Nguyên nhân Sài Gòn thất thủ dưới góc nhìn phương Tây

TP - Sự kiện Sài Gòn thất thủ ngày 30/4/1975 không chỉ là dấu chấm hết cho chính quyền Việt Nam Cộng hòa (VNCH), mà còn là kết quả tất yếu của một quá trình suy yếu toàn diện từ chính trị, quân sự đến xã hội. Các nhà sử học, tướng lĩnh quân đội, chuyên gia phân tích và nhà báo phương Tây đã dành nhiều công sức lý giải nguyên nhân sự sụp đổ này.

Tham nhũng và quản trị yếu kém

Các nhà báo như Neil Sheehan (tác giả cuốn “A Bright Shining Lie”) và Stanley Karnow đã mô tả chính quyền Sài Gòn là một bộ máy quan liêu, tham nhũng và kém hiệu quả. Theo họ, chế độ của Tổng thống VNCH Nguyễn Văn Thiệu không nhận được sự tín nhiệm từ người dân, mà thường xuyên bị coi là công cụ của nước ngoài.

“Chính phủ VNCH không xây dựng được lòng tin với dân chúng, và điều này khiến họ không thể huy động được tinh thần kháng chiến toàn dân”, ông Neil Sheehan nhận định.

Phụ thuộc viện trợ Mỹ

Theo đánh giá của Bộ Quốc phòng Mỹ và các tài liệu như “Pentagon Papers” (Hồ sơ Lầu Năm Góc), chế độ Sài Gòn phụ thuộc gần như hoàn toàn vào viện trợ quân sự và kinh tế từ Mỹ. Khi Quốc hội Mỹ cắt giảm viện trợ từ 1,1 tỷ USD xuống còn 700 triệu USD trong năm 1974-1975, quân đội VNCH lâm vào tình trạng thiếu nhiên liệu, đạn dược và không còn khả năng duy trì hoạt động chiến đấu lâu dài.

Mỹ rút quân và hứa hẹn vẫn hỗ trợ VNCH nhưng không thực hiện. Đây chỉ là lời hứa suông vì sự phản đối trong nước ngăn Mỹ can thiệp sâu hơn.

Chiến lược hiệu quả và tinh thần chiến đấu cao của QĐNDVN

Các nhà phân tích quân sự Mỹ nhận xét rằng, Quân đội Nhân dân Việt Nam (QĐNDVN) dưới sự chỉ huy của Đại tướng Văn Tiến Dũng đã thực hiện một chiến dịch thần tốc năm 1975 với sự phối hợp giữa bộ binh, thiết giáp, pháo binh và phòng không theo kiểu tổng lực.

Ngoài ra, tinh thần chiến đấu của binh sĩ QĐNDVN được phương Tây đánh giá cao. Họ chịu đựng gian khổ, tin tưởng vào lý tưởng thống nhất đất nước, và kỷ luật nghiêm khắc trong toàn quân. “Họ không chỉ chiến đấu giỏi hơn, mà còn tin tưởng sâu sắc vào chính nghĩa của mình”, nhà báo Stanley Karnow nhận định.

Nhân viên Hải quân Mỹ trên tàu USS Blue Ridge đẩy một chiếc trực thăng xuống biển ngoài khơi bờ biển Việt Nam để nhường chỗ cho chuyến bay sơ tán từ Sài Gòn, ngày 29/4/1975. Ảnh: AP

Quân đội VNCH suy sụp tinh thần

Các báo cáo của Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) và Bộ Quốc phòng Mỹ cho thấy tinh thần chiến đấu trong quân đội VNCH giảm sút nghiêm trọng. Sau thất bại tại Tây Nguyên và cuộc triệt thoái hỗn loạn khỏi Đà Nẵng, hàng loạt binh sĩ đào ngũ hoặc buông vũ khí.

Lệnh “rút chiến lược” của Tổng thống VNCH Nguyễn Văn Thiệu biến thành một cuộc tháo chạy trong hỗn loạn.

Bối cảnh chính trị nội bộ Mỹ

Với sự suy giảm ủng hộ chiến tranh trong dân chúng Mỹ và hậu quả từ vụ bê bối Watergate, Tổng thống Mỹ Gerald Ford không thể thuyết phục Quốc hội thông qua viện trợ khẩn cấp cho Sài Gòn. Dù chính quyền VNCH trông đợi một “cuộc can thiệp lần cuối”, nhưng điều đó đã không bao giờ đến.

“Chúng ta không thể viện trợ thêm khi lòng dân đã quay lưng với cuộc chiến”, Hạ nghị sĩ Otis Pike, Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ, nói.

Thiếu đoàn kết nội bộ

Theo các học giả như George Herring, chính quyền Sài Gòn không xây dựng được một bản sắc dân tộc mạnh mẽ.

Trong khi đó, miền Bắc được coi là lực lượng yêu nước đấu tranh cho độc lập và thống nhất. Nhiều người dân miền Nam rơi vào tâm lý thờ ơ hoặc không còn tin vào chế độ Sài Gòn.

Lỗi chiến lược và phán đoán sai lầm

Tổng thống VNCH Nguyễn Văn Thiệu và bộ chỉ huy quân sự đã đưa ra nhiều quyết định sai lầm, đặc biệt là việc rút quân khỏi miền Trung mà không có kế hoạch rõ ràng. Các chuyên gia quân sự Mỹ nhận định, đây là cú đánh chí tử vào thế phòng thủ của Sài Gòn.

Từ góc nhìn của các nhà phân tích phương Tây và Mỹ, sự sụp đổ của chính quyền Sài Gòn năm 1975 là kết quả của một chuỗi yếu tố kết hợp: một chế độ tham nhũng, mất lòng dân, phụ thuộc viện trợ nước ngoài, bị đối phương áp đảo về chiến lược và tinh thần, trong khi không còn nhận được sự hậu thuẫn từ Mỹ. Cuối cùng, không phải quân sự thuần túy, mà là sự suy sụp toàn diện về chính trị và tinh thần đã kết thúc cuộc chiến.