Khi Man City và Guardiola đi ngược trào lưu ở Ngoại hạng Anh - Báo VnExpress Thể thao - Báo VnExpress

Tới ngày 7/11 vừa qua, tại họp báo trước trận tiếp Liverpool - trận thứ 1000 trong sự nghiệp cầm quân của ông kể từ 2007, Guardiola nhấn mạnh lại quan điểm này. Ông nói: "Chưa một lần nào trong cả sự nghiệp tôi phản bội những nền tảng cốt lõi trong lối bóng đá của mình, những thứ mà từ tận sâu trong tim tôi luôn tin tưởng. Có những lúc tôi quyết định sai lầm, đội bóng chơi tệ hoặc đối thủ hay hơn..., nhưng chúng không có nghĩa là tôi phản bội niềm tin của mình. Không bao giờ! Tôi luôn cố gắng kết thúc mỗi trận đấu bằng việc nói rằng 'hôm nay mình thích cách đội đã chơi'".

Thời thế thay đổi

Từ cuối thập niên 1980 và đầu thập niên 1990, chiến thuật phòng ngự kèm người khu vực (zonal marking) và hệ thống 4-4-2 từ cuộc cách mạng của HLV người Italy Arrigo Sacchi trở thành trào lưu mới, lan tỏa khắp thế giới.

Khi một thứ gì đó bành trướng và vươn tới cực đại, ắt sẽ có sự phản kháng. Đó là lúc bóng đá định hướng vị trí, "juego de posicion" trong tiếng Tây Ban Nha với nguồn gốc từ Hà Lan, nổi lên như một giải pháp để chống lại phòng ngự khu vực.

Trong lối phòng ngự khu vực, hàng thủ được tổ chức theo những cấu trúc và phân khu, dẫn tới khoảng trống giữa các tuyến được tạo ra. Bóng đá định hướng vị trí chú trọng vào việc định vị các cầu thủ tấn công vào giữa những tuyến đó, biến họ thành những cầu thủ "tự do", dùng chính vị trí cầu thủ để ghim chặt đối thủ, kéo giãn các tuyến phòng ngự, mở ra không gian và dùng những đường chuyền sệt, ngắn để kết nối.

Guardiola trở thành nhà truyền bá tư tưởng mới của dòng chảy ấy với những thành công trong bốn năm dẫn dắt Barca (2008-2012). Hàng nghìn đội bóng trên thế giới học tập, sao chép cách chơi của Barca dưới trướng ông. Thứ bóng đá định hướng đó, khi ấy, trở thành xu hướng thời thượng, tương tự những gì Sacchi từng tạo ra. Và rồi một lần nữa, bóng đá phải sang trang.

Khi phòng ngự khu vực không còn hiệu quả để đối phó với bóng đá định hướng vị trí, phòng ngự kèm người một-một (man marking) và tấn công trực diện được nhiều HLV "lục lại", đắp thêm những gia vị mới của thời đại là thể chất, tốc độ và tâm lý cầu thủ, trở thành vũ khí thay thế. Ngọn cờ tiên phong của phương pháp này cũng đến từ Italy, với Atalanta của Gian Piero Gasperini.

Các đội bóng từ vài năm gần đây bắt đầu đá quyết liệt ở mọi giai đoạn, với bóng dài và tranh chấp bóng hai được đề cao. Lối kèm người một-một cực đoan trên toàn bộ mặt sân - như những gì Bayern vừa làm để hạ PSG của Luis Enrique ở Champions League - là ví dụ mới nhất.

Không những không gian xử lý, chơi bóng của các cầu thủ bị bóp nghẹt, những khoảng trống lý tưởng giữa các tuyến hay các nách trung lộ mà bóng đá định hướng vị trí hướng tới cũng dần mờ nhạt. Đến nỗi vài năm trước, trên hành trình cùng Napoli vô địch Serie A mùa 2022-2023, HLV Luciano Spalletti từng miêu tả: "Những hệ thống chiến thuật hay khái niệm về khoảng trống giữa các tuyến giờ không còn tồn tại, tất cả chỉ là về những khoảng trống được để lại bởi đối thủ. Bạn cần nhanh chóng phát hiện ra chúng, nắm bắt chính xác thời điểm để tấn công và có đủ dũng khí để di chuyển ngay cả khi bị kèm cặp".

Trào lưu chơi bóng đá như bóng bầu dục

Không phải cầu thủ hay đội bóng nào cũng dễ dàng đáp ứng được những mong muốn như Spalletti đề xuất. Và nếu việc tìm ra những khoảng trống hay cầu thủ tự do trên sân bằng những pha phối hợp bóng sống biến hóa trở nên khó khăn, các tình huống tấn công được lên kế hoạch và sắp đặt sẵn trở thành giải pháp. Điều này dẫn đến sự lên ngôi của bóng cố định hay bóng chết, và đó là thực trạng ở Ngoại hạng đầu mùa này.

Những khi trận đấu bị "đóng băng" với bóng ngoài cuộc, đó là cơ hội để đội tấn công thiết lập lại trật tự cấu trúc, sắp xếp vị trí theo kế hoạch đã chuẩn bị, giống bóng bầu dục Mỹ. Nếu đối thủ kèm người một-một đến tận vị trí thủ môn, những mũi nhọn tốc độ và cao to ở tuyến trên trở thành "cửa thoát", chỉ cần phất bóng dài và họ sẽ "tự làm tự ăn". Nghe có vẻ thô thiển, nhưng thực tế là vậy: nhắm đến tiền đạo cắm, anh ta sẽ chạy chỗ nhận bóng hoặc làm tường cho các đồng đội để đoạt bóng hai.

