Công nghệ, bản quyền và dữ liệu là then chốt cho nền xuất bản hiện đại

Các doanh nghiệp sách chuyển đổi số, sách nói đang chủ động kiến tạo hệ sinh thái mới để bứt tốc. Tuy nhiên, họ cũng cần các chính sách hỗ trợ cụ thể và hạ tầng số đồng bộ.

Tổng Bí thư Tô Lâm trải nghiệm sách nói tại triển lãm Báo chí - Xuất bản TP.HCM, trong khuôn khổ Đại hội đại biểu Đảng bộ TP.HCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030. Ảnh: Duy Hiệu.

Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV nêu rõ: “Xây dựng nền báo chí, xuất bản, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại”. Mặt khác, mục tiêu “Đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng và quản lý tốt môi trường văn hóa; phát triển và quản lý có hiệu quả thị trường sản phẩm, dịch vụ văn hóa số” cũng được đặt ra.

Đây là tín hiệu tích cực, phù hợp với xu thế toàn cầu hóa và sự bùng nổ của công nghệ nội dung số. Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu này, vẫn cần một lộ trình rõ ràng, với những chính sách cụ thể dành riêng cho xuất bản điện tử.

Trao đổi với Tri Thức - Znews, các đơn vị sách nói, sách điện tử, thư viện số đều xem công nghệ, dữ liệu và trải nghiệm người dùng là nền tảng cốt lõi của một nền xuất bản hiện đại. Góp ý Dự thảo văn kiện Đại hội Đảng XIV, lãnh đạo các công ty cho rằng cần một chính sách riêng cho xuất bản điện tử để vừa thúc đẩy sáng tạo, vừa bảo vệ bản quyền và lan tỏa tri thức số.

Nền xuất bản hiện đại dựa trên trải nghiệm người dùng

Với ông Lê Hoàng Thạch, CEO Voiz FM, một nền xuất bản hiện đại không thể tách rời khỏi công nghệ dữ liệu và trải nghiệm cá nhân hóa. Theo ông, xuất bản hiện đại phải đáp ứng ba tiêu chí then chốt: tốc độ, cá nhân hóa và sàng lọc.

Trong đó, tốc độ giúp nội dung đến tay độc giả kịp thời theo xu hướng, cá nhân hóa nâng cao sự gắn bó thông qua gợi ý sát nhu cầu từng người dùng, còn sàng lọc là cơ chế để đảm bảo chất lượng giữa biển nội dung số.

"Từ đầu quý IV năm nay, chúng tôi đã và đang trong giai đoạn nâng cấp công nghệ, ứng dụng thêm các phương tiện phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) để cải thiện khả năng dự đoán và gợi ý nội dung để giữ chân người dùng tốt hơn thông qua trải nghiệm nội dung. Đồng thời, các công nghệ mới này cũng sẽ hỗ trợ đội ngũ vận hành tinh gọn các công việc hàng ngày, nâng cao năng suất làm việc", ông chia sẻ.

Ông Lê Hoàng Thạch (bên trái), CEO Voiz FM, và ông Đinh Quang Hoàng, CEO Trạm Đọc, đều nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc xây dựng nền xuất bản hiện đại. Ảnh: NVCC.

Ở góc độ khác, ông Đinh Quang Hoàng, CEO Trạm Đọc - nguyên CEO Công ty sách điện tử WAKA, cho rằng nền xuất bản hiện đại phải đồng thời hội tụ năm yếu tố: công nghệ, quy trình, chuẩn mực, nguồn nhân lực và tính nhân văn.

Theo đó, công nghệ không chỉ giúp xuất bản đa nền tảng mà còn tối ưu hóa quy trình từ thẩm định bản thảo đến phát hành. Song hành với đó là hệ tiêu chuẩn quốc tế về định dạng, mã số xuất bản và quản lý bản quyền, đảm bảo khả năng hội nhập. Yếu tố quan trọng không kém là nhân lực. Đội ngũ xuất bản cần được đào tạo chuyên sâu, có kỹ năng số và tư duy đổi mới để thích ứng với thị trường đang thay đổi nhanh chóng.

"Một yếu tố khác không thể thiếu là tính nhân văn, lấy giá trị văn hóa và con người làm trung tâm. Mỗi ấn phẩm không chỉ là một sản phẩm thương mại mà phải hướng đến việc bồi đắp tri thức, nuôi dưỡng tâm hồn và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc", ông Hoàng bổ sung.

Dưới góc nhìn của bà Phùng Thị Như Quỳnh, Phó Giám đốc Công ty sách điện tử Waka và ông Nguyễn Thế Hùng, Giám đốc Công ty máy đọc sách Akishop, trải nghiệm người dùng tiếp tục là đích đến nhưng được mở rộng thành hệ sinh thái tri thức số.

Theo bà Như Quỳnh, xuất bản hiện đại là hệ thống đa nền tảng, nơi sách điện tử, sách nói, podcast và nội dung tương tác vận hành xoay quanh dữ liệu hành vi đọc. Ông Thế Hùng cũng theo đuổi hướng tiếp cận này với hệ thống SAVI, tích hợp gợi ý sách theo hành vi, đo lường tương tác theo thời gian thực. Cả hai đều nhấn mạnh vai trò trung tâm của người dùng - độc giả là người tiêu thụ nội dung đồng thời là chủ thể dữ liệu, góp phần hoàn thiện hệ sinh thái đọc.

