Nhìn con đường kinh tế báo chí từ Tuổi Trẻ: Tập đoàn báo chí - 'đường băng' mới cho báo chí Việt Nam

Đến nay, mô hình tập đoàn báo chí không chỉ được nhắc lại mà còn được xác lập như một chiến lược phát triển báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng định hướng: phát triển các cơ quan, tập đoàn báo chí chủ lực quốc gia có vai trò định hướng thông tin, có cơ chế phù hợp để phát triển sự nghiệp báo chí cách mạng; tăng cường sự hiện diện trên các nền tảng mạng xã hội.

Như vậy, sau 20 năm kể từ khi khái niệm "tập đoàn báo chí" lần đầu tiên được đề cập trong Tờ trình nêu kết luận của Bộ Chính trị tại thông báo số 173-TB/TW ngày 28-3-2005 về Chiến lược phát triển thông tin đến năm 2010, đến nay mô hình này không chỉ được nhắc lại mà còn được xác lập như một chiến lược phát triển báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Từ khái niệm đến mô hình vận hành

Tập đoàn báo chí đã được đặt trong tầm nhìn dài hạn của Đảng để xây dựng một "đường băng" mới giúp báo chí Việt Nam cất cánh, trở nên mạnh mẽ hơn và bền vững hơn, chủ động hội nhập trên hành trình phục vụ công chúng và phụng sự đất nước.

Nếu được đưa vào Luật Báo chí (sửa đổi) trong năm nay, đây sẽ là một bước tiến lớn khi lần đầu tiên có một văn bản pháp lý đề cập về một mô hình "đa trục" - kết hợp giữa sản xuất nội dung, hoạt động kinh doanh và vận hành như một hệ sinh thái truyền thông. 

Mô hình này cho thấy nhiều nét tương đồng với mô hình tập đoàn báo chí của Trung Quốc. Trong đó, một tờ báo chủ lực, có tầm ảnh hưởng chính trị - xã hội và sở hữu thương hiệu mạnh đóng vai trò hạt nhân trung tâm; có các cơ quan báo chí thành viên và đơn vị kinh tế, tạo thành một hệ thống liên kết từ nội dung đến kinh doanh, từ chính trị đến thị trường.

Trong cách hiểu đó, tập đoàn không đơn giản là nơi nhiều đơn vị được gom lại cho gọn bộ máy mà phải là một giải pháp chiến lược giúp báo chí tự chủ tài chính, làm chủ công nghệ, nâng cao hiệu quả quản trị, đồng thời giữ vững vai trò định hướng trong kỷ nguyên truyền thông số.

Muốn tập đoàn thực sự tạo ra sức mạnh tổng hợp, điều tiên quyết là các cơ quan báo chí thành viên phải có chức năng - nhiệm vụ rõ ràng, không chồng lấn, không trùng lặp, không rơi vào cạnh tranh đối đầu nội bộ. Thay vào đó, các đơn vị nên được cấu trúc để bổ sung, hỗ trợ, tạo thế liên kết ngang - dọc, hình thành một hệ sinh thái truyền thông vững chắc, có khả năng tương hỗ cả về nội dung, nguồn lực và công nghệ. 

Mô hình tập đoàn sẽ cho phép soi chiếu, áp dụng các quy định hiện hành về tư cách pháp nhân, quyền tài sản, nghĩa vụ thuế, cơ chế tài chính, quản lý nhân sự, hay điều chỉnh quan hệ giữa cơ quan báo chí với các đơn vị thành viên và doanh nghiệp trực thuộc.

Nhà báo Trần Trọng Dũng, phó chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, bày tỏ kỳ vọng rằng mô hình tập đoàn báo chí sẽ được đưa vào Luật Báo chí (sửa đổi) để trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 10. 

Bởi nếu thiếu các quy định rõ ràng và đồng bộ, các mô hình hợp nhất báo chí rất dễ bị hiểu là một phép cộng cơ học giữa các cơ quan hiện hữu. Điều này không những làm mất đi bản sắc của từng tờ báo, mà còn có thể triệt tiêu những đơn vị đang phát huy hiệu quả trong nhiệm vụ chính trị và dẫn dắt dư luận xã hội.

Bản sắc, năng lực nội dung và niềm tin công chúng là tài sản lớn nhất của một cơ quan báo chí, và điều này cần được chắt chiu, gìn giữ khi đưa ra bất kỳ phương án tái cấu trúc nào.

