'Sốt vó' lo giữ bảo vật quốc gia

Sự cố nghiêm trọng tại Huế khi bảo vật quốc gia ngai vàng triều Nguyễn bị một người ngang nhiên nhảy lên ngồi và bẻ gãy phần trang trí đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về việc những hiện vật có giá trị đặc biệt đứng trước nguy cơ bị xâm hại. Tại TP.HCM, các bảo tàng đang lưu giữ và trưng bày bảo vật quốc gia cũng nhanh chóng triển khai các giải pháp.

Bảo tàng Lịch sử TP.HCM là nơi trưng bày và giới thiệu đến công chúng 12 bảo vật quốc gia, tất cả đều là độc bản, thuộc nghệ thuật Phật giáo và Hindu giáo của nền văn hóa Phù Nam - Óc Eo (thế kỷ 1 - 7), văn hóa Champa (thế kỷ 2 - 17), như: Tượng Phật mang phong cách nghệ thuật Amaravati, tượng thần Vishnu, tượng nữ thần Durga, tượng Quan Thế Âm Bồ Tát… Hằng ngày, bảo tàng thu hút rất đông du khách trong nước và quốc tế tham quan nên công tác bảo vệ đã được tăng cường nghiêm ngặt.

TS Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, cho biết: "Hiện chúng tôi cắt cử lực lượng bảo vệ 10 người chuyên trách túc trực thường xuyên, bằng nguồn kinh phí tự cân đối. Quán triệt tinh thần anh em làm việc trên tinh thần cảnh giác cao độ và hết sức trách nhiệm. Đội ngũ này có nghiệp vụ để có thể xử lý tốt các trường hợp sự cố khẩn cấp, bảo đảm an ninh trật tự và an toàn cho các bảo vật trưng bày".

Trước khi xảy ra sự việc đáng tiếc ở Huế, gần như toàn bộ bảo vật quốc gia tại Bảo tàng Lịch sử TP.HCM đều đã được cho vào khung kính chắc chắn, có gắn mã QR để du khách tự tìm hiểu thông tin, tránh tiếp xúc trực tiếp hiện vật. Chỉ còn duy nhất bộ tượng Phật bằng gỗ bằng lăng (được công nhận là bảo vật quốc gia năm 2013) vì kích thước quá cao nên bảo tàng đang xúc tiến công tác bảo vệ, che chắn bằng kính cao quá đầu người và đang chờ thêm kinh phí để hoàn thiện.

Tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, hai bức tranh bảo vật quốc gia Vườn xuân Trung Nam Bắc của Nguyễn Gia Trí và Thanh niên thành đồng của Nguyễn Sáng được giám sát 24/24 giờ bằng camera hồng ngoại. "Do bức Vườn xuân Trung Nam Bắc dài tới 5 m nên các chuyên gia cho rằng việc lắp kính dày, chắc chắn sẽ làm giảm tính thẩm mỹ, gây trở ngại cho việc thưởng lãm. Vì vậy, chúng tôi đang cân nhắc. Bên cạnh thường xuyên theo dõi tình trạng các bảo vật quốc gia, bảo tàng đã xây dựng và trình cấp có thẩm quyền kế hoạch bảo vệ, bảo quản, trong đó có việc trang bị lắp kính tiêu chuẩn. Hiện bảo tàng đã cắt cử thêm nhân sự trực tăng cường hỗ trợ và khảo sát sử dụng kính chắn bảo vệ. Mặc dù vậy, vẫn phải để không gian mỹ thuật tự nhiên cho du khách, không tạo cảm giác ngột ngạt căng thẳng", Phó giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM Phạm Ngọc Uyên chia sẻ.

Đến Bảo tàng TP.HCM, nơi đang trưng bày hai bảo vật quốc gia là hiện vật độc bản Ấn đồng Lương Tài Hầu chi ấn có chất liệu bằng đồng, đúc vào năm Minh Mạng thứ 14 (1833) và khuôn in tín phiếu mệnh giá 5 đồng có từ năm 1947, được chế tác từ hợp kim đồng, chúng tôi nhận thấy công tác bảo vệ đang được đặt lên hàng đầu. Theo Giám đốc Bảo tàng TP.HCM Đoàn Thị Trang: "Chúng tôi phân chia vòng trong vòng ngoài 24/24 giờ. Bên ngoài, lực lượng bảo vệ vừa đón khách vừa đảm bảo an ninh trật tự. Bên trong khu trưng bày, 15 nhân sự phân chia ca kíp từng vị trí, dưới sự quản lý của bộ phận chung để cùng tiến hành điều phối. Ở vị trí 2 bảo vật quốc gia trưng bày trong tủ kính, bảo tàng có đóng dấu niêm phong đầy đủ và theo dõi thường nhật".

