Tổn thất khó bù đắp với không quân Nga sau cuộc tập kích ngày 1/6

Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) hôm 2/6 tuyên bố chiến dịch tập kích "Mạng nhện" trước đó một ngày đã đánh trúng 41 máy bay các loại ở 5 căn cứ Nga, gồm phi cơ cảnh báo sớm A-50, oanh tạc cơ chiến lược Tu-95MS, Tu-22M3 và Tu-160, khiến 13 chiếc bị phá hủy và số khác bị hư hại.

Bộ Quốc phòng Nga xác nhận đòn đánh vào căn cứ ở tỉnh Murmansk và Irkutsk khiến "một số phi cơ bốc cháy", nhưng khẳng định đã đẩy lùi cuộc tập kích tại vùng Ivanovo, Ryazan và Amur.

"Ukraine tuyên bố Nga chịu thiệt hại 7 tỷ USD sau chiến dịch, dường như dựa vào giá trị của hơn 40 phi cơ bị đánh trúng. Tuy nhiên, rất khó để kiểm chứng độc lập số liệu này, do chưa thể xác định số lượng máy bay thực sự trúng đòn, mức độ hư hại và giá trị thực tế của chúng", biên tập viên Tyler Rogoway viết trên chuyên trang quân sự War Zone của Mỹ.

Video do Ukraine đăng cho thấy một số oanh tạc cơ Tu-95MS bốc cháy ở bãi đỗ sân bay Olenya ở tỉnh Murmansk và căn cứ Belaya tại tỉnh Irkutsk. Theo ảnh vệ tinh thương mại của Mỹ chụp căn cứ Belaya, ba phi cơ Tu-95MS và 4 chiếc Tu-22M3 bị phá hủy, cùng một máy bay Tu-95MS bị hư hại.

Thông tin đăng trên mạng xã hội Nga còn cho thấy hai chiếc Tu-95MS và một vận tải cơ An-12 bị phá hủy ở căn cứ Olenya, cùng hai phi cơ Tu-95MS bị hư hại. Chưa có bằng chứng nào về cuộc tấn công ở tỉnh Ivanono và Ryazan. Hình ảnh trên mạng xã hội cho thấy một container nghi chứa drone FPV bốc cháy trên đường ở tỉnh Amur, trước khi kịp đến khu vực triển khai.

Dựa trên những dữ liệu nguồn mở tính đến lúc này, ít nhất 5 oanh tạc cơ chiến lược Tu-95MS, 4 chiếc Tu-22M3 và một vận tải cơ An-12 đã bị phá hủy, cùng 3 chiếc Tu-95MS bị hư hại.

Giới chuyên gia quân sự cho rằng thiệt hại chủ yếu không nằm ở giá tiền của từng phi cơ, mà là lỗ hổng chúng để lại trong không quân chiến lược, vốn là một trong ba trụ cột răn đe hạt nhân của Nga.

"Làm sao tính được giá của chiếc Tu-95MS, loại đã ngừng xuất xưởng trong hơn 30 năm và không có sự thay thế? Giá trị của nó không chỉ nằm ở tiền bạc", Piotr Butowski, chuyên gia về hàng không Nga, cho hay.

Oanh tạc cơ chiến lược nằm trong số những khí tài giá trị nhất của quân đội Nga. Chúng có khả năng khai hỏa tên lửa hành trình từ cách rất xa tiền tuyến, ngoài tầm hoạt động của máy bay không người lái (UAV) và mọi loại tên lửa trong biên chế Ukraine. Các phi đội oanh tạc cơ cũng thường làm nhiệm vụ tuần tra ở châu Âu và châu Á, thậm chí áp sát lãnh thổ lục địa Mỹ.

Điều quan trọng là Nga rất khó thay thế và bù đắp tổn thất của lực lượng này, do phần lớn dây chuyền sản xuất đã đóng cửa từ lâu, trong khi khôi phục những máy bay trong kho niêm cất cũng không phải giải pháp dễ dàng.

"Chúng đã nằm ngoài trời trong nhiều thập kỷ và bị tháo dỡ để lấy linh kiện, nên sẽ tốn rất nhiều công sức để khôi phục khả năng vận hành", bình luận viên Thomas Newdick của War Zone nhận định.

Tu-95MS là mẫu cũ nhất trong lực lượng oanh tạc cơ chiến lược Nga. Liên Xô sản xuất hơn 500 chiếc Tu-95, trong đó có 88 máy bay Tu-95MS chuyên làm bệ phóng tên lửa hành trình được xuất xưởng trong giai đoạn 1981-1993. Điều này khiến chúng có tuổi thọ thấp hơn mọi loại oanh tạc cơ chiến lược trong biên chế các nước phương Tây, chỉ trừ máy bay tàng hình B-2 Mỹ.

Sau khi Liên Xô tan rã, Kazakhstan và Ukraine lần lượt thừa hưởng 40 và 25 phi cơ Tu-95MS. Kazakhstan đã chuyển toàn bộ cho Nga, trong khi chỉ ba chiếc ở Ukraine được đưa trở lại Nga vào năm 1999, số còn lại bị phá dỡ.

