Nhà linh trưởng học hàng đầu thế giới qua đời ở tuổi 91

Reuters đưa tin theo thông báo từ Viện Jane Goodall, bà Goodall qua đời do tuổi cao sức yếu khi đang có chuyến thuyết trình tại California (Mỹ).

"Những khám phá của tiến sĩ Goodall đã cách mạng hóa khoa học và bà không ngừng đấu tranh cho việc bảo vệ, phục hồi thế giới tự nhiên", Viện viết trên Instagram.

Từ ngôi làng ven biển Anh tới rừng châu Phi

Sinh năm 1934 tại London và lớn lên ở Bournemouth (miền Nam nước Anh), Goodall nuôi dưỡng đam mê với động vật từ nhỏ. Niềm say mê được khơi dậy từ món quà là chú khỉ nhồi bông cha tặng, cùng những trang sách như Tarzan hay Bác sĩ Dolittle.

Không đủ điều kiện theo học đại học sau khi rời trường, bà từng làm thư ký và nhân viên một hãng phim trước khi đặt chân tới Kenya năm 1957, theo lời mời của một người bạn.

Tiến sĩ Jane Goodall tại Đại sứ quán Anh ở Buenos Aires, Argentina, ngày 15/8/2024. Ảnh: Reuters.

Tại đây, cuộc gặp gỡ nhà nhân chủng học Louis Leakey và vợ ông, nhà khảo cổ Mary Leakey, đã đưa Goodall đến với công việc nghiên cứu linh trưởng. Dưới sự hướng dẫn của Leakey, bà lập khu bảo tồn tinh tinh Gombe Stream bên hồ Tanganyika, Tanzania (Tanzania ngày nay).

Từ đó, bà ghi nhận nhiều phát hiện chấn động: tinh tinh ăn thịt, có tập tính chiến đấu và biết chế tạo công cụ để lấy mối - hành vi trước đó được coi là đặc trưng của loài người.

"Giờ chúng ta phải định nghĩa lại công cụ, định nghĩa lại con người, hoặc chấp nhận tinh tinh cũng là con người", Leakey từng nói về phát hiện này.

Goodall khác biệt với giới khoa học thời đó khi đặt tên thay vì đánh số cho tinh tinh, mô tả cá tính, mối quan hệ gia đình và cả cảm xúc của chúng.

Thông qua National Geographic, hình ảnh những cá thể như "David Greybeard", con tinh tinh có chòm lông bạc, trở nên quen thuộc với công chúng toàn cầu.

Tiến sĩ Goodall quan sát qua tấm kính một phần trong đàn 25 con tinh tinh tại sở thú Taronga, Sydney, ngày 31/8. Ảnh: Reuters.

Sau nhiều năm gắn bó với rừng Gombe và bảo vệ đàn tinh tinh, Goodall nhận ra mối đe dọa lớn nhất đến từ sự biến mất của môi trường sống.

Năm 1977, bà sáng lập Viện Jane Goodall, tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ nghiên cứu và bảo tồn khắp châu Phi, sau đó mở rộng toàn cầu, bao gồm giáo dục môi trường và y tế cộng đồng.

Chương trình Roots & Shoots do bà khởi xướng hướng tới trẻ em, giúp thế hệ mới hiểu và hành động vì thiên nhiên. Bà cũng trở thành diễn giả toàn cầu, dành trung bình 300 ngày mỗi năm di chuyển, gặp gỡ chính quyền, cộng đồng và học sinh ở nhiều nước.

Trong một buổi TED Talk năm 2002, bà nhấn mạnh: "Chúng ta phát hiện ra rằng ranh giới giữa con người và phần còn lại của thế giới động vật không hề rõ ràng".

Khi chuyển hướng sang vận động khí hậu, bà nhiều lần cảnh báo thế giới cần hành động khẩn cấp. "Chúng ta đang quên mất rằng mình là một phần của tự nhiên. Cánh cửa hành động vẫn còn mở", bà nói với CNN năm 2020.

Bà Jane Goodall đứng trên sân khấu sau khi nhận giải thưởng Hoàng tử xứ Asturias về nghiên cứu khoa học và kỹ thuật, tại nhà hát Campoamor ở Oviedo, ngày 23/10/2003. Ảnh: Reuters.

Di sản

Jane Goodall xuất bản hơn 30 cuốn sách, trong đó có Reason For Hope: A Spiritual Journey (1999) và nhiều tác phẩm thiếu nhi.

Với những đóng góp của mình, bà được phong tước Dame của Hoàng gia Anh năm 2003 và nhận Huân chương Tự do của Tổng thống Mỹ năm 2025.

Về đời tư, bà kết hôn hai lần. Người chồng đầu tiên là nhà quay phim động vật hoang dã Hugo van Lawick, có với nhau một con trai tên Grub. Hai người ly hôn năm 1974, van Lawick qua đời năm 2002.

Bà kết hôn lần hai với Derek Bryceson năm 1975, nhưng ông mất năm 1980.

Tiến sĩ Jane Goodall lắng nghe âm thanh phát ra từ bên trong một chiếc Didjeridoo truyền thống của thổ dân cùng vũ công Dianne McNaboe, thuộc bộ tộc Wiradjuri, ngày 3/9. Ảnh: Reuters.

Hơn nửa thế kỷ gắn bó với thiên nhiên, Jane Goodall được xem là biểu tượng của tinh thần khoa học và bảo tồn, người đã truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ tiếp nối trong hành trình bảo vệ hành tinh.

Trước khi qua đời, Goodall vẫn hoạt động không ngừng nghỉ. Chỉ một tuần trước, bà còn phát biểu tại Tuần lễ Khí hậu ở New York.

Từ nhiều năm trước, trong một bài diễn thuyết năm 2002, bà từng nhấn mạnh niềm tin con người vẫn có thể vượt qua thách thức môi trường: "Vẫn còn hy vọng... Hy vọng đó nằm trong tay chúng ta, trong tay các con cháu chúng ta".