Cuộc gặp ông Trump - ông Tập có thể giải quyết vấn đề kinh tế nào?

"Tôi rất tôn trọng Chủ tịch Tập. Tôi tin rằng ông ấy cũng quý mến và tôn trọng tôi", Tổng thống Mỹ Donald Trump nói trong một sự kiện gần đây.

Tổng thống Mỹ và Chủ tịch Trung Quốc dự kiến có cuộc gặp ngày 30/10, bên lề Hội nghị Thượng đỉnh APEC tại Hàn Quốc. Đây được coi là cuộc gặp chính trị quan trọng nhất của năm nay, khi cả hai lãnh đạo chưa từng ngồi lại với nhau kể từ năm 2019.

Thị trường tài chính toàn cầu kỳ vọng vào một kết quả tích cực. Các chỉ số chính trên thị trường chứng khoán Mỹ lập kỷ lục mới 2 phiên liên tiếp. Chứng khoán Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc đều khởi sắc. Giá vàng thế giới liên tục giảm khi căng thẳng Mỹ - Trung hạ nhiệt, về dưới 4.000 USD một ounce. Tuy nhiên, trên Economist, giới phân tích cảnh báo bất kỳ thỏa thuận nào đạt được nhiều khả năng chỉ là sự đình chiến, thay vì một hiệp định mang tính lâu dài.

Sau nửa năm lắng dịu, căng thẳng thương mại hai nước leo thang trở lại trong tháng này. Ngày 9/10, Trung Quốc thông báo siết kiểm soát xuất khẩu đất hiếm lần thứ hai trong năm nay. Đây là vật liệu quan trọng trong nhiều ngành sản xuất, từ điện tử tiêu dùng đến thiết bị quân sự. Ông Trump sau đó đáp trả bằng tuyên bố tăng thuế nhập khẩu thêm 100% với hàng Trung Quốc, bắt đầu từ 1/11. Ngoài thuế, hai nước cũng căng thẳng quanh vấn đề đưa doanh nghiệp vào danh sách đen, áp phí cảng và giảm mua đậu nành.

Cuộc gặp ngày 30/10 được coi là phép thử với thành quả đàm phán cuối tuần trước của Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Phó thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong tại Malaysia. Cuộc đàm phán được kỳ vọng giải quyết một số vấn đề giữa hai nước, Economist phân tích.

Đầu tiên là thuế nhập khẩu, nhiều khả năng có tiến triển. Thuế đang bóp nghẹt thương mại song phương, khi xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ giảm 27% trong tháng 9 so với cùng kỳ năm ngoái.

Mỹ hiện áp thuế nhập khẩu bổ sung 55% với hàng Trung Quốc. Trong đó, có 25% thuế từ nhiệm kỳ đầu của ông Trump, 20% áp đầu năm nay liên quan vấn đề fentanyl và 10% cơ bản với tất cả đối tác thương mại của Mỹ.

Bessent cho biết mối đe dọa mức thuế bổ sung 100% "về cơ bản" đã được rút khỏi bàn đàm phán. Sắc lệnh gia hạn việc giảm thuế với Trung Quốc, dự kiến hết hiệu lực ngày 10/11, tiếp tục được thực hiện. Ngoài ra, mức thuế 20% áp lên hàng Trung Quốc liên quan đến hoạt động buôn bán fentanyl có thể được cắt giảm. Ông Trump hồi tháng 7 nhận xét Bắc Kinh đang có "những bước tiến lớn" trong kiểm soát dòng chảy của loại ma túy này.

Để được giảm thuế, Trung Quốc nhiều khả năng cam kết mua thêm đáng kể đậu nành Mỹ - mặt hàng nước này đã chuyển sang nhập khẩu chủ yếu từ Brazil trong vài năm qua. Năm ngoái, đậu tương là mặt hàng Mỹ bán sang Trung Quốc nhiều nhất với 12,6 tỷ USD, mang lại nguồn thu quan trọng cho nông dân vùng Trung Tây - nhóm cử tri ủng hộ ông Trump.

