Nhiều chính sách đặc thù, đưa giáo dục phát triển đột phá

Dự thảo nghị quyết giáo dục trình Quốc hội sáng 17/11 đưa ra loạt thay đổi lớn, từ thống nhất một bộ sách giáo khoa đến phân cấp tuyển dụng giáo viên.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh trình bày báo cáo thẩm tra Dự thảo Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo Ảnh: Quốc hội.

Tại chương trình làm việc của Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, sáng 17/11, Chính phủ đã trình Dự thảo “Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo”.

Văn bản này được xem là bước tiến quan trọng nhằm cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị, khẳng định giáo dục giữ vai trò trung tâm và là “động lực then chốt” cho sự phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.

Sử dụng thống nhất một bộ sách giáo khoa

Trong tờ trình gửi Quốc hội, Chính phủ đề xuất cho phép sử dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất trên phạm vi toàn quốc, thay vì áp dụng nhiều bộ sách như hiện nay. Lý do được nêu là mô hình hiện tại gây tốn kém, thiếu đồng bộ và tạo áp lực cho nhà trường, giáo viên cũng như phụ huynh trong quá trình lựa chọn sách.

Cơ quan thẩm tra nhìn nhận đề xuất này có thể giúp “đảm bảo tính ổn định và thống nhất” trong dạy - học, song cũng băn khoăn liệu việc áp dụng một bộ sách duy nhất có đi ngược chủ trương xã hội hóa và đa dạng hóa sách giáo khoa được khẳng định trong Nghị quyết 88 và Luật Giáo dục hay không.

Một số ý kiến cho rằng vấn đề cốt lõi không nằm ở số lượng bộ sách mà ở chất lượng thẩm định, kiểm soát nội dung và tổ chức triển khai. Nếu chuyển về một bộ sách duy nhất, cần xác định rõ cơ chế bảo đảm chất lượng và ngăn ngừa nguy cơ hình thành độc quyền, tránh lặp lại những bất cập từng tồn tại trước đây.

Trao quyền mạnh hơn cho Giám đốc Sở GD&ĐT

Một điểm đáng chú ý trong Dự thảo là đề xuất trao toàn quyền tuyển dụng, điều động, thuyên chuyển và biệt phái giáo viên cho Giám đốc Sở GD&ĐT. Đây được xem là bước phân cấp mạnh nhằm chấm dứt tình trạng quản lý nhân sự phân tán giữa tỉnh - huyện - xã, vốn dẫn đến thừa thiếu giáo viên kéo dài nhiều năm.

Theo Tờ trình của Chính phủ, việc giao thẩm quyền này sẽ giúp thống nhất quản lý nhân lực toàn ngành, tránh phân mảnh và cho phép điều tiết giáo viên linh hoạt theo nhu cầu thực tế. Kết quả lấy ý kiến cho thấy 17/17 địa phương gửi phản hồi đều đồng thuận, cho rằng quy định này hoàn toàn khả thi.

Tuy vậy, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cảnh báo quy định hiện tại “chưa chặt chẽ về phạm vi điều động”, dễ gây hiểu nhầm sang thẩm quyền giữa các địa phương. Ủy ban đề nghị làm rõ việc điều động chỉ được thực hiện giữa các đơn vị hành chính cấp xã trong cùng một tỉnh, đồng thời phải bổ sung cơ chế giám sát, kiểm tra và báo cáo định kỳ để hạn chế tiêu cực, bảo đảm minh bạch và công bằng.

Nhiều đại biểu cũng bày tỏ lo ngại nếu phân cấp mạnh nhưng thiếu cơ chế kiểm soát tương xứng, tình trạng “xin - cho” trong tuyển dụng có thể xuất hiện trở lại dưới một hình thức khác.

Làm rõ nghĩa vụ người học để tránh “chảy máu chất xám”

Một điểm tích cực thu hút nhiều sự chú ý là dự thảo nghị quyết đề xuất miễn phí sách giáo khoa từ năm 2030, miễn học phí môn Giáo dục quốc phòng - an ninh ở bậc đại học, đồng thời hỗ trợ kinh phí sinh hoạt cho nghiên cứu sinh trong các chương trình đào tạo tiến sĩ trọng điểm.

Tuy vậy, Cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ thêm một số vấn đề. Trong đó, việc quan trọng là xác định rõ mối quan hệ giữa chương trình học bổng tiến sĩ mới và các đề án hiện hành như Đề án 89, tránh trùng lặp gây lãng phí nguồn lực. Cơ quan thẩm tra cũng nhấn mạnh yêu cầu làm rõ trách nhiệm và nghĩa vụ của người nhận học bổng để tránh tình trạng “chảy máu chất xám” sau khi hoàn thành đào tạo.

