Quá trình tinh gọn thôn, tổ dân phố từng diễn ra như thế nào?

(Dân trí) - Ba năm sau khi triển khai chủ trương sáp nhập, Việt Nam bớt được hơn 16.000 thôn, tổ dân phố và cắt giảm gần 49.000 người hoạt động không chuyên trách, tiết kiệm khoảng 876 tỷ đồng ngân sách mỗi năm.

Hơn 16.000 thôn, tổ dân phố sáp nhập trong 3 năm

Chủ trương tinh gọn tổ chức ở cơ sở xuất phát từ Nghị quyết 18 năm 2017 và Nghị quyết 37 năm 2018, được Quốc hội cụ thể hóa bằng Nghị quyết 653 năm 2019 về tiêu chí bắt buộc và khuyến khích sáp nhập.

Giai đoạn 2019-2021, 45 tỉnh thành đã rà soát, hợp nhất 16.321 trong tổng số 86.282 thôn, tổ dân phố không đạt chuẩn về quy mô hộ hoặc diện tích. Kết quả, cả nước còn 69.961 thôn và 20.547 tổ dân phố. 

Quy định ngưỡng tối thiểu về số hộ cho mỗi đơn vị là: thôn ở trung du miền núi phía Bắc phải có từ 150 hộ, Tây Nguyên từ 200 hộ, miền Trung 250 hộ, đồng bằng sông Hồng 300 hộ, miền Nam 350 hộ và các thôn biên giới, hải đảo tối thiểu 100 hộ; tổ dân phố ở miền núi phải có từ 200 hộ, miền Trung 300 hộ, miền Nam 400 hộ, đồng bằng sông Hồng 350 hộ, riêng Hà Nội tối thiểu 450 hộ.

Theo hướng dẫn của Bộ Nội vụ, những thôn hoặc tổ dân phố dưới 50% ngưỡng hộ bắt buộc phải sáp nhập với đơn vị liền kề; các đơn vị đạt từ 50% đến dưới ngưỡng "được khuyến khích hợp nhất nếu địa hình thuận lợi và cử tri đồng thuận".

Đề án sáp nhập chỉ được phê duyệt khi trên 50% số cử tri (hoặc đại diện hộ) ở từng đơn vị tán thành, đồng thời phải cân nhắc yếu tố đặc thù về dân tộc, tín ngưỡng, quốc phòng để không làm xáo trộn đời sống cộng đồng.

Việc tinh gọn giúp giảm 48.963 người hoạt động không chuyên trách cấp thôn, tổ dân phố - nhóm vốn hưởng phụ cấp khoán từ ngân sách - qua đó tiết kiệm khoảng 876 tỷ đồng mỗi năm, tách biệt với khoản 1.132 tỷ đồng tiết kiệm ở cấp huyện, xã. 

Báo cáo của Ủy ban Pháp luật năm 2022 cho thấy nhiều thôn mới hình thành vượt 1.000 hộ, trong khi bản vùng cao có dưới 200 hộ vẫn khó ghép do địa hình chia cắt. Việc đổi tên, nhập hộ khẩu, di chuyển nhà văn hóa, trụ sở sinh hoạt cộng đồng cũng tạo xáo trộn nhất định.

Lộ trình sắp xếp sau 2025 

Quyết định 758 của Thủ tướng Chính phủ ban hành hồi giữa tháng 4 giao Bộ Nội vụ giữ nguyên hơn 90.000 thôn, tổ dân phố hiện hữu để tập trung hoàn tất việc sáp nhập cấp tỉnh, xã. 

Trước những vấn đề đã được chỉ ra trong quá trình sáp nhập thôn, tổ dân phố giai đoạn đầu, các chuyên gia đề xuất không "đồng phục tiêu chuẩn" giữa đồng bằng và miền núi. Theo đó, mỗi vùng cần có ngưỡng riêng để bảo đảm tự quản hiệu quả. Bên cạnh đó, việc sáp nhập phải dựa vào đánh giá cụ thể yếu tố văn hóa, địa lý, dân tộc, thay vì chỉ xét số hộ và diện tích.

Sau cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy từ Trung ương tới cơ sở (gồm sáp nhập địa giới, tổ chức lại cấp chính quyền), mũi trọng tâm tiếp theo là sắp xếp thôn, tổ dân phố để đồng bộ về quy mô dân cư, tinh giản đầu mối và chuẩn hóa hoạt động tự quản ở cơ sở.

Mới đây, trong dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng đang được lấy ý kiến nhân dân, Trung ương giao Đảng uỷ Quốc hội và Đảng uỷ Chính phủ chủ trì, phối hợp các tỉnh uỷ, thành uỷ triển khai việc sắp xếp các thôn, tổ dân phố ở xã, phường và người hoạt động không chuyên trách tại thôn, tổ dân phố sẽ được triển khai đồng bộ. Thời gian thực hiện trong quý IV/2025. 

Trước đó, Bộ Nội vụ đã có công văn gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đề nghị khẩn trương tổng kết, đánh giá việc thực hiện các quy định về tổ chức, hoạt động của thôn, tổ dân phố và chế độ, chính sách đối với người hoạt động không chuyên trách. Báo cáo sẽ là căn cứ để xây dựng dự thảo Nghị định của Chính phủ trong năm 2025.

Theo yêu cầu của Bộ Nội vụ, các địa phương phải khái quát tình hình tổ chức và hoạt động của thôn, tổ dân phố gắn với sắp xếp đơn vị hành chính và mô hình chính quyền địa phương hai cấp.