Năm nay, Trung Quốc gần như không mua đậu nành Mỹ. Việc đồng ý nhập khẩu lại lúc này được coi là sự nhượng bộ dễ dàng với ông Tập, vì nước này sẽ cần đậu nành Mỹ vào cuối năm, khi nguồn cung từ nơi khác cạn kiệt.

Một lĩnh vực khác có thể đạt kết quả tích cực là phí cảng. Hai nước có thể đồng ý cùng dỡ bỏ các khoản phí cảng mà họ áp lên tàu hàng của nhau vài tháng qua. Từ ngày 14/10, Trung Quốc thu phí đặc biệt với các tàu do Mỹ sở hữu, đóng và vận hành vào nước này. Cùng thời điểm Mỹ bắt đầu thu phí cảng tàu do Trung Quốc sở hữu và vận hành. Mức hai bên áp dụng gần như tương đương, khoảng 50 USD một tấn trong năm đầu và tăng dần lên 140-150 USD vào 2028.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng có thể bật đèn xanh cho việc chuyển giao mảng kinh doanh của TikTok tại Mỹ. Cả hai vấn đề này đều được đánh giá là sự nhượng bộ dễ thực hiện với ông Tập, đồng thời mang lại thắng lợi chính trị trong nước cho Tổng thống Trump.

Các vấn đề khó giải quyết hơn liên quan đến biện pháp kiểm soát mới nhằm hạn chế dòng chảy hàng hóa, sở hữu trí tuệ và vốn giữa hai nước. Đất hiếm là ví dụ điển hình. Ông Bessent cho biết Trung Quốc sẽ hoãn thực thi cơ chế kiểm soát xuất khẩu đất hiếm thêm một năm "để xem xét lại".

Trung Quốc chưa bình luận về vấn đề này. Tuy nhiên, với vị thế thống trị thị trường đất hiếm toàn cầu, họ khó có khả năng từ bỏ hoàn toàn cơ chế mới. Chen Long - nhà phân tích tại hãng nghiên cứu Plenum cho rằng để đổi lại việc hoãn thực thi, Trung Quốc có thể đề xuất Mỹ nới lỏng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của chính mình. Washington từ lâu đã chặn bán các loại chip tiên tiến cho Bắc Kinh. Nếu đạt được thỏa thuận đổi quyền tiếp cận đất hiếm lấy khả năng mua chip cao cấp, đây sẽ là thắng lợi cho ông Tập.

Nếu hai bên đạt thỏa thuận ở những lĩnh vực dễ giải quyết, cuộc gặp có thể mở đường cho chuyến thăm Trung Quốc của ông Trump vào đầu năm sau. Khi đó, một số vấn đề phức tạp hơn mới có thể được bàn đến, như chiến sự Nga - Ukraine. Còn hiện tại, việc chấp thuận tạm dừng đối đầu có thể phù hợp với cả hai phía. Trung Quốc sẽ có thêm thời gian tuyển nhân sự phụ trách cơ chế đất hiếm mới. Trong khi đó, Mỹ có thể chuẩn bị các biện pháp đối phó khác, như hạn chế dòng chảy linh kiện hàng không hoặc phần mềm thiết kế chip sang Trung Quốc.

Tuy nhiên, lịch sử cho thấy mọi sự đồng thuận giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới sẽ khó kéo dài. Thỏa thuận giảm thuế năm nay cũng nhiều lần lung lay.

Văn bản lớn gần nhất mà hai bên từng ký là "Thỏa thuận Thương mại Giai đoạn một" năm 2020. Tuy nhiên, Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ gần đây lại thông báo mở cuộc điều tra về việc Trung Quốc "dường như không tuân thủ" thỏa thuận này. Giới phân tích cho rằng đây là tín hiệu không mấy khả quan cho một thỏa thuận bao trùm những vấn đề khó giải quyết nhất giữa Washington và Bắc Kinh.

Hà Thu (theo Economist, Reuters)