Canh bạc của ngành xuất bản thế giới

Khi các nhà xuất bản chạy theo những cuốn sách ăn khách, nếu trong trường hợp thất bại, tác giả không còn cơ hội trở mình, theo The Walrus.
![]() |
Ảnh: The Walrus |
Năm 1970, một công ty xuất bản ở New York đã cho ra mắt tiểu thuyết đầu tay của một biên tập viên kiêm cựu giáo viên đến từ Ohio. Số lượng in ban đầu chỉ khoảng 1.200- 1.500 bản, cho thấy mức kỳ vọng khiêm tốn nhưng hợp lý vì trong năm đầu tiên, doanh số thực tế cũng chỉ đạt 2.000 bản, bất chấp tác phẩm nhận được nhiều đánh giá tích cực trên New York Times và The New Yorker.
Con đường thành danh truyền thống của thế giới văn học
Dù vậy, tác giả vẫn tiếp tục đam mê. Khi viết cuốn sách thứ hai, bà là mẹ đơn thân phải đi xa đến Manhattan để làm việc. Vào thời điểm đó, doanh số ế ẩm của cuốn sách đầu không ngăn bà tìm được nhà xuất bản cho cuốn thứ hai. Cuốn sách đầu tay đã thu hút được sự ngưỡng mộ của một biên tập viên nổi tiếng. Ông đã mua cuốn sách tiếp theo của bà, rồi cuốn tiếp theo nữa, giữ bà lại trong thế giới xuất bản cho đến khi bà dần dần tạo dựng được danh tiếng với nhiều giải thưởng và có lượng độc giả của mình.
Cuối cùng, nhà văn đã nắm bắt được một cơ hội được coi là đỉnh cao của tiếp thị sách: Cuốn sách đầu tay của bà đã được Câu lạc bộ sách của Oprah chọn. Doanh số đã tăng vọt lên 800.000 bản. Nữ tác giả này chính là Toni Morrison và cuốn tiểu thuyết mang tên The Bluest Eye.
![]() |
The Bluest Eye (được xuất bản tiếng Việt với tên Mắt nào xanh nhất) của Toni Morrison. |
Đây cũng chính là con đường của nhiều nhà văn lỗi lạc cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21: Tác phẩm đầu tay gây thất vọng nhưng có được những biên tập trung thành. Họ hiểu rằng, để một nhà văn thực sự bứt phá, thời gian là cần thiết.
Trong khi Philip Roth, người đã giành được Giải thưởng Sách Quốc gia ở tuổi 27 là điều hiếm hoi, thì Morrison, Cormac McCarthy, Jack Kerouac, hay nhà văn tiểu thuyết đoạt giải Pulitzer năm 2025 Percival Everett mới là con đường bình thường.
Năm 1993, khi nhìn lại sự đón nhận đối với The Bluest Eye, Morrison nhận xét rằng cuộc đời ban đầu của nó giống hệt cuộc đời của nhân vật chính da màu trẻ tuổi Pecola Breedlove: "bị bỏ rơi, tầm thường hóa, và bị hiểu sai". Tuy nhiên, cuốn tiểu thuyết giờ đây trở thành một đại diện của văn học Mỹ.
Không còn cơ hội tương tự
Ngày nay, các nhà văn có thể không có được cơ hội đó. Dù hầu hết tác phẩm đầu tay của các tác giả khó có thể so sánh với The Bluest Eye, chúng cũng không dễ dàng được trao cơ hội thứ hai sau khi thất bại về mặt thương mại. Thay vào đó, áp lực phải thành công ngay từ đầu là rất lớn.
Nếu thất bại, với bất kể nguyên nhân gì, nhà xuất bản ngay lập tức loại nhà văn đó ra khỏi diện xem xét. Tác giả đó sẽ luôn mang theo thất bại đó trong hồ sơ của mình.
Doanh số bán hàng là một lực lượng vô hình định hình văn học đương đại. Con số này định hình cách một đại diện văn học chào hàng một cuốn sách và cách các biên tập viên đánh giá liệu có nên mua nó hay không.
Việc tin vào những con số có thể khiến giới xuất bản loại ngay những nhà văn bị coi là không đủ sức cạnh tranh. Hiện tại, khi ngành công nghiệp này đặc biệt bất ổn, nỗi ám ảnh tìm kiếm tác phẩm bom tấn tiếp theo đang ưu tiên một số ít tác giả thành danh, thay vì là số đông.