Toàn cảnh phiên họp sáng 17/11. Ảnh: Quốc Hội.

Khuyến khích thành lập phân hiệu cơ sở giáo dục Việt Nam ở nước ngoài

Dự thảo Nghị quyết cũng mở rộng quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục trong hoạt động hợp tác quốc tế, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc tổ chức hội thảo quốc tế, thu hút chuyên gia nước ngoài, thậm chí khuyến khích thành lập phân hiệu của cơ sở giáo dục Việt Nam ở nước ngoài hay phân hiệu cơ sở giáo dục nước ngoài tại Việt Nam.

Liên quan đến chính sách miễn giấy phép lao động cho người nước ngoài làm việc trong lĩnh vực giáo dục, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hoá và Xã hội Lâm Văn Đoan (đoàn Lâm Đồng) cho biết Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất trao quyền chủ động cho các cơ sở giáo dục đại học và tổ chức khoa học - công nghệ. Tuy nhiên, ông cho rằng việc phân cấp quá mạnh có thể phát sinh rủi ro liên quan đến an ninh - quốc phòng và trách nhiệm quản lý nhà nước.

Đại biểu kiến nghị nên tiếp tục giao thẩm quyền xác nhận đối tượng được miễn giấy phép lao động cho cơ quan quản lý cấp trên (như Bộ Giáo dục và Đào tạo), nhưng đồng thời rút gọn thủ tục để tạo thuận lợi cho cơ sở giáo dục. Bên cạnh đó, cần quy định rõ hơn các điều kiện về gia hạn và thu hồi sau thời gian thí điểm 3 năm để bảo đảm chặt chẽ và minh bạch.

Cấp đất xã cho các dự án giáo dục

Dự thảo Nghị quyết đặt mục tiêu bảo đảm tỷ lệ chi ngân sách cho giáo dục đạt tối thiểu 20% tổng chi, đồng thời mở đường cho các địa phương áp dụng những cơ chế ưu đãi mạnh về thuế, tín dụng và quỹ đất để thúc đẩy phát triển giáo dục. Đề xuất cho phép HĐND cấp tỉnh rút gọn thủ tục bổ sung danh mục dự án đầu tư trung hạn và kế hoạch sử dụng đất cấp xã cho các dự án giáo dục cũng nhận được sự ủng hộ.

Tuy vậy, đại biểu Lê Thu Hà (tỉnh Lào Cai) nhấn mạnh cần duy trì những bước tối thiểu như công khai thông tin, tham vấn cộng đồng và thẩm định giá trị, quyền sử dụng đất; đồng thời đề nghị các địa phương phải công khai danh mục dự án được hưởng cơ chế rút gọn để người dân theo dõi, giám sát. Bà cũng kiến nghị ưu tiên các cơ sở giáo dục không vì lợi nhuận khi phân bổ hoặc cho thuê mặt bằng công dôi dư.

Ưu tiên xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục

Trong phiên thảo luận về dự thảo Nghị quyết thực hiện Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị, nhiều đại biểu tập trung góp ý vào nhóm chính sách về chuyển đổi số và xây dựng cơ sở dữ liệu giáo dục.

Đại biểu Phạm Phú Bình (Nghệ An) đánh giá cao định hướng đầu tư Cơ sở dữ liệu quốc gia và hạ tầng số, hướng tới mục tiêu toàn bộ cơ sở giáo dục kết nối liên thông vào năm 2030. Tuy nhiên, ông cho rằng nghiên cứu khoa học hiện thiếu khả năng tiếp cận nguồn dữ liệu quốc tế, đề nghị Chính phủ ban hành quy định cụ thể để mở rộng cơ hội tiếp cận tài nguyên học thuật.

Về thủ tục tổ chức hội nghị, hội thảo quốc tế, ông Bình nhận định việc liệt kê lĩnh vực được đơn giản hóa có thể dẫn đến áp dụng tùy nghi và chồng chéo với quy định bảo vệ bí mật nhà nước. Ông đề xuất áp dụng thủ tục đơn giản cho toàn bộ nội dung mang tính học thuật, trừ những vấn đề liên quan bí mật nhà nước.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Lâm Đồng) cũng băn khoăn về thời hạn kết nối cơ sở dữ liệu năm 2030, cho rằng cần lộ trình hai bước: Bộ Giáo dục và Đào tạo hoàn thiện hạ tầng dùng chung giai đoạn 2026-2027, sau đó các trường mới có thể triển khai kết nối đồng bộ.