Sa Huỳnh lung linh trong nắng hạ

Sa Huỳnh, vùng đất nằm ở cực nam tỉnh Quảng Ngãi, níu chân người bởi vẻ đẹp nguyên sơ, thơ mộng, bởi những lớp trầm tích văn hóa từ hàng ngàn năm trước và cả bởi vị mặn mòi của muối, của biển và lòng người nơi đây.

Giữa ngày hạ, Sa Huỳnh hiện lên như bức tranh sống động. Biển xanh trải dài đến tận chân trời, nắng vàng óng ả dát ánh kim lên từng gợn sóng. Cát mịn êm chân. Gió thổi nhè nhẹ. Sóng thì thầm như lời vọng của người xưa từ ngàn năm trước vẫn còn ngân vang đâu đó.

Dấu xưa vọng lại

Sa Huỳnh không chỉ có biển. Vùng đất này từng là cái nôi của 3 nền văn hóa lớn: Sa Huỳnh - Chămpa - Đại Việt, tạo nên một tầng địa tầng văn hóa quý giá bậc nhất khu vực.

Hơn một thế kỷ trước, nhà khảo cổ người Pháp M. Vinet đã phát hiện hàng trăm quan tài chum tại gò Ma Vương, doi cát nằm giữa đầm An Khê và biển rộng. Những chiếc chum bằng đất nung được khai quật liên tiếp sau đó đã mở ra một kho tư liệu sống động về nền Văn hóa Sa Huỳnh có niên đại khoảng 3.000 năm, phân bố từ Quảng Trị đến tận Nam Trung bộ, Tây nguyên và cả một số quần đảo.

Người Sa Huỳnh cổ được xác định là cư dân biết trồng trọt, rành nghề đi biển, giỏi luyện kim. Cuốc, dao, xà beng, mũi lao… bằng sắt còn nguyên hình dáng; gương đồng nhà Tây Hán, đỉnh đồng Đông Hán và những chuỗi hạt trang sức tinh xảo được tìm thấy trong mộ chum, tất cả minh chứng một nền văn hóa phát triển sôi động, giao lưu rộng khắp với các nền văn minh Đông Nam Á, Trung Hoa, Ấn Độ.

Năm 2022, di tích Văn hóa Sa Huỳnh đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt.

Cũng tại Sa Huỳnh, cạnh cửa biển nơi ghe thuyền ngày đêm ra vào tấp nập, còn có miếu thờ Thiên Y A Na, vị nữ thần linh thiêng trong tâm thức người Chăm. Tương truyền, thuở nọ, ngư dân phát hiện một pho tượng trôi dạt vào bờ, lập miếu thờ ngay tại đó. Ngôi miếu đơn sơ ngày trước giờ đã được trùng tu khang trang, là nơi người dân gửi gắm niềm tin, cầu an, cầu mùa, cầu bình yên cho mỗi chuyến ra khơi.

Đến Sa Huỳnh rồi… sẽ say

Thiên nhiên đã phú cho Sa Huỳnh một khung cảnh hữu tình. Những triền núi xanh rì vươn ra biển như cánh tay sơn thần dang rộng ôm lấy thủy thần. Những bãi cát cong cong như vầng trăng non rơi xuống trần gian. Thùy dương rủ bóng xanh mát bên triền cát vàng. Nước biển ngọc bích óng ánh dưới nắng hè. Sóng vỗ rì rào, như ru như kể bao điều xưa cũ. Cả vùng biển thơ mộng như bức tranh thủy mặc đang chuyển mình trong bản hòa tấu của gió, sóng và nắng trời.

Đi dọc bờ biển Sa Huỳnh, bạn sẽ gặp những ngư dân cần mẫn, chân chất. Họ sống nhờ biển và giữ gìn biển bằng tất cả yêu thương. Những chiếc thuyền thúng, ghe nhỏ dập dềnh trong sớm mai, kéo lưới, cào mực, câu cá. Có người lặn biển, đeo kính, cầm súng bắn tên, luồn lách giữa những rạn đá để săn cá, bắt bạch tuộc. Những chiến lợi phẩm lấp lánh ánh bạc dưới ánh mặt trời là quà tặng của biển cả và công sức của bao đời ngư phủ.

Rồi từ biển về chợ, rồi từ chợ vào quán. Hải sản Sa Huỳnh luôn tươi rói, ngon lạ. Cá, mực, bạch tuộc được luộc, nướng, hấp, chiên… chấm cùng muối Sa Huỳnh, thứ gia vị được làm từ cánh đồng muối rộng hơn trăm ha, có vị mặn dịu đặc trưng, làm nên hồn cốt của ẩm thực miền biển nơi đây.

Thú vị nhất là được ngồi bên quán nhỏ sát mép biển Sa Huỳnh, gọi một đĩa mực nướng thơm lừng, thêm chén muối tiêu chanh, hít hà mùi gió mặn, ngắm biển lấp lánh nắng vàng… Cảm giác ấy không dễ tìm thấy ở nơi nào khác.

Trước khi rời Sa Huỳnh, đừng quên mua chút đặc sản địa phương như mực khô, cá chỉ vàng, mắm ruốc, muối hột… làm quà. Những món quà không cầu kỳ, nhưng chất chứa hương vị của biển, của nắng, của gió và tình người.

Sa Huỳnh không ồn ào, không phô trương, nhưng một khi đã đến, đã hít căng lồng ngực mùi nắng gió nơi này, đã lắng nghe tiếng sóng vỗ về những điều xưa cũ, đã ngồi bên bờ cát nhâm nhi vị mặn của muối, vị ngọt của cá, thì nhất định bạn sẽ lưu giữ Sa Huỳnh trong tim, như một miền ký ức đẹp đẽ và khó quên.