Tính đến trước khi xung đột Ukraine bùng phát đầu năm 2022, không quân Nga còn khoảng 50-60 máy bay Tu-95MS trong trạng thái sẵn sàng hoạt động. Nếu thông tin ít nhất 5 chiếc bị phá hủy được xác thực, điều này đồng nghĩa Nga đã mất khoảng 10% đội bay Tu-95MS.

Cây viết Newdick cho biết đây là con số tương đối lớn, do số lượng máy bay trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu luôn ít hơn tổng số phi cơ trong biên chế, vì luôn có một số chiếc phải nằm nhà xưởng bảo dưỡng định kỳ hoặc nâng cấp.

Oanh tạc cơ Tu-22M3 cất cánh lần đầu vào năm 1977 và đã có tổng cộng 268 phi cơ xuất xưởng trước khi dây chuyền sản xuất đóng cửa năm 1993. Ukraine thừa hưởng một số phi cơ sau khi Liên Xô tan rã, song đã loại bỏ hết trong năm 2002-2006.

Không quân Nga có khoảng 60 oanh tạc cơ Tu-22M3 trong biên chế vào thời điểm phát động chiến dịch tại Ukraine, một số sau đó bị rơi do tai nạn hoặc hỏa lực đối phương.

Phi cơ hiện đại nhất và có số lượng ít nhất trong bộ ba oanh tạc cơ chiến lược của Nga là Tu-160, với ít nhất 16 chiếc trong biên chế trước khi chiến sự bùng phát. Không quân Nga cũng chưa chịu tổn thất nào với dòng máy bay này sau hơn 3 năm xung đột, cũng chưa có bằng chứng cho thấy Ukraine đánh trúng hoặc làm hư hỏng được Tu-160 trong cuộc tấn công ngày 1/6.

Đây cũng là dòng oanh tạc cơ chiến lược duy nhất của Nga mà các chuyên gia có thể ước tính giá. Bộ Quốc phòng Nga năm 2018 đặt mua 10 phi cơ Tu-160M chế tạo mới với giá khoảng 270 triệu USD mỗi chiếc. Bộ Quốc phòng Nga cho biết muốn nhận ít nhất 50 phi cơ Tu-160M, song chưa đặt mua thêm đơn hàng nào kể từ sau năm 2018.

Newdick cho rằng Nga đang gặp khó khăn trong nỗ lực sản xuất thêm oanh tạc cơ Tu-160. Sau khi Liên Xô tan rã, nhà máy sản xuất tại Kazan vẫn còn 4 chiếc chưa hoàn thiện, ba phi cơ trong số đó đã được xuất xưởng trước năm 2025 nhưng chưa được đưa vào biên chế.

"Về lý thuyết, Nga có khả năng bổ sung oanh tạc cơ mới vào biên chế và bù đắp tổn thất do bị drone tập kích hoặc hao mòn trong vận hành, nhưng đây không phải điều có thể thực hiện một cách nhanh chóng và ít tốn kém", bình luận viên của War Zone cho hay.

Tuy không nằm trong bộ ba oanh tạc cơ chiến lược của Nga, máy bay cảnh báo sớm A-50 cũng là khí tài rất quan trọng với quân đội Nga. Mỗi chiếc có mức giá khoảng 350 triệu USD, sở hữu radar có khả năng phát hiện vật thể bay từ khoảng cách 800 km và mục tiêu mặt đất từ cách 300 km.

Nga được cho là có 9 chiếc A-50 trong biên chế trước khi xung đột tại Ukraine bùng phát. Hai phi cơ đã bị Ukraine bắn hạ, một chiếc bị hư hại do trúng drone khi đậu ở căn cứ tại Belarus nhưng vẫn còn khả năng hoạt động, nên không quân Nga dường như còn duy trì được đội bay 6-7 chiếc.

Ukraine không công bố số lượng phi cơ A-50 bị đánh trúng trong chiến dịch "Mạng nhện", cũng chưa có hình ảnh nào chứng minh thông tin này.

Tổn thất cụ thể của không quân chiến lược Nga vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng, nhưng giới phân tích quân sự nước này vẫn thừa nhận họ đã hứng thiệt hại nặng. Một phi công tiêm kích Nga gọi đây là "ngày đen tối" của không quân chiến lược, trong khi bình luận viên Mikhail Zvinchuk có liên hệ với Bộ Quốc phòng Nga nhấn mạnh Moskva đã "hứng tổn thất khó bù đắp".

"Cần phải xem Nga sẽ áp dụng những biện pháp dài hạn nào để tăng cường bảo vệ lực lượng oanh tạc cơ và máy bay giá trị cao trong tương lai, khi chúng đang đậu trên mặt đất", Newdick bình luận.

Phạm Giang (Theo War Zone, RIA Novosti, Reuters)