Xung đột Israel - Iran xoay chuyển tính toán của các nước Arab

Israel và Iran ngày 24/6 ngừng bắn theo thỏa thuận do Mỹ, Qatar làm trung gian, chấm dứt cuộc xung đột 12 ngày khiến hai bên chịu thương vong, thiệt hại đáng kể. Tình hình nhìn chung vẫn ổn định, dù hai bên cáo buộc lẫn nhau vi phạm và dọa trả đũa.

Các quốc gia Arab coi cuộc xung đột là bước lùi, kéo khu vực trở lại với chia rẽ và đối đầu, trái ngược với nỗ lực thúc đẩy hợp tác và thịnh vượng mà Tổng thống Mỹ Donald Trump từng ủng hộ trong chuyến công du vùng Vịnh tháng trước.

"Israel ưu tiên biện pháp cứng rắn, trong khi mọi người cố gắng tạo dựng mối liên kết giữa các quốc gia", Mohamed Baharoon, lãnh đạo viện chính sách b'huth, trụ sở Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), nói với Christian Science Monitor. "Các bên sẽ đặt câu hỏi: Ý tưởng về một không gian chung cùng tồn tại mà không phải chiến đấu liệu có còn khả thi không?".

Israel từ lâu coi Iran là "kẻ thù không đội trời chung" ở Trung Đông. Tehran nhiều lần kêu gọi "xóa sổ Tel Aviv khỏi bản đồ", trong khi Israel cho rằng chương trình hạt nhân của Iran là mối đe dọa tiềm tàng.

Các nước Arab cũng coi Iran là đối thủ, khi một bên là Hồi giáo dòng Sunni, bên còn lại theo dòng Shiite. Việc Iran hậu thuẫn cho các nhóm vũ trang tại Trung Đông như Hamas, Hezbollah, Houthi và sở hữu tên lửa có tầm bắn bao trùm khu vực gây lo ngại, thúc đẩy một số nước Arab phối hợp với Israel.

Xung đột giữa Israel và Iran đang thay đổi xu hướng này. Các chiến dịch quân sự và tình báo của Israel nhằm vào Iran và Hezbollah khiến nhiều quốc gia Arab bất an. Họ sợ rằng Israel có thể hành động đơn phương, vượt ngoài tầm kiểm soát và không phù hợp lợi ích của họ.

"Thành công quân sự khiến Israel tự rơi vào thế khó", hạ nghị sĩ Cộng hòa Mỹ Zach Nunn nói sau cuộc gặp các lãnh đạo Arab Saudi, UAE và Bahrain, khi thăm Trung Đông gần đây.

Các nước Vùng Vịnh đã thấy năng lực quân sự của Israel và muốn Tel Aviv phải cam kết hành động có trách nhiệm. "Có rất nhiều rạn nứt trong khu vực. Nếu chọn dùng búa để giải quyết, tất cả đều sẽ vỡ", Anwar Gargash, cố vấn chính sách đối ngoại của lãnh đạo UAE, nói.

Arab Saudi vốn đã cận kề tham gia Hiệp ước Abraham, thỏa thuận ngoại giao do Mỹ trung gian, để công nhận Nhà nước Israel. Động thái nếu diễn ra sẽ giúp củng cố quan hệ giữa Israel với thế giới Arab và mở cánh cửa để Tel Aviv được chấp nhận rộng hơn tại khu vực. UAE, Bahrain, Sudan và Morocco đã ký hiệp ước.

Riyadh giờ đây sẽ cần thêm thời gian để đánh giá, sau khi chứng kiến Tel Aviv phô diễn sức mạnh quân sự và tình báo, sẵn sàng chấp nhận rủi ro để tác chiến, Wall Street Journal bình luận.

"Việc thiết lập quan hệ ngoại giao với Israel đòi hỏi rất nhiều nỗ lực. Hiện tại chưa phải thời điểm thích hợp", một quan chức Arab Saudi cho biết. "Vấn đề cấp bách lúc này là Nhà nước Palestine, không phải mối đe dọa từ Iran".

Arab Saudi đã nêu rõ sẽ không tham gia Hiệp ước Abraham nếu chiến sự ở Gaza giữa Israel và Hamas chưa kết thúc. Riyadh nhấn mạnh phải có một lộ trình đáng tin cậy hướng tới thành lập Nhà nước Palestine, nhằm giải quyết căn nguyên xung đột, điều mà Tel Aviv kiên quyết bác bỏ.

Các nước Arab khác như Jordan và Ai Cập chọn phản ứng thận trọng, cân bằng, dù đều đã bình thường hóa quan hệ với Israel. Jordan cùng 20 quốc gia Arab ra tuyên bố chỉ trích Israel tấn công Iran, nhưng cũng tham gia đánh chặn tên lửa và UAV mà Tehran phóng qua không phận nước này để trả đũa Tel Aviv.

Ai Cập hoan nghênh lệnh ngừng bắn Israel - Iran, thông báo tiếp tục nỗ lực ngoại giao với mục tiêu tìm giải pháp lâu bền cho các cuộc khủng hoảng ở khu vực. Nhưng Cairo kiên quyết bác bỏ những kế hoạch từ Washington hay Tel Aviv có thể dẫn đến việc Ai Cập phải tiếp nhận người Palestine bị di dời khỏi Gaza.

"Chính phủ Ai Cập cũng làm mọi cách để tránh gây phật ý Israel và Mỹ. Chẳng hạn, họ đã chặn một đoàn tuần hành đi từ Tunisia để ủng hộ Gaza hôm 14/6", Simon Wolfgang Fuchs, phó giáo sư về Hồi giáo tại Đại học Hebrew Jerusalem, nói với DW, lưu ý Cairo phụ thuộc đáng kể vào viện trợ quân sự từ Washington.

Đồng thời, các quốc gia láng giềng của Iran đều hiểu rõ tầm quan trọng của việc duy trì thế cân bằng tại khu vực, tức là họ hài lòng khi thấy Iran suy yếu sức mạnh nhưng không mong muốn có hỗn loạn tại nước này.

"Mối đe dọa từ Iran không còn như trước. Các nước Arab thấy đối thủ đã suy yếu nhưng vẫn thừa nhận Iran giữ vai trò quan trọng. Họ không có lợi ích gì nếu khiến chính quyền hiện tại ở Iran thêm lung lay, chưa nói đến chuyện thay đổi, vì điều đó chỉ dẫn đến hỗn loạn", ông Fuchs nói.

"Sẽ rất khó lường nếu một quốc gia bị dồn vào đường cùng và phải chiến đấu để sinh tồn", Marcus Schneider, phụ trách dự án về hòa bình và an ninh Trung Đông tại tổ chức chính trị độc lập Friedrich Ebert Foundation, Đức, bình luận.

Như Tâm (Theo WSJ, DW)