Chiến lược 'theo trực giác' giúp ông Trump củng cố quyền lực mềm Mỹ

Kể từ khi bắt đầu nhiệm kỳ hai từ tháng 1, Tổng thống Donald Trump tiếp tục cho thấy phong cách ngoại giao đặc trưng, không theo khuôn mẫu như những người tiền nhiệm. Ông chọn cách tiếp cận dựa vào trực giác và kinh nghiệm đàm phán khi còn là doanh nhân.

Ông chủ Nhà Trắng áp dụng chiến lược này với cả các nước đồng minh lẫn đối thủ và đạt những thành công nhất định, giúp củng cố vị thế của Mỹ.

"Tổng thống có thể cảm nhận được những điểm yếu và nhạy cảm của các quốc gia", Richard Fontaine, giám đốc điều hành Trung tâm vì An ninh Mỹ Mới, cựu cố vấn của thượng nghị sĩ John McCain, nói. "Khả năng này tạo ra lợi thế, được ông dùng để mang lại kết quả tích cực".

Một trong những thành công của Tổng thống Trump là khiến các đồng minh NATO ở châu Âu phải tăng chi tiêu quốc phòng, điều mà nhiều đời lãnh đạo Mỹ kêu gọi, nhưng chưa thể thực hiện thành công.

Tổng thống Trump từ lâu đã tỏ ra hoài nghi về NATO, nhiều lần cho rằng Mỹ bị đối xử bất công vì các thành viên còn lại "không chia sẻ gánh nặng chi phí". Ông cảnh báo sẽ không bảo vệ những nước có chi tiêu quốc phòng không đạt mức chuẩn 2% GDP, thậm chí rút khỏi liên minh.

Trước áp lực từ Mỹ, cùng với lo ngại liên quan chiến sự Nga - Ukraine, các nước NATO dần tăng chi tiêu quốc phòng lên mức tiêu chuẩn chung, tránh làm ông Trump phẫn nộ. Tại hội nghị thượng đỉnh tháng 6, 32 thành viên NATO thậm chí còn đặt mục tiêu tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP vào năm 2035. Đây là mức chưa quốc gia nào đáp ứng được, kể cả Mỹ.

Ở Trung Đông, ông Trump thể hiện sự linh hoạt trong nỗ lực chấm dứt chiến sự Gaza đã kéo dài hai năm. Ông dần chuyển từ những tuyên bố ủng hộ Israel sang thúc đẩy lệnh ngừng bắn, khi cuộc khủng hoảng nhân đạo tại dải đất ngày càng trầm trọng.

Ông gây áp lực lên Israel bằng ảnh hưởng cá nhân với Thủ tướng Benjamin Netanyahu, thông qua các đối tác Arab như Qatar, Ai Cập để thúc đẩy Hamas chấp thuận kế hoạch hòa bình 20 điểm mà Mỹ đề xuất. Thay vì chờ các bên đạt đồng thuận bằng thương lượng, ông Trump chọn công bố thỏa thuận ngừng bắn trước, buộc Israel và Hamas phải tìm cách biến nó thành hiện thực.

Israel và Hamas đã ký và thực thi thỏa thuận giai đoạn một về ngừng bắn, mong manh nhưng giúp giải cứu được các con tin ở Gaza.

"Đây là thành công chính sách lớn nhất của Tổng thống Trump đến hiện tại, dù chưa rõ khả năng lệnh ngừng bắn có thể chuyển hóa thành thỏa thuận hòa bình toàn diện, lâu dài hay không", Jorge Castaneda, cựu ngoại trưởng Mexico, trả lời trang tin chuyên về chính trường Mỹ NOTUS.

Với Trung Quốc, sau khi Bắc Kinh gần đây thông báo chính sách hạn chế xuất khẩu liên quan đất hiếm, Tổng thống Trump lập tức tuyên bố áp thêm thuế 100% lên hàng hóa nước này từ ngày 1/11. Tuy nhiên, ông cũng thể hiện giọng điệu hòa giải, cho rằng đôi bên đều cần nhượng bộ để đạt thỏa thuận.

Sự linh hoạt này giúp Mỹ giữ được vị thế trong đàm phán thương mại với Trung Quốc. Các quan chức Washington và Bắc Kinh đã gặp nhau tại Malaysia ngày 26/10 và thiết lập khuôn khổ một thỏa thuận thương mại, trong đó Mỹ dừng áp thuế còn Trung Quốc có thể hoãn triển khai hạn chế xuất khẩu đất hiếm một năm.

Thuế quan còn là công cụ mà Tổng thống Trump tuyên bố đã dùng để gây sức ép, giúp chấm dứt hai cuộc xung đột biên giới Pakistan - Ấn Độ hồi tháng 5 và Campuchia - Thái Lan hồi tháng 7.

Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim ngày 26/10 đã chia sẻ câu chuyện khiến ông ấn tượng về cách Tổng thống Trump sẵn sàng "phá vỡ quy tắc". Ông cho biết Tổng thống Trump đã bất ngờ mời ông đi cùng mình trên chuyên xa "Quái thú" từ sân bay quốc tế Kuala Lumpur đến trung tâm thủ đô Malaysia để tham dự các sự kiện của Hội nghị Cấp cao ASEAN. Thủ tướng Ibrahim ban đầu từ chối vì các quy tắc an ninh, tuy nhiên Tổng thống Trump vẫn nhất định mời ông đi cùng mình và cuối cùng lãnh đạo Malaysia đồng ý.

"Chúng tôi ngưỡng mộ lòng kiên trì và can đảm của ngài, vì thế giới cần những lãnh đạo thúc đẩy hòa bình một cách mạnh mẽ và để đạt được điều đó, ngài phải phá vỡ một số quy tắc, như đã làm hôm nay", ông Ibrahim nói.

Tuy nhiên, ông Fontaine lưu ý chiến lược "ngoại giao trực giác" này cũng có mặt trái. Đó là sự khó đoán, có thể gây mất lòng tin vào sự ổn định chính sách của Mỹ. Giới chuyên gia cảnh báo nguy cơ Washington rơi vào thế bị động nếu cứ thay đổi quan điểm dựa trên trực giác.

Ned Price, cựu phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ, cho rằng cách tiếp cận chính sách đối ngoại của Tổng thống Trump có thể gây tranh cãi, nhưng sẽ là sai lầm nếu bỏ qua những yếu tố đúng đắn mà ông đã thể hiện.

"Thách thức đối của chính quyền tương lai là kết hợp được trực giác chính trị kiểu ông Trump với nguyên tắc và mục tiêu rõ ràng, để xây dựng một chính sách đối ngoại ổn định, có định hướng, và mang lại lợi ích cho người dân Mỹ", ông Price bình luận.

Như Tâm (Theo AFP, Washington Post, Reuters)