thoại cắt ngang hoặc một người khách vào chơi bất ngờ, có thể mạch truyện sẽ khác. Điều đó tạo ra sự hấp dẫn và bất ngờ cho chính tác giả, mỗi ngày anh ta tự khám phá cảm xúc của mình trong công đoạn viết. Phương pháp này gây ra bất ngờ và tất nhiên độc giả không thể suy đoán nổi diễn tiến câu chuyện.

Vấn đề nữa là làm sao đánh giá được tác phẩm đã hoàn thiện để dừng lại. Nhà văn Nguyễn Bình Phương thì làm như thế này, anh sửa những công đoạn cuối cùng trên giấy in. Khi nào cả cuốn tiểu thuyết không còn một lỗi nào hoặc chỉ còn vài lỗi nhỏ anh mới dừng lại.

Nhưng như thế chưa đủ, anh vẫn nghi ngờ cảm xúc của mình bị đánh lừa, nhà văn để bản thảo im lìm thêm vài tháng nữa cho cảm xúc nguội lạnh đi rồi đọc lại lần nữa, khi thấy hài lòng và không phải sửa chữa thêm thì có thể coi nó đã hoàn thiện.

Cách làm của Nguyễn Bình Phương rất cầu toàn và vài người chọn cách này. Tất nhiên kĩ thuật này thường áp dụng cho những tác phẩm có dung lượng lớn như tiểu thuyết.

Những tác phẩm có quy mô nhỏ hơn như một truyện ngắn, bài thơ, bài viết ngắn, có thể có những cách làm khác nhau; nhưng theo kinh nghiệm của tôi thì bất cứ thể loại gì, khi có độ lùi thời gian nhất định mới sửa chữa sẽ giúp tác phẩm mạch lạc, sáng rõ, ít lỗi hơn.