Những câu hỏi còn bỏ ngỏ sau lệnh ngừng bắn Israel - Iran

(Dân trí) - Giới chuyên gia nhận định, thỏa thuận ngừng bắn Israel - Iran là sự kiện mang tính bước ngoặt nhưng nó không xóa tan được những căng thẳng sâu xa giữa hai quốc gia.

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 24/6 tuyên bố lệnh ngừng bắn giữa Israel và Iran, chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 12 ngày gây chấn động Trung Đông. Thỏa thuận này đánh dấu bước ngoặt căng thẳng địa chính trị, nơi hai cường quốc khu vực đối đầu trực tiếp với sự can thiệp của Mỹ.

Tuy nhiên, trong khi các nhà lãnh đạo tuyên bố chiến thắng, tâm lý dân chúng tại Tehran và Tel Aviv lại là bức tranh phức tạp, đan xen giữa hy vọng hòa bình mong manh và sự nghi ngờ về tính bền vững của thỏa thuận.

Cuộc xung đột Israel - Iran bùng nổ ngày 12/6 với các cuộc không kích dữ dội của Israel nhằm vào các cơ sở hạt nhân của Iran, được hỗ trợ bởi các oanh tạc cơ B-2 của Mỹ. Chiến dịch này nhằm làm chậm chương trình hạt nhân của Tehran, vốn bị Israel và phương Tây coi là mối đe dọa an ninh khu vực. Iran đáp trả bằng các đợt tấn công tên lửa và máy bay không người lái vào các mục tiêu quân sự và tình báo của Israel, gây thiệt hại nặng nề tại các thành phố như Tel Aviv và Beersheba.

Sau 12 ngày giao tranh ác liệt, với hàng trăm người thiệt mạng, hàng nghìn người bị thương ở cả hai phía, Tổng thống Trump thông báo thỏa thuận ngừng bắn, yêu cầu Iran dừng tấn công ngay lập tức và Israel tham gia sau 12 giờ. 

Thỏa thuận trên, dù được cộng đồng quốc tế hoan nghênh, vẫn để lại nhiều câu hỏi chưa có lời giải. Liệu đây có thực sự là nền hòa bình lâu dài hay chỉ là khoảng lặng tạm thời trước cơn bão mới? Tâm lý dân chúng tại Tehran và Tel Aviv phản ánh rõ sự phân cực giữa hy vọng và nghi ngờ.

Vừa mừng vừa lo

Tại Tehran, thủ đô của Iran, không khí sau thỏa thuận ngừng bắn là sự pha trộn giữa niềm tự hào dân tộc và nỗi lo lắng về tương lai. Cuộc xung đột 12 ngày đã để lại những vết thương sâu sắc, không chỉ về vật chất mà còn về tinh thần. Các cuộc không kích của Israel và Mỹ đã phá hủy nhiều cơ sở hạ tầng, bao gồm khu vực gần cơ sở hạt nhân Fordow, khiến người dân Tehran sống trong cảnh báo động liên tục.

Câu chuyện của Reza, một kỹ sư 35 tuổi ở Tehran, phản ánh tâm trạng chung của nhiều người dân. Trong cuộc phỏng vấn với trang BBC, Reza nói: “Chúng tôi đã sống qua những ngày kinh hoàng. Tiếng còi báo động, tiếng nổ, những tin đồn về chiến tranh toàn diện khiến cả gia đình tôi không ngủ được. Khi nghe tin ngừng bắn, tôi cảm thấy nhẹ nhõm, nhưng tôi không tin Israel sẽ dừng lại. Họ đã tấn công chúng tôi quá nhiều lần”.

Reza, giống như nhiều người Iran khác, tự hào về sự kiên cường của đất nước Iran trước các cường quốc, nhất là sức ép của Mỹ, nhưng anh cũng lo ngại về khả năng chiến tranh tái diễn. “Chúng tôi muốn hòa bình, nhưng hòa bình không thể đến khi Israel và Mỹ tiếp tục đe dọa chúng tôi”, anh nói.

