Tiếp cận sách giáo khoa theo hướng mới

Theo lộ trình, từ năm học 2026-2027, ngành giáo dục sẽ thực hiện một bộ sách giáo khoa thống nhất trong toàn quốc sau 5 năm thực hiện chủ trương "một chương trình - nhiều bộ sách".

Trong bối cảnh mới hiện nay, khi công nghệ phát triển từng ngày thì cách tiếp cận, nhận thức về sách giáo khoa (SGK) dù một hay nhiều bộ sách buộc phải thay đổi để phù hợp và đạt hiệu quả cao.

Nếu trước đây người dạy, người học xem SGK là pháp lệnh thì nay nên nhìn SGK là một trong nhiều tài liệu học tập, giảng dạy. Bên cạnh bộ SGK thống nhất cả nước, các thầy cô, học sinh (HS) vẫn sử dụng các nguồn học liệu khác để phục vụ việc dạy và học. Để khuyến khích và nuôi dưỡng tinh thần đổi mới trong việc sử dụng SGK thì trước tiên cần duy trì và phát huy những thay đổi tích cực về kiểm tra, đánh giá trong dạy học.

Một trong những ưu điểm của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 một chương trình nhiều bộ SGK thực hiện trong 5 năm qua là đã làm thay đổi việc dạy và học, kiểm tra, đánh giá. Chương trình chuyển đổi mục tiêu giáo dục từ truyền thụ kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực HS. Từ đó, việc dạy và học cũng thay đổi. Đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 đánh dấu một vòng 5 năm đổi mới cho thấy rất rõ sự chuyển biến mạnh mẽ trong cách tiếp cận kiến thức. Đó là lần đầu tiên ngữ liệu đề thi môn ngữ văn không có trong bất kỳ bộ SGK nào đang sử dụng. Đề thi các môn khác tăng cường tính thực tế, thoát khỏi những câu hỏi hàn lâm như trước đây…

Sau 5 năm, một thế hệ giáo viên (GV) và HS hình thành thói quen không phụ thuộc quá nhiều vào SGK theo đúng tinh thần đổi mới của chương trình giáo dục mới. Chính vì thế, Bộ GD-ĐT cần tiếp tục nuôi dưỡng tinh thần này, tránh quay lại việc học tủ, học vẹt, theo lối mòn dù thực hiện một bộ SGK thống nhất trên toàn quốc. Có như thế, chủ trương một bộ SGK thống nhất không khiến dư luận nghĩ rằng trở lại con đường cũ đã từng từ bỏ mà là sự phát triển và phát huy những ưu điểm mà chương trình hiện hành đã dày công thực hiện.

Ở cách tiếp cận khác, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, đặc biệt với trí tuệ nhân tạo (AI), thế giới hiện đã đi rất xa về học liệu. Giờ đây SGK với nhiều nước không còn là tài liệu trên giấy mà trở thành hệ sinh thái học liệu mở (Open Educational Resources - OER) cho cả xã hội.

Theo UNESCO, học liệu mở là các tài nguyên giảng dạy, học tập và nghiên cứu dưới bất kỳ định dạng và phương tiện nào, nằm trong phạm vi công cộng hoặc được phát hành theo giấy phép mở, cho phép người khác truy cập, sử dụng, điều chỉnh, tái sử dụng và chia sẻ một cách tự do, không tốn phí hoặc với chi phí tối thiểu.

Lúc bấy giờ SGK không còn là một tập giấy mà trở thành một nền tảng số sống - linh hoạt, cập nhật và tương tác thường xuyên. Trong thời đại mà sự thay đổi, biến động diễn ra liên tục thì kiến thức hôm nay ngày mai có thể đã lạc hậu. Nhưng trên nền học liệu mở, với sự phát triển của AI, tài liệu này thường xuyên cập nhật theo thời gian thực, chấm dứt tình trạng sách in ra đã lạc hậu, đặc biệt với các kiến thức về lịch sử, địa lý, công nghệ…

Trong kỷ nguyên số, học liệu mở đã trở thành một xu thế toàn cầu, giúp giáo dục không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn lan tỏa tri thức rộng rãi.

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị đặt ra yêu cầu có một bộ SGK dùng chung toàn quốc và miễn phí vào năm 2030. Chủ trương này nhằm thống nhất chất lượng, bảo đảm công bằng trong giáo dục. Nhưng để sự thay đổi này đạt hiệu quả trong kỷ nguyên số, cần phát triển hệ sinh thái học liệu mở và số hóa bên cạnh đổi mới quan điểm về việc sử dụng tài liệu học tập.