Sách về văn minh vật chất của người Việt

Ấn phẩm do họa sĩ, nhà phê bình mỹ thuật Phan Cẩm Thượng thực hiện, khai thác những món đồ bình dị nhưng làm nên lịch sử, văn hóa của người Việt. Các vật dụng gần gũi như nồi đất, đôi đũa, manh áo vải thô hay công cụ lao động giúp phục vụ sinh hoạt hàng ngày, đồng thời phản ánh lối sống, thói quen và tư duy văn hóa của dân tộc.

Tác giả sắp xếp mỗi chương theo chủ đề như kiến trúc, trang phục, trang sức, phương tiện đi lại, ngành nghề thủ công truyền thống, ma chay, nghệ thuật. Qua đó, ông phân tích, diễn giải và tái hiện nền văn minh vật chất của con người Việt Nam từ thời kỳ sơ khai đến cận đại.

Trong các nội dung, nhà phê bình Phan Cẩm Thượng chú trọng truyền tải ý nghĩa ''ngôi nhà truyền thống của người Việt''. Ông không miêu tả cấu trúc mà phân tích triết lý ẩn sau mỗi ngôi nhà, cho thấy đây là nơi che mưa nắng, đồng thời là ''tiểu vũ trụ'' phản ánh thế giới quan của người Việt xưa.

Nhà phê bình lý giải cấu trúc nhà giống cơ thể người, gian chính là linh hồn, các gian phụ là phần bổ trợ. Nơi thờ cúng và bếp lửa là biểu tượng của lòng hiếu thảo, sự sum vầy, lưu giữ những giá trị văn hóa của gia đình. Kiến trúc hòa hợp thiên nhiên cũng thể hiện sự gắn bó của con người với môi trường.

Bằng lối viết kết hợp học thuật và văn xuôi, nhà phê bình mong muốn mang đến bức tranh sống động về lối sống xưa, giúp người đọc tìm về cội nguồn, thấu hiểu tầm quan trọng của văn hóa vật chất. Ông suy ngẫm: ''Càng vào thời hiện đại, người ta càng lười suy nghĩ hơn về đồ vật (hay vật chất nói chung), đồ gì cũng được, ai sản xuất cũng được, miễn là tốt và giá rẻ. Dấu ấn dân tộc còn rất ít giá trị, và do đó tinh thần dân tộc trong một đồ vật cũng còn rất ít giá trị''. Tác giả kỳ vọng sách giúp khơi dậy lòng tự tôn dân tộc, góp phần bảo tồn, phát huy giá trị truyền thống đang dần mai một.

Họa sĩ, nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng sinh năm 1957, tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Việt Nam. Ông từng xuất bản nhiều sách nghiên cứu như Điêu khắc cổ Việt Nam, Đồ họa cổ Việt Nam, Chùa Bút Tháp, Chùa Dâu - Tứ Pháp. Trong đó, cuốn lý luận phê bình mỹ thuật Chùa Dâu và nghệ thuật Tứ Pháp từng được trao giải nhất Giải thưởng Hội Mỹ thuật Việt Nam năm 2003.

Phương Linh