Thực tế thị trường cho thấy xu hướng này đang được cụ thể hóa bằng những con số tăng trưởng ấn tượng. Theo Cục Xuất bản, In và Phát hành, năm 2015 chỉ có hơn 1.000 đầu sách điện tử được xuất bản. Con số này tăng lên 3.200 đầu vào năm 2022 và đạt 4.600 đầu năm 2023. Số lượt nghe sách nói năm 2023 đạt khoảng 40 triệu lượt, tăng 25% so với năm trước đó, với doanh thu toàn thị trường sách nói ước đạt 120-130 tỷ đồng. Nhiều nhà xuất bản và công ty tư nhân cũng đã phát triển các nền tảng đọc và nghe, triển khai hình thức thuê bao trả phí định kỳ, đồng thời ứng dụng AI, Big Data vào phân tích hành vi đọc, đề xuất nội dung và hỗ trợ biên tập.Cần thiết có thêm chính sách hỗ trợ chuyển đổi số trong xuất bảnCác doanh nghiệp đều cho rằng cần có chính sách riêng, mang tính đặc thù cho xuất bản điện tử trong chiến lược phát triển ngành xuất bản hiện đại. Trước hết, vấn đề bảo vệ bản quyền số được xem là cấp thiết nhất. Ông Nguyễn Thế Hùng cho rằng nếu không có cơ chế bảo vệ bản quyền hiệu quả, mọi nỗ lực chuyển đổi số trong ngành xuất bản sẽ chỉ dừng ở mức thử nghiệm.Giám đốc Akishop đề xuất giải pháp bảo vệ bản quyền số: "Blockchain hiện được nhiều nước như Mỹ, Hàn Quốc, Estonia, Trung Quốc thử nghiệm trong xuất bản để chống sao chép, quản lý bản quyền, và phân phối minh bạch tiền nhuận bút.​ Ví dụ nền tảng Publica ở châu Âu cho phép tác giả phát hành sách trực tiếp trên blockchain, còn ở Trung Quốc, một số nhà xuất bản đã thử nghiệm cấp 'mã định danh blockchain' cho ebook để theo dõi quyền sở hữu".Ông Nguyễn Thế Hùng (bên trái), giám đốc của Công ty máy đọc sách Akishop, và bà Phùng Thị Như Quỳnh, Phó giám đốc công ty sách điện tử Waka.Các doanh nghiệp xuất bản công nghệ cao đều kỳ vọng Việt Nam sẽ sớm có hành lang pháp lý riêng cho bản quyền điện tử, cùng cơ chế xử lý nhanh các hành vi vi phạm trên không gian mạng. Bên cạnh đó, xây dựng hạ tầng số quốc gia cho xuất bản cũng là yêu cầu cấp bách. Ông Nguyễn Thế Hùng cho rằng Việt Nam cần một trung tâm dữ liệu quốc gia về xuất bản, nơi lưu trữ, định danh và truy xuất bản quyền cho toàn bộ xuất bản phẩm. Hệ thống này sẽ giúp kết nối các nhà xuất bản, thư viện, trường học và doanh nghiệp công nghệ trong cùng một mạng lưới. Bên cạnh đó, việc đầu tư cho công nghệ phân tích dữ liệu, AI và nền tảng lưu chiểu điện tử cũng cần được đẩy mạnh, để quản lý hiệu quả hơn quá trình sản xuất - phát hành nội dung số. Một nền xuất bản hiện đại không thể phát triển nếu thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, theo ông Đinh Quang Hoàng. “Cần đưa nội dung về xuất bản số, quản trị bản quyền số vào chương trình đào tạo chính quy tại các trường đại học chuyên ngành đồng thời có chính sách cấp học bổng cho các cá nhân tài năng đi đào tạo chuyên sâu về xuất bản số ở nước ngoài”, ông nhấn mạnh. Ngoài ba nhóm đề xuất chính, các lãnh đạo doanh nghiệp cũng nhấn mạnh nhu cầu mở rộng giao lưu quốc tế và hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp công nghệ trong lĩnh vực xuất bản. Ông Lê Hoàng Thạch đề xuất tổ chức các sự kiện trao đổi công nghệ giữa doanh nghiệp Việt Nam và khu vực, giúp cập nhật mô hình xuất bản hiện đại, học hỏi phương thức vận hành tiên tiến. Trong khi đó, bà Phùng Thị Như Quỳnh cho rằng cần xem xuất bản điện tử không chỉ là ngành kinh tế - văn hóa mà còn là nền tảng tri thức phục vụ học tập suốt đời và chuyển đổi số quốc gia."Để hình thành một nền xuất bản hiện đại, cần đặt xuất bản điện tử vào trung tâm của quá trình chuyển đổi số giáo dục quốc gia. Khi việc Học - Đọc - Nghe - Trải nghiệm tri thức trở nên dễ dàng, liên thông và bản quyền được bảo vệ, thì xuất bản Việt Nam không chỉ hiện đại hóa về hình thức, mà còn trở thành động lực nội sinh cho văn hóa đọc và tri thức quốc gia", Phó giám đốc Waka phân tích.Các công ty đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực xuất bản thống nhất rằng xuất bản điện tử không chỉ là bước tiến về hình thức, mà là trụ cột của quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa - tri thức. Khi bản quyền được bảo vệ, hạ tầng công nghệ được đầu tư và nhân lực được đào tạo bài bản, xuất bản Việt Nam sẽ có thể vươn lên thành một ngành công nghiệp sáng tạo hiện đại, góp phần lan tỏa tri thức và văn hóa Việt ra thế giới. Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - ZnewsBạn đọc được một uốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@znews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.