Đến trước vòng 10 Ngoại hạng mùa này, thống kê từ Opta ghi nhận: tỷ lệ bàn thắng từ các tình huống cố định cao thứ nhì lịch sử (30%), tỷ lệ bàn thắng từ phạt góc cao nhất (19%), trung bình 4 cú ném biên dài (từ 20 mét trở lên) vào vùng cấm địa đối thủ mỗi trận – nhiều hơn gấp đôi so với bất kỳ mùa giải nào trước đây, thời gian bóng thực lăn (trong cuộc) trung bình chỉ 54,8% mỗi trận – thấp nhất lịch sử, mất trung bình 45 phút 31 giây để chờ bóng nhập cuộc trở lại, thời gian gián đoạn trung bình 28,8 giây – dài nhất lịch sử, và thời gian chờ các tình huống ném biên trung bình mỗi trận là 11 phút 21 giây – so với 8 phút 50 giây mùa trước.

Việc đề cao những miếng đánh trực diện, bóng cố định và ném biên dài đồng nghĩa với việc số lượng các pha đánh đầu phá bóng giải vây nhảy vọt mùa này ở Ngoại hạng. Đến trước vòng 11, con số trung bình mỗi 90 phút của thống kê này đã là 29,8 lần, so với 23 của mùa trước và 19,1 của mùa 2023-2024. Đồng thời, số pha chạm bóng trung bình trong vùng cấm đối thủ đã giảm đi trông thấy, từ 55,9 lần mỗi 90 phút ở mùa 2023-2024, xuống 52,9 lần mùa đã qua và hiện tại chỉ còn 47,9 lần.

Nhưng sự sụt giảm đáng kể nhất đến ở khâu rê dắt bóng - một khía cạnh thường mang tính biểu tượng cho trường phái bóng đá đẹp. Xu hướng đi xuống ngày càng rõ rệt qua các mùa Ngoại hạng, và giờ đây chỉ còn 13,7 lần mỗi 90 phút, so với 15,7 ở mùa trước và 17,1 ở mùa 2023-2024.

Xu hướng rời xa ấy hiển nhiên phải lan sang cả một đặc điểm nhận dạng của bóng đá định hướng vị trí: những chuỗi chuyền bóng triển khai tấn công từ tuyến dưới. Một chuỗi gồm 10 đường chuyền liên tục trở lên được kết thúc bằng một pha chạm bóng bên trong vùng cấm đối thủ hoặc một pha dứt điểm, giờ đây chỉ còn mang về giá trị bàn thắng kỳ vọng (xG) 0,18 mỗi 90 phút, đó là mức lao dốc mà chỉ mùa 2019-2020 mới từng chứng kiến trong 8 mùa gần nhất. Hệ quả này có thể xuất phát từ việc các đội không còn quá đề cao triển khai bóng tuần tự để tấn công, hoặc các đối thủ tổ chức phòng ngự ngàng càng tốt khiến lối chơi này không còn hiệu quả.

Và cuối cùng, những bàn thắng vốn từng mang thương hiệu của Man City thời đỉnh cao - được ghi sau những pha phối hợp ở nhóm biên, tấn công ra sau lưng hàng thủ đối phương, trước khi bóng được trả ngược và đồng đội tuyến hai xâm nhập vùng cấm đón lấy kết thúc - đã suy giảm rõ rệt. Từ 0,32 bàn mỗi 90 phút mùa 2023-2024, xuống 0,23 mùa này.

Guardiola cũng thay đổi, nhưng theo cách riêng

Hiện trạng ở Ngoại hạng không mang tính đại diện cho xu hướng chuyển biến của bóng đá toàn cầu, nhưng ít ra, đó là giải đấu đang có sự hiện diện của một trong những vị HLV được xem là vĩ đại và giàu tầm ảnh hưởng nhất lịch sử bóng đá. Bản thân tính chất phổ biến và được đề cao của Ngoại hạng cũng thường trở thành tham chiếu.

Suốt nhiều năm qua, Guardiola là nhà cách mạng, đặt ra xu hướng để người khác phải chạy theo hoặc đối phó. Nhưng không ai mãi đứng đầu làn sóng phát triển, và giờ tới lượt ông phải ứng biến với dòng chảy thời cuộc.

Trong gần 10 năm qua, Man City của Guardiola luôn được định nghĩa như một đội bóng chơi pressing tầm cao quyết liệt, từ khối đội hình cho đến cách giành lại bóng nhanh chóng. Nhưng khi không còn duy trì được những khía cạnh đó ở giai đoạn không bóng - như trước Arsenal mùa này - thời điểm không thể đẩy nhiều cầu thủ lên cao, họ buộc phải phòng ngự lùi sâu. Ở giai đoạn có bóng, Man City cũng gặp nhiều khó khăn trước sự hung hãn trong những tình huống theo kèm người một-một của các đối thủ.

Về nguyên tắc, Guardiola không từ bỏ triết lý của ông. Nhưng việc chấp nhận chơi nhún nhường hơn và sẵn sàng chuyển đổi trạng thái nhanh khi có thể là một trong những sự thay đổi để thích nghi của ông, thứ mà Guardiola từng gọi vui là để "Man City bớt nhàm chán trong mắt công chúng".

Tận dụng "cỗ máy" Haaland ở tuyến trên trong những pha phản công tốc độ đơn giản là một bài học được Guardiola tiếp thu từ chính người thầy - cố huyền thoại Johan Cruyff.