Tuyên bố của Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian càng củng cố tinh thần tự hào này. Ông khẳng định Iran “đứng vững trước các cuộc tấn công”; nhấn mạnh Tehran không tìm kiếm vũ khí hạt nhân mà chỉ bảo vệ “quyền hợp pháp” của mình. Tuy nhiên, nhiều người dân Tehran, đặc biệt là giới trẻ, bày tỏ sự hoài nghi về cam kết này. Một sinh viên đại học tên Azadeh, 22 tuổi, cho hay: “Chính phủ nói rằng chúng tôi đã chiến thắng nhưng chiến thắng gì khi nhà cửa, bệnh viện bị phá hủy, kinh tế kiệt quệ? Tôi muốn một cuộc sống bình thường, không phải sống trong nỗi sợ chiến tranh”.

Theo Al Jazeera, sự chia rẽ trong xã hội Iran ngày càng rõ rệt sau xung đột. Một số người ủng hộ chính quyền và lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC), tin rằng các cuộc tấn công trả đũa vào Israel và căn cứ Mỹ ở Qatar ngày 24/6 là bằng chứng cho sức mạnh quân sự của Iran. Tuy nhiên, những người khác, đặc biệt là những người từng tham gia các cuộc biểu tình chống chính quyền năm 2023, cho rằng xung đột này chỉ làm trầm trọng thêm khủng hoảng kinh tế và cô lập quốc tế của Iran.

Ở Tel Aviv, trung tâm kinh tế và văn hóa của Israel, tâm lý dân chúng cũng phức tạp không kém. Cuộc xung đột đã làm gián đoạn cuộc sống thường nhật, với các đợt tấn công tên lửa của Iran khiến người dân phải liên tục chạy xuống hầm trú ẩn. Dù thiệt hại về người ở Israel thấp hơn so với Iran (28 người chết so với 500 ở Iran), nỗi sợ hãi về một cuộc chiến kéo dài vẫn bao trùm.

Câu chuyện của Miriam, một giáo viên 42 tuổi ở Tel Aviv, thể hiện sự lẫn lộn giữa niềm tin và lo lắng. Trong bài phỏng vấn với Times of Israel, Miriam kể: “Khi còi báo động vang lên, tôi phải đưa học sinh xuống hầm trú ẩn ngay tức thì. Các em nhỏ khóc, còn tôi chỉ biết trấn an chúng. Lệnh ngừng bắn khiến tôi hy vọng chúng tôi có thể trở lại cuộc sống thường nhật, nhưng tôi không tin Iran sẽ giữ lời. Họ luôn tìm cách tấn công chúng tôi”. Miriam tự hào về khả năng phòng thủ của Israel, đặc biệt là hệ thống “Vòm Sắt”, nhưng cô cũng lo ngại rằng thỏa thuận này chỉ là “tạm thời”.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố chiến thắng, khẳng định Israel đã “loại bỏ mối đe dọa hạt nhân” từ Iran, phá hủy hàng chục mục tiêu trọng yếu. Tuy nhiên, không phải tất cả người dân Israel đều đồng tình với cách tiếp cận cứng rắn này. Một số nghị sĩ như Yair Golan của đảng Dân chủ Israel, kêu gọi xem xét kỹ các điều khoản của thỏa thuận để đảm bảo rằng Iran không thể tái thiết chương trình hạt nhân. 

Người dân Tel Aviv cũng lo ngại về những hệ lụy lâu dài. David, một doanh nhân 50 tuổi, chia sẻ: “Chúng tôi đã sống qua nhiều cuộc chiến, nhưng lần này khác. Iran không phải là Hamas hay Hezbollah - họ có tên lửa đạn đạo và tham vọng hạt nhân. Lệnh ngừng bắn là tốt, nhưng tôi không nghĩ nó sẽ kéo dài. Chúng tôi cần chuẩn bị cho tình huống xấu nhất”. David, giống như nhiều người Israel khác, bày tỏ sự tin tưởng vào quân đội và chính phủ, nhưng cũng lo lắng về sự cô lập quốc tế mà Israel có thể phải đối mặt sau các cuộc không kích vào Iran.

Phản ứng quốc tế

Cộng đồng quốc tế phản ứng tích cực với thỏa thuận ngừng bắn, song cảnh báo về tính mong manh của nó. Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov hoan nghênh thỏa thuận Israel - Iran nhưng nhấn mạnh rằng còn quá sớm để đưa ra kết luận về tính bền vững. Chính phủ Pháp kêu gọi Iran tham gia đàm phán để giải quyết các mối quan ngại về chương trình hạt nhân, trong khi Ả rập Xê út đánh giá cao nỗ lực giảm căng thẳng.

