Hoài nghi về ý tưởng chính quyền Trump bắt Thống đốc California

Căng thẳng giữa chính quyền Tổng thống Donald Trump và bang California gần đây gia tăng, khi các đặc vụ Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) đến thành phố Los Angeles để bắt hàng chục người nhập cư trái phép tại nơi họ làm việc, làm dấy lên làn sóng biểu tình.

Tổng thống Trump chỉ trích năng lực lãnh đạo của Thống đốc California Gavin Newsom khi làn sóng biểu tình và các vụ đụng độ gia tăng. Ông chủ Nhà Trắng ngày 9/6 cho rằng nếu ông là "trùm biên giới" Tom Homan, ông sẽ phát lệnh bắt Thống đốc Newsom.

"Tôi sẽ làm vậy nếu tôi là Tom. Tôi nghĩ điều đó sẽ rất tuyệt", ông Trump nói.

Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng ý tưởng của ông Trump khó có thể thực hiện do các vấn đề về pháp lý và thực tiễn.

Hiến pháp Mỹ phân chia quyền lực nhà nước thành ba nhánh, gồm lập pháp, hành pháp và tư pháp. Tổng thống Mỹ là người đứng đầu nhánh hành pháp, nhưng không có thẩm quyền để phát lệnh bắt người. Lực lượng hành pháp chỉ có thể bắt ai đó khi có lệnh từ tòa án, trừ trường hợp phạm tội quả tang.

Trong khi đó, theo hệ thống liên bang, các bang vẫn có quyền tự quyết đáng kể và Tổng thống nhìn chung không thể can thiệp vào công việc nội bộ của bang, trừ khi các lãnh đạo bang đó có hành động vi phạm luật liên bang. Việc can thiệp này cũng phải thực hiện đúng quy trình pháp lý.

Khi phóng viên hỏi Tổng thống Trump rằng Thống đốc Newsom đã phạm tội gì khiến ông ấy có thể bị bắt, ông chủ Nhà Trắng phản hồi: "Tôi nghĩ tội lớn nhất của ông ấy là giữ chức Thống đốc, vì ông ấy làm điều đó rất tệ".

"Các bạn hãy nhìn vào tuyến đường sắt nhỏ bé mà ông ấy đang xây dựng", ông Trump nói, nhắc đến việc ông Newsom ủng hộ dự án đường sắt cao tốc kết nối hai thành phố Los Angeles với San Francisco. Dự án này gặp trở ngại khi chi phí ngày càng phình to. "Nó đã đội vốn hơn 100 lần".

Tuy nhiên, các chuyên gia pháp lý cho rằng ngay cả khi Thống đốc Newsom "làm việc rất tệ", đây không phải là hành vi phạm pháp. Hiệu suất làm việc của các quan chức được bầu như Newsom sẽ được cử tri đánh giá qua các cuộc bầu cử. Thống đốc Newsom đã giữ chức hai nhiệm kỳ và được cho là đang nhắm tới mục tiêu ra tranh cử tổng thống năm 2028.

"Không có lý do nào để tin rằng Thống đốc Newsom đã phạm luật", Steve Benen, cây viết bình luận chính trị của MSNBC, cho biết.

Thống đốc Newsom chỉ trích bình luận của ông Trump là một "bước đi sai lầm" có thể dẫn tới "sự chuyên quyền". "Tổng thống vừa kêu gọi bắt một Thống đốc đương nhiệm. Đây là điều tôi đã hy vọng sẽ không bao giờ xảy ra ở Mỹ", ông Newsom viết trên X.

Trong khi đó, các quan chức Nhà Trắng cho rằng ông Trump nghiêm túc về cảnh báo bắt ông Newsom. "Không ai, dù là quan chức được bầu, ở trên luật pháp", một quan chức Nhà Trắng nói với Washington Post. "Nếu ông Newsom cản trở lực lượng hành pháp liên bang, ông ấy có thể đối mặt hậu quả".

Tổng thống Trump là tổng tư lệnh đất nước, có thể điều động quân đội, bao gồm cả lực lượng thủy quân lục chiến. Ông đã dựa vào đạo luật hiếm khi được sử dụng, gọi là Đạo luật 10, cho phép chuyển quyền quản lý Vệ binh Quốc gia từ chính quyền bang sang liên bang trong thời điểm "xảy ra nổi loạn hoặc nguy cơ nổi loạn chống lại chính phủ" để triển khai lực lượng này ở Los Angeles.