"Ngoài vấn đề quan trọng là con người, Bảo tàng TP.HCM còn có hệ thống giám sát hiện đại, còi báo động khi có sự cố… nên về cơ bản đáp ứng được các yêu cầu, vừa góp phần phát huy tốt việc đưa giá trị hiện vật đến với du khách. Tuy nhiên thời gian tới, các bảo tàng cũng rất cần sự quan tâm đầu tư bài bản hơn nữa để làm tốt công tác bảo quản, bảo vệ bảo vật quốc gia", bà Trang nhấn mạnh.

Tháo gỡ điểm nghẽn

Việc bảo vệ bảo vật quốc gia không chỉ là trách nhiệm chuyên môn của bảo tàng, mà còn là sứ mệnh gìn giữ ký ức và bản sắc dân tộc. Trước tình trạng bảo vật quốc gia có nguy cơ bị xâm hại khi trưng bày, TS Hoàng Anh Tuấn thẳng thẳn: "Các bảo tàng công lập tại VN dù đóng vai trò trung tâm trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản nhưng vẫn đang đối mặt nhiều bất cập, hạn chế trong công tác bảo vệ bảo vật trước nguy cơ xâm hại từ đối tượng xấu, do hạn chế về cơ sở vật chất và trang thiết bị bảo vệ. Nhiều bảo vật quốc gia vẫn được trưng bày trong tủ kính thường, không có lớp kính chống va đập, cảm biến, khóa an toàn hoặc kiểm soát môi trường vi khí hậu. Việc chạm tay vào hiện vật, chụp ảnh không đúng quy định, thậm chí trèo lên bục trưng bày là hiện tượng khá phổ biến. Nhiều nơi không có biển cảnh báo rõ ràng hoặc thiếu cán bộ thường trực nhắc nhở người tham quan, dẫn đến tình trạng xâm hại xảy ra bất ngờ. Đó là những điểm nghẽn cần phải tháo gỡ".

Hiện nay, hầu hết bảo tàng chưa xây dựng phương án ứng phó cụ thể với hành vi phá hoại, trộm cắp hoặc thảm họa tự nhiên liên quan đến bảo vật. Ông Tuấn lấy ví dụ nhiều bảo tàng lớn ở nước ngoài đều có hệ thống bảo vệ chuyên nghiệp kiểm soát an ninh khách ra vào, hành lý đưa vào máy soi. Còn bảo vật được để trong những tủ kính hiện đại tránh nguy cơ hủy hoại hoặc trộm tranh, đồng thời có thể chống nổ, chống đạn, chống cháy. Khi có sự cố, hệ thống cửa tự động đóng sập xuống ngăn kẻ xấu chạy thoát ra ngoài…

"Chúng tôi mong có thêm nhiều kinh phí để hiện đại hóa trưng bày, trang bị thiết bị nghe nhìn để tạo điều kiện thuận lợi cho khách trải nghiệm, vừa bảo vệ được bảo vật. Tủ trưng bày đa phương tiện kết hợp trình chiếu và tương tác hiện có giá khá cao, từ 500 triệu đến cả tỉ đồng nên vẫn chưa thể thực hiện được", bà Đoàn Thị Trang bộc bạch.

Từ sự cố nghiêm trọng tại Huế, các bảo tàng tại TP.HCM có bảo vật quốc gia cũng đề nghị lãnh đạo TP, Sở VH-TT quan tâm đầu tư thêm kinh phí, hỗ trợ lắp đặt thiết bị hút ẩm, điều hòa nhiệt độ, máy kiểm soát môi trường, ánh sáng đạt chuẩn tại hệ thống trưng bày…, đồng thời có chế độ bảo quản trị liệu, đề xuất mời những tổ chức khoa học, chuyên gia tư vấn về bảo quản theo từng loại hình, chất liệu, tình trạng hiện tại và tăng cường ngân sách thuê lực lượng bảo vệ chuyên nghiệp nhằm duy trì môi trường bảo quản hiện vật tốt nhất.