Tránh một kịch bản "thử - sai"

Thực tế một số cơ quan báo chí Việt Nam đang vận hành theo mô hình "tổ hợp" hay "tập đoàn" với mức độ phát triển khác nhau. Trong đó, "tổ hợp" Tuổi Trẻ có các loại hình báo chí đa dạng (báo in, báo điện tử, truyền hình số, podcast) nhắm đến nhiều đối tượng bạn đọc mục tiêu khác nhau, bên cạnh mảng kinh doanh phục vụ cho hoạt động báo chí như tổ chức sự kiện, đào tạo truyền thông, cho thuê văn phòng...

Các cơ quan báo chí vừa làm tốt nhiệm vụ truyền thông chính sách, vừa hoạt động như doanh nghiệp nhà nước khi chủ động kinh doanh các sản phẩm báo chí - truyền thông - tổ chức sự kiện... là kết quả của một quá trình phát triển từ "đêm trước đổi mới" đến nay. 

Họ luôn được khuyến khích tự chủ tài chính và yêu cầu tăng dần mức độ tự chủ để bảo đảm sự phát triển bền vững gắn với nhu cầu của bạn đọc lẫn nhu cầu của thị trường. Từ đó có thể thấy việc xây dựng mô hình tập đoàn báo chí ở Việt Nam là một xu hướng đương nhiên, một cách phát triển chính danh đối với các cơ quan báo chí có tiềm lực, có bề dày gắn với tự chủ tài chính.

Trong cuốn sách Xây dựng tập đoàn truyền thông - Giải pháp chiến lược trong phát triển nền báo chí Việt Nam do NXB Chính trị Quốc gia xuất bản năm 2013, TS Lê Hải - ủy viên ban biên tập, trưởng ban Tạp chí Cộng sản điện tử - cho rằng "Sự phát triển của tập đoàn truyền thông không nằm ngoài sự phát triển chung của tập đoàn kinh tế" - nghĩa là muốn báo chí mạnh thì tổ chức báo chí cũng phải mang dáng dấp của những thực thể kinh tế có khả năng tập trung, tích lũy, đổi mới và phát triển.

Điều này càng đúng trong bối cảnh báo chí hôm nay: làm báo chất lượng, đa nền tảng, có tác động xã hội lớn... đều đòi hỏi nguồn lực mạnh mẽ và cơ chế quản trị hiện đại. 

Mô hình báo chí mới sẽ là một mô hình tích hợp nhiều chức năng: sản xuất nội dung báo chí đa phương tiện, tổ chức sự kiện, tư vấn - truyền thông - quảng cáo, thương mại điện tử, kinh doanh dữ liệu, đào tạo báo chí, thậm chí phát triển sản phẩm công nghệ (CMS, app, nền tảng quảng cáo số...). Mỗi bộ phận là một mắt xích trong chuỗi giá trị tổng thể, giúp tổ hợp có sức chống chịu cao với biến động thị trường và thay đổi hành vi của bạn đọc.

Nếu hoạt động theo mô hình này, theo TS Huỳnh Văn Thông - trưởng bộ môn truyền thông, khoa báo chí và truyền thông Trường ĐH KHXH&NV (ĐHQG TP.HCM), các tổ hợp có thể thực hiện cân bằng chéo giữa các nguồn thu để lấy doanh thu ở nguồn này bù đắp cho nguồn kia, lấy các giá trị lợi nhuận bù đắp cho các nhiệm vụ phi lợi nhuận.

"Thách thức lớn nhất cần cân nhắc là khung pháp lý liệu có đủ hoàn thiện và đồng bộ, thực sự tạo được đột phá với mô hình mới; đội ngũ làm làm báo ở Việt Nam liệu đã được chuẩn bị sẵn sàng về nhận thức cũng như về năng lực quản trị để vận hành các tổ hợp, tập đoàn kiểu này hay chưa? Tất cả phải được chuẩn bị, đánh giá, thẩm định thật kỹ, thay vì chúng ta phải chấp nhận một kịch bản thử - sai" - TS Huỳnh Văn Thông bày tỏ.

Nhà báo Trần Trọng Dũng cũng cho rằng: "Việc hoàn thiện khung pháp lý cho mô hình tập đoàn báo chí - truyền thông chủ lực đa phương tiện ở trung ương và hai thành phố lớn (Hà Nội và TP.HCM) là yêu cầu rất cấp bách hiện nay".