Tự chế đèn dầu từ dầu ăn để thắp sáng ngày bão lũ có được không?

Khi mất điện vì bão lũ, nhiều người ở vùng lũ sáng tạo cách tự chế đèn dầu từ dầu ăn, gạo và tăm bông để thắp sáng trong đêm tối. Chuyên gia nói gì về tính an toàn của sáng kiến này?

Khi các cơn bão liên tục đổ bộ Việt Nam, mạng xã hội lan truyền hình ảnh người dân vùng lũ tự chế đèn dầu từ dầu ăn, tăm bông, gạo và nước. Trong cảnh thiếu thốn ánh sáng ở vùng bão lũ, sáng kiến này nhanh chóng được nhiều người chú ý vì tính thực tế và dễ áp dụng.

Tiến sĩ Trần Thị Tường Vi, Trưởng Bộ môn Công nghệ kỹ thuật hóa học, Khoa Khoa học Ứng dụng và Công nghệ, Trường đại học Nguyễn Tất Thành cho rằng phương pháp này hoàn toàn khả thi và người dân vùng bão lũ có thể thực hiện được.

Theo tiến sĩ Vi, khi bão lũ, việc mất điện kéo dài là chuyện thường xảy ra, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa. Người dân không phải lúc nào cũng có nến, đèn pin hay dầu hỏa dự trữ. Trong nhà bếp của người dân, dầu ăn, gạo, nước và tăm bông thì gần như lúc nào cũng có sẵn. Vì vậy, sáng kiến này trở thành một cách ứng phó khẩn cấp để có ánh sáng vào ban đêm.

Khi sử dụng đúng cách với tỷ lệ nguyên liệu hợp lý, chiếc đèn dầu tự chế có thể thắp sáng liên tục trong thời gian ngắn, cung cấp đủ ánh sáng cho các nhu cầu sinh hoạt cơ bản trong các trường hợp khẩn cấp. Tuy vậy, ngọn lửa cháy tương tự đèn dầu truyền thống, nhưng nhỏ và yếu hơn.

Nguyên lý hoạt động là dầu ăn sẽ là nhiên liệu chính bởi khi đốt, dầu sẽ cháy nhờ bấc hút dần dầu lên. Còn tăm bông sẽ đóng vai trò như bấc đèn, hút dầu nhờ mao dẫn và duy trì ngọn lửa. Khi châm lửa, phần đầu tăm bông thấm dầu sẽ bắt cháy. Ngọn lửa không cháy trực tiếp dầu lỏng mà cháy phần dầu bốc hơi được hút lên đầu bấc.

Bên cạnh đó, gạo được cho vào chủ yếu để làm nền cố định tim đèn, dầu nổi lên trên, vì dầu nhẹ hơn nước. Thậm chí người dân có thể thay bằng cát, đất, tro củi để có thể cố định tăm bông. Còn nước ít tác dụng, chỉ làm phần nền.

Vì sao các nguyên liệu này kết hợp sẽ cháy và giữ lửa, vị tiến sĩ này phân tích, với dầu ăn có các thành phần chính là triglyceride (este của glycerol và các a xít béo như oleic, linoleic, palmitic...).

Các chuỗi hydrocarbon dài từ các phân tử hữu cơ giàu carbon (C) và hydro (H) của dầu ăn khi bị đun nóng đến nhiệt độ đủ cao (điểm khói) sẽ được bay hơi, các phân tử này sẽ phản ứng với ô xy (O₂) trong không khí. Đây chính là phản ứng cháy (combustion), giải phóng nhiều năng lượng sẽ tạo lửa.

Trong khi đó, điểm chớp cháy vào khoảng 310 - 330^oC với nhiều loại dầu ăn. Vì vậy dầu trong chảo thường bốc khói trước khi bắt lửa. So với dầu hỏa hoặc cồn, dầu ăn ít bay hơi hơn, nên cần nhiệt độ cao hơn mới cháy và tốc độ cháy chậm hơn (ngọn lửa sáng kém hơn dầu hỏa).

Với tăm bông còn cấu tạo từ sợi bông cellulose, có tính mao dẫn hút dầu từ dưới lên. Ngọn lửa cháy ở phần hơi dầu bốc ra ở đầu bấc chứ không cháy trực tiếp dầu lỏng.

Còn nước và gạo không trực tiếp tham gia phản ứng cháy mà chỉ đóng vai trò chính là đỡ và cố định bấc, đồng thời tạo lớp nền giúp dầu (nhẹ hơn nước) nổi lên phía trên.

Tuy nhiên, với loại đèn này, ngọn lửa cháy không ổn định vì dầu ăn có độ nhớt cao và điểm bốc cháy cao hơn dầu hỏa, nên bấc nhỏ quá sẽ khó hút đủ dầu nên lửa lập lòe, dễ tắt. Ngoài ra tăm bông cũng nhỏ nên thời gian duy trì cháy cũng không dài. Cho nên cần duy trì lượng dầu ăn để đảm bảo tiếp xúc với phần bông tránh cháy phần que nhựa hoặc que gỗ của tăm bông.

Tiến sĩ Vi cho biết thêm, nhược điểm của loại đèn này phải để ở chỗ bằng phẳng, xa vật dễ cháy, không đổ quá nhiều dầu (chỉ cần lớp mỏng trên mặt nước), không để trẻ nhỏ tự làm hoặc nghịch. Đồng thời, đây là giải pháp tình thế, không nên coi là cách chiếu sáng lâu dài.