Tuy nhiên, Mỹ có Đạo luật Posse Comitatus, cấm sử dụng lực lượng vũ trang cho mục đích hành pháp trong nước, như bắt người, nếu quốc hội chưa cho phép. Do đó, lực lượng Vệ binh Quốc gia chỉ giữ vai trò hỗ trợ ICE làm nhiệm vụ và bảo vệ các tài sản liên bang.

"Việc bắt một thống đốc chỉ vì khác biệt chính sách giữa chính quyền liên bang và bang là điều chưa từng có tiền lệ", Erwin Chemerinsky, trưởng khoa luật Đại học California, Berkeley, trả lời Los Angeles Times ngày 9/6.

Ông Chemerinsky nhắc lại giai đoạn giữa thế kỷ 20, khi Tòa án Tối cao Mỹ phán quyết việc phân biệt chủng tộc trong các trường công lập là vi hiến. "Ngay cả khi các thống đốc miền Nam cản trở lệnh bãi bỏ phân biệt chủng tộc, các đời tổng thống Mỹ cũng không tìm cách bắt họ", ông nói.

Thay vào đó, lãnh đạo các bang chủ yếu chịu trách nhiệm theo luật bang và với người dân trong bang. Tương tự chính quyền liên bang, nghị viện bang cũng có quy trình luận tội với thống đốc nếu họ bị cáo buộc có sai phạm.

Tại California, cử tri có thể khởi động bỏ phiếu bãi nhiệm thống đốc nếu kiến nghị hội đủ điều kiện, như số chữ ký tương đương 12% tổng phiếu bầu trong cuộc bầu cử gần nhất. Cử tri sau đó bỏ phiếu có bãi nhiệm thống đốc hay không, kèm theo tên ứng viên thay thế. Nếu đa số chọn "có", thống đốc đương nhiệm mất chức và ứng viên nhận nhiều phiếu nhất sẽ kế nhiệm.

California từng tổ chức hai cuộc bỏ phiếu bãi nhiệm thống đốc. Ông Gray Davis, đảng Dân chủ, trở thành thống đốc đầu tiên bị bãi nhiệm bằng hình thức này vào năm 2003. Người kế nhiệm ông là Arnold Schwarzenegger, đảng Cộng hòa. Thống đốc Newsom từng đối mặt với cuộc bỏ phiếu bãi nhiệm năm 2021, nhưng đã vượt qua.

Kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, ông Newsom, thành viên đảng Dân chủ, đã chọn cách tiếp cận hòa giải hơn là đối đầu để ứng phó với Tổng thống đảng Cộng hòa. Nhưng với khác biệt về đảng phái, giới quan sát từ lâu đã dự báo mối quan hệ giữa hai người sẽ đi theo chiều hướng như hiện tại.

"Đó là mối quan hệ cộng sinh", David Axelrod, cựu cố vấn của tổng thống Barack Obama, nói, thêm rằng ông Trump và ông Newsom đều là "các chính trị gia tùy cơ ứng biến để nắm bắt tâm lý số đông". "Sau cùng, Newsom muốn tranh cử tổng thống và để làm điều đó, ông ấy phải là ứng viên đảng Dân chủ. Khi sự khiêu khích xuất hiện, đúng, ông ấy chắc chắn phải lên tiếng".

Thống đốc Newsom nói ông Trump đã vượt qua một lằn ranh mà khó có thể quay trở lại.

"Ông ấy dọa bắt tôi. Đó là điểm không thể quay đầu", ông Newsom nói. "Tôi có đủ năng lực theo hiến pháp để làm việc với mọi người, ngay cả những người kêu gọi bắt giữ tôi. Vì vậy, tôi vẫn kiên định trong vấn đề".

"Trùm biên giới" Homan dường như cũng nhận ra những rào cản trong tuyên bố dọa bắt Newsom mà Tổng thống Trump đưa ra. Trong cuộc phỏng vấn với CBS News ngày 9/6, ông một lần nữa bác bỏ thông tin cho rằng Thống đốc California sẽ bị bắt.

"Mọi thứ đã bị đưa ra khỏi ngữ cảnh", Homan nói. "Bất cứ ai, dù là thống đốc, thị trưởng hay quan chức nào đi nữa, nếu họ vượt qua lằn ranh và cản trở đặc vụ ICE thực hiện nhiệm vụ, họ sẽ bị truy tố. Nhưng các quan chức California chưa vượt qua lằn ranh ấy".

Như Tâm (Theo ABC News, Washington Post, Hindustan Times)