Lý do Mỹ từng giúp Venezuela sở hữu phi đội F-16 mạnh nhất Mỹ Latin

Lầu Năm Góc hôm 4/9 cáo buộc hai máy bay quân sự Venezuela áp sát tàu hải quân Mỹ trên vùng biển quốc tế, gọi đây là động thái "khiêu khích nghiêm trọng". Truyền thông Mỹ sau đó nói rằng Venezuela đã triển khai hai tiêm kích F-16A/B gần khu trục hạm USS Jason Dunham của Mỹ nhằm "biểu dương sức mạnh".

Một ngày sau, các quan chức quốc phòng Mỹ giấu tên tiết lộ Venezuela tiếp tục điều hai tiêm kích F-16 "vờn qua đầu" khu trục hạm USS Jason Dunham, bất chấp những cảnh báo từ Washington. Các sự việc xảy ra giữa lúc căng thẳng giữa Washington và Caracas đang gia tăng, sau khi Mỹ điều động lượng lớn tàu chiến tới vùng biển gần Venezuela với lý do chống các băng đảng ma túy.

Sự xuất hiện của tiêm kích F-16 Venezuela là điểm đáng chú ý trong chuỗi sự kiện, bởi Venezuela là nước duy nhất bị Mỹ coi là thù địch trong số 25 quốc gia đang sở hữu dòng chiến đấu cơ này.

"Thật thú vị khi một trong những loại chiến đấu cơ thế hệ 4 nổi tiếng nhất do Mỹ sản xuất lại được vận hành bởi đối thủ hàng đầu của Washington, ngay tại sân sau của họ", biên tập viên Sakshi Tiwari của chuyên trang quốc phòng Eurasian Times nhận xét.

Mỹ - Venezuela không phải lúc nào cũng căng thẳng như hiện nay. Hai bên từng duy trì quan hệ hữu nghị, bắt đầu từ khi Mỹ công nhận Venezuela là quốc gia độc lập năm 1835. Hai bên ký kết hiệp ước thương mại sau đó một năm.

Trong những năm tiếp theo, quan hệ song phương ngày càng thân thiết. Mỹ hồi năm 1895 đứng về phía Venezuela khi nước này xảy ra tranh chấp biên giới với Anh, xoay quanh vùng lãnh thổ là Guyana ngày nay.

Khi những mỏ dầu mỏ lớn được phát hiện ở Venezuela vào đầu thế kỷ 20, lãnh đạo Juan Vicente Gomez đã cấp quyền khai thác cho các công ty Mỹ. Venezuela sau đó trở thành nhà cung cấp dầu mỏ chủ chốt của Mỹ, khiến quan hệ giữa Caracas và Washington càng trở nên khăng khít.

Trong thời Chiến tranh Lạnh, Mỹ coi Venezuela là đồng minh ở khu vực Mỹ Latin, Washington cũng là đối tác thương mại lớn nhất của Caracas. Giai đoạn này cũng là lúc Venezuela tìm cách hiện đại hóa không quân để cạnh tranh với các quốc gia trong khu vực.

Chính phủ Venezuela đã xem xét nhiều loại tiêm kích như JA-37 Viggen của Thụy Điển, Mirage 50 và Mirage 2000 do Pháp sản xuất, Kfir C7 Israel, trước khi quyết định chọn dòng F-16 do Mỹ sản xuất. Tháng 5/1982, Caracas ký thỏa thuận mua 16 tiêm kích F-16A một chỗ ngồi và 8 chiếc F-16B hai chỗ ngồi, tất cả đều được chế tạo theo tiêu chuẩn Block 15.

Quy định khắt khe về xuất khẩu vũ khí của chính quyền tổng thống Jimmy Carter khiến Venezuela ban đầu được đề nghị mua biến thể F-16/79, phiên bản xuất khẩu của dòng F-16A/B và bị cắt giảm nhiều tính năng, trang bị động cơ J79 có công suất thấp hơn mẫu F100 nguyên bản.

Caracas đã từ chối mua F-16/79. Chính quyền tổng thống Mỹ Ronald Reagan sau đó thay đổi chính sách, đồng ý bán phiên bản F-16 tiêu chuẩn cho Venezuela. Số phi cơ này kèm tên lửa đối không tầm ngắn AIM-9L/P-4 được bàn giao trong giai đoạn 1983-1985, thay thế tiêm kích Mirage III và Mirage 5 già cỗi trong biên chế không quân Venezuela.

Thương vụ được coi là niềm tự hào quốc gia của Venezuela, do khu vực Mỹ Latin khi đó không có nước nào sở hữu tiêm kích với năng lực tương đương. Venezuela là quốc gia Nam Mỹ duy nhất vận hành chiến đấu cơ F-16 trong khoảng 20 năm, cho đến khi Chile tiếp nhận 46 chiếc trong giai đoạn 2006-2011.

Tiêm kích F-16 Venezuela từng tham chiến khi xảy ra cuộc đảo chính do các sĩ quan trung thành với ông Hugo Chavez phát động năm 1992. Cuộc đảo chính thất bại, các phi công F-16 thuộc phe chính phủ đã hạ được ít nhất ba mục tiêu trên không, trong đó có máy bay trinh sát OV-10 Bronco.

Sau khi ông Chavez lên nắm quyền năm 1999, Venezuela đã xây dựng quan hệ hợp tác quân sự chặt chẽ với Nga và Trung Quốc, bất chấp sự bất mãn của Mỹ. Washington đáp trả bằng cách áp đặt lệnh cấm vận vũ khí với Caracas, động thái khiến ông Chavez nổi giận và dọa bán tiêm kích F-16 cùng phụ kiện nhạy cảm cho Iran.

Sau khi ông Chavez qua đời năm 2013, Tổng thống Nicolas Maduro lên nắm quyền và tiếp tục thực thi chính sách của người tiền nhiệm. Mỹ đã nhiều lần chỉ trích chính quyền Maduro và cáo buộc có gian lận bầu cử ở Venezuela, trong đó lần gần nhất vào năm 2024 khi ông Maduro giành chiến thắng.

Căng thẳng gia tăng khiến Mỹ ngừng hỗ trợ Venezuela bảo đảm kỹ thuật cho phi đội F-16, thúc đẩy nước này chuyển hướng sang Israel để mua thiết bị.

Không quân Venezuela được cho là chỉ còn rất ít tiêm kích F-16 đủ khả năng hoạt động. Lực lượng này còn vận hành khoảng 21 tiêm kích hạng nặng Su-30MK2 mua của Nga. Điều này khiến Venezuela trở thành một trong hai quốc gia sở hữu cả tiêm kích F-16 lẫn Su-30 trong biên chế, bên cạnh Indonesia.

Phạm Giang (Theo Eurasian Times)