Tuy nhiên, tại Tehran và Tel Aviv, những tuyên bố quốc tế này dường như ít tác động đến tâm lý dân chúng. Người dân hai thành phố cảm thấy các cường quốc bên ngoài, đặc biệt là Mỹ, đang lợi dụng xung đột để phục vụ lợi ích riêng. Ở Tehran, nhiều người như Reza tin rằng Mỹ và Israel cố tình nhắm vào các cơ sở hạt nhân để kìm hãm sự phát triển của Iran. Trong khi đó, ở Tel Aviv, những người như Miriam cho rằng các nước phương Tây không hiểu mối đe dọa mà Iran đặt ra đối với Israel.

Theo BBC, lịch sử các lệnh ngừng bắn ở Trung Đông cho thấy chúng thường chỉ là tạm thời. Ví dụ, các thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hamas năm 2023 hay giữa Ethiopia và Eritrea năm 2000 đều mở đường cho hòa bình tạm thời, nhưng xung đột thường tái diễn do thiếu sự tin tưởng lẫn nhau. Điều này càng làm tăng sự nghi ngờ của người dân ở cả Tehran và Tel Aviv về khả năng duy trì hòa bình lâu dài.

Những câu hỏi còn bỏ ngỏ

Thỏa thuận ngừng bắn, dù được ca ngợi là đột phá, vẫn để lại nhiều vấn đề chưa được giải quyết. Các điều khoản cụ thể của thỏa thuận chưa được công bố khiến người dân Iran và Israel hoài nghi về tính minh bạch. Liệu Iran có thực sự từ bỏ tham vọng hạt nhân? Liệu Israel có ngừng các hoạt động tình báo và quân sự chống lại Iran? Và quan trọng hơn, liệu Mỹ có thể đóng vai trò trung gian đáng tin cậy khi cả hai bên đều cáo buộc nhau vi phạm thỏa thuận ngay sau khi nó có hiệu lực?

Tại Tehran, những người như Azadeh lo lắng rằng kinh tế Iran, vốn đã suy yếu do các lệnh trừng phạt quốc tế và xung đột, sẽ tiếp tục chịu áp lực nếu các cuộc đàm phán hạt nhân không đạt kết quả. Trong khi đó, tại Tel Aviv, những người như David lo ngại rằng sự tập trung của Israel vào Iran có thể làm phân tán nguồn lực khỏi các mối đe dọa khác như tình hình ở Gaza hay sự gia tăng ảnh hưởng của Hezbollah.

Cựu quan chức tình báo Mỹ Jonathan Panikoff nhận định: “Israel đã đạt được phần lớn mục tiêu, Iran đang tìm lối thoát nhưng không có chiến lược rõ ràng cho tương lai. Nếu không có một kế hoạch dài hạn, hòa bình này sẽ không kéo dài”. Lời cảnh báo này dường như phản ánh đúng tâm trạng của người dân hai bên - một sự pha trộn giữa hy vọng mong manh và nỗi nghi ngờ dai dẳng.

Giới chuyên gia nhận định, thỏa thuận ngừng bắn Israel - Iran là sự kiện mang tính bước ngoặt nhưng nó không xóa tan được những căng thẳng sâu xa giữa hai quốc gia. Tại Tehran, người dân vừa tự hào về sức mạnh đất nước, vừa lo lắng về tương lai kinh tế, an ninh. Tại Tel Aviv, người dân tự tin vào khả năng phòng thủ quân sự của Israel nhưng không khỏi nghi ngờ về ý định của Iran và tính bền vững của thỏa thuận.

Trong bối cảnh các cường quốc quốc tế kêu gọi đối thoại và giảm căng thẳng, tâm lý dân chúng ở cả hai thành phố cho thấy một thực tế rõ ràng: hòa bình không chỉ là vấn đề của các nhà lãnh đạo, mà còn phụ thuộc vào việc xây dựng lòng tin giữa hai dân tộc.

Liệu thỏa thuận này có mở ra kỷ nguyên hòa bình hay chỉ là khoảng lặng trước cơn bão mới lớn? Câu trả lời nằm trong tay người dân thường, những người đang sống qua những ngày tháng bất định, với cả hy vọng và hoài nghi.