Trong khi vẫn có một số không gian nhất định cho những cây viết mới, chúng có “giá của nó”. Các tác phẩm đầu tay vẫn rất hấp dẫn các nhà xuất bản bởi vì, như nhà văn kiêm nhà nghiên cứu Laura McGrath đã nói, "Tiềm năng có thể là vô hạn".
Nhưng nếu cuốn sách đầu tay là một lựa chọn mơ mộng, dựa trên tiềm năng thì tác phẩm thứ hai chắc chắn cần sự tỉnh táo. McGrath nói rằng các nhà xuất bản muốn thấy sự tăng trưởng".
“Khi tôi nhận được một bản thảo, một trong những điều đầu tiên tôi làm là xem xét kỹ chúng”, một biên tập viên của một nhà xuất bản thuộc một trong năm ông lớn (B5), Penguin Random House, Simon & Schuster, HarperCollins, Hachette và Macmillan, chia sẻ.
Sự xem xét ở đây bao gồm nhiều yếu tố. Mặc dù ông đánh giá mọi bài viết dựa trên giá trị của nó, ông phải cân bằng với những cân nhắc thực tế, ví dụ như xu hướng của ngành xuất bản hiện tại, bản thảo có đủ đặc biệt để thuyết phục lãnh đạo nhà xuất bản rằng nó đáng để mua hay đặt bản thảo trong tương quan với sự nghiệp phát triển hiện tại hoặc tương lai của tác giả.
Thói quen này có thể gây ảnh hưởng nặng nề đến những nhà văn chưa được đại diện đầy đủ trong văn hóa chính thống. Habib ví dụ thời điểm năm 2020 khi các nhà xuất bản ráo riết mua sách của các tác giả da màu. Nhiều nhà xuất bản trong số đó chưa bao giờ xuất bản sách của các tác giả da màu một cách có ý nghĩa và thiếu cơ sở hạ tầng để hỗ trợ hoặc giúp họ tìm kiếm độc giả. "Bây giờ, năm năm sau, một nhà xuất bản có thể nói rằng, 'Ồ, chúng tôi đã thử rồi, và chiến lược đó không hiệu quả'", chỉ vì hành động bồng bột của họ đã không thành công, bà nói.
Mờ mịt về căn cứ tài chính
Ngoài ra, còn một điều khác mà biên tập viên của Big five xuất bản cân nhắc khi đánh giá bản thảo là số tiền họ phải bỏ ra.
Trong khi đánh giá số tiền dành cho cuốn sách đầu tay có một chút khó đoán thì con số dành cho tác phẩm của tác giả đã có sách được xuất bản phần nào dựa vào khoản đầu tư mà cuốn sách trước đó của họ đã nhận được và tình hình doanh số của tác phẩm này.
Ví dụ, nếu cuốn sách này được một nhà xuất bản nhỏ ra mắt và vẫn bán được 5.000 bản, thì tác phẩm này được đánh giá là có tiềm năng tăng trưởng, như điều McGrath đã mô tả: “Hãy tưởng tượng điều gì có thể xảy ra với sức mạnh tiếp thị thậm chí còn lớn hơn”.
![]() |
Thông báo về thỏa thuận bản quyền trên Publishers Marketplace rất mờ mịt. Ảnh: Feather Flores. |
Ngược lại, "nếu có một người nổi tiếng nhận được tiền ứng trước bản quyền trị giá hàng triệu USD nhưng cuốn sách chỉ bán được 20.000 bản, mặc dù dự kiến bán được 100.000 bản, thì đó lại là một cân nhắc khác", ông nói.
Về con số ứng trước, thì đây lại là một điều “mờ mịt” khác khi tác giả và đại diện văn học thường không tiết lộ thông tin. Có nhiều cách nói giảm nói tránh được sử dụng trong các thông báo về thỏa thuận bản quyền trên trang web của ngành Publishers Marketplace. Một thỏa thuận "rất ổn" ám chỉ một khoản ứng trước khoảng năm con số. Một thỏa thuận "tốt" ám chỉ một khoản ứng trước sáu con số ở mức thấp.
McGrath nói: "Thông tin về các khoản ứng trước rất không đáng tin cậy. Khi một con số được công bố trên Publishers Marketplace hoặc Publishers Weekly, tôi không tin điều đó dù chỉ một giây, bởi vì tất cả chỉ là một cách để kích thích sự phấn khích".
Khi một quyết định được dựa trên những căn cứ không chắc chắn, và quá trình xuất bản có sự tham gia của rất nhiều bên, liệu có công bằng khi đổ mọi trách nhiệm lên tác giả khi tác phẩm thất bại?
Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - Znews
Bạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@znews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